«Ο αχός και το πάθος», του Ουίλιαμ Φόκνερ

Ο αχός και το πάθος ενός αριστουργήματος

| 11/11/2024

Η εύκολη απάντηση είναι η γλώσσα. Η δύσκολη είναι ο ακαθόριστος ήχος. Και στην ερώτηση «Πώς ξεκίνησαν όλα;», ένας «χαζός», ένας «τρελός» να πρέπει να απαντήσει. Το ένστικτο, η μόνη αλήθεια, τον οδηγεί και χίλια κομμάτια κάνει τις λέξεις και τα εκφραστικά σχήματα. Και ο ήχος; Με τη αρχέγονη κραυγή του ζώου απαντά στο υπόκωφο, σε αυτή τη βουή, σε αυτή τη μανία που μας οδηγεί και λίγο-λίγο «τρώει» την ψυχή μας. Ο πρώτος και μοναδικά αθώος άνθρωπος, ο απονήρευτος, αυτός που την αστραπή κάνει χαμόγελο και τη βροντή οργή, αυτός κρατά το μυστικό του σύμπαντος, της προσωπικής δημιουργίας-καταστροφής. Αυτός δεν είναι ένας, είμαστε όλοι μας! Η ζωή, και η αναπόφευκτη αλλαγή που φέρνει, τον πρώτο θάνατο και τη δεύτερη γέννα, ξεκινά από κάτω, από πολύ χαμηλά, από εκεί που οι ρίζες των δέντρων συναντούν το βυθισμένο αστέρι και το δροσερό νερό. Ο πρώτος άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Περιμένει την εσωτερική έκρηξη, τον διαμελισμό και την αναδιάταξη ψυχής και γλώσσας. Ο χρόνος γίνεται το επιβεβλημένο πετάρισμα και το μέσο για την ασταμάτητη αλλαγή του εξωτερικού κόσμου. Και κάπως έτσι οι άνθρωποι προχωρούν, οι δρόμοι «κοιμούνται» και οι οικογένειες καίγονται σαν τα αστέρια στον ουρανό. Πριν, λοιπόν, μας βρει η τελευταία πνοή, προηγείται και έπεται «Ο αχός και το πάθος» (Εκδόσεις Gutenberg).

Ο Φόκνερ στην πιο ήσυχη στιγμή του! Γι’ αυτό και μας έδωσε ένα αριστούργημα. Γι’ αυτό και θες τα ρέκβιεμ, τις ηρωικές συμφωνίες και τα προηγούμενα ποιήματα του κόσμου τούτου. Γι’ αυτό και δεν βγάζεις άχνα διαβάζοντας το. Γι’ αυτό και ψάχνεις, επίμονα, το πύρινο βλέμμα του συγγραφέα. Γι’ αυτό και κάνεις εσύ τον θόρυβο, Γι’ αυτό και προσπαθείς να ανακατέψεις τον αχό, να αγγίξεις το «μέταλλό» του. Εδώ δεν ακούμε τον τελευταίο ήχο, ούτε βλέπουμε το πρώτο φως. Εδώ είναι η πορεία της οικογένειας, των οικογενειών! Γι’ αυτό και ανήκουμε όλοι στον κόσμο του Φόκνερ! Η οικογένεια Κόμπσον, κάπου, κάποτε, στις ΗΠΑ, στη φαντασία του συγγραφέα, στο μόνιμο σημάδι του δέρματος και στο αναπότρεπτο, διαχρονικό, παραπάτημά μας. Σε αυτό το μυθιστόρημα ο Φόκνερ εξηγεί πώς φτιάχνεται ο αδύνατος-δυνατός άνθρωπος, πώς προχωρά αυτός που θυσιάζει και θυσιάζεται. Η εξήγηση είναι απλή: στον θάνατο της νεότητας βασίζονται όλα! Και ο συγγραφέας μας δείχνει με σιγουριά, αποφασιστικότητα και τόλμη, γι’ αυτό και το η πιο ήσυχη στιγμή του, την πορεία αυτού του θανάτου. Η οικογένεια Κόμπσον είναι ο χώρος, ο χρόνος και η σταθερή αντανάκλαση-αντήχηση της ανθρωπότητας. Ο λόγος του Φόκνερ είναι υπόγειος και γι’ αυτό απερίσπαστος. Ο ίδιος τον κατευθύνει με μαεστρία στα ανθρώπινα-οικογενειακά σκοτάδια και δεν προσπαθεί ποτέ να δημιουργήσει τεχνητό φως. Τα πρόσωπα του έργου, οι καταστάσεις, οι στοχασμοί, οι εσωτερικές φωνές, όλα αποκαλύπτονται μέσα από την αφή της γραφής. Εδώ ο λόγος ψηλαφίζει, αγγίζει, αρπάζει και «βουτά» στους χτύπους της καρδιάς και των ανομολόγητων πράξεων, επιθυμιών. Ένας άλλος κόσμος ζει μέσα στο κέλυφός μας και αυτόν παρουσιάζει με πάθος, ελπίδα και τρόμο ο Φόκνερ. «Ο αχός και το πάθος» διαδραματίζεται στα ερέβη μας και στις τρεμάμενες κλωστές του βλέμματός μας. Ο αναγκαίος θάνατος της νεότητας φτιάχνει το μέλλον, τις «νέες» οικογένειες και πάει το «πώς ξεκίνησαν όλα;» στο «πώς συνεχίζουν;». H οικογένεια Κόμπσον, κάποτε ισχυρή, αριστοκρατική. Τώρα, στο πρώτο τρίτο του 20ου αιώνα, ξεπεσμένη. Ο αμερικάνικος Νότος δεν είναι ίδιος γι’ αυτήν. Η μοίρα της είναι προδιαγεγραμμένη και ο Φόκνερ, μέσα από πολλές, ισότιμες, ισχυρές με τον τρόπο τους, φωνές αφηγείται την πορεία αυτή. Απρίλιος του 1928 και Ιούνιος του 1910, ο χρόνος, οι μέρες και οι τόποι που φτιάχνουν τα πρόσωπα της οικογένειας. Το βάρος της ήττας, το μαρτύριο της επιβίωσης, η μοναξιά και η χαμένη αγάπη, βράχος στην πλάτη των καταραμένων οδοιπόρων. Κι αν μπαίνει τέλος, κάποιον Οκτώβριο του 1928, αυτό είναι σίγουρα πρόσκαιρο.

Το έργο του Φόκνερ ξανά στο προσκήνιο. Πάντα εκεί και πάντα να περιμένει τον μεταφραστή-στρατιώτη. Προς τι ο συνοδευτικός προσδιορισμός; Μα, είναι αυτονόητο. Το άκρως απαιτητικό έργο θέλει κάποιον που να εισβάλλει στα χαρακώματα και στα αναχώματα που αυτό υψώνει. Ο Φόκνερ, ακριβώς επειδή καταβυθίζεται, και γράφει μέσα σε αυτή, στην ανθρώπινη ψυχή, μένει πιστός στο μυστήριο και στο δύσκολα αναγνωρίσιμα ύφος της. Και από εκεί προκύπτουν τα κομμάτια του εσωτερικού λόγου, η απουσία σημείων στίξης, η ατίθαση πρόζα και η φαινομενικά ανεπεξέργαστη λεκτική και μη εικόνα των προσώπων. Σε όλα αυτά, ο Αχιλλέας Κυριακίδης ανταποκρίθηκε με σθένος, μόχθο και γνώση. Η δύναμη του πρωτότυπου περνάει και στα ελληνικά. Οι υψηλές απαιτήσεις του βιβλίου εμφανίζονται με ψύχραιμο και ουσιαστικό τρόπο από τον μεταφραστή. Το χέρι του Φόκνερ οδηγεί και ο Κυριακίδης ακολουθεί με σιγουριά. Το μεταφραστικό έργο ακολουθεί τον ξαφνικό ρυθμό της αφήγησης. Στην εν λόγω έκδοση περιλαμβάνεται το διαφωτιστικό παράρτημα, «Οι Κόμπσον: 1699-1945», σημείωμα του μεταφραστή για την απόδοση του τίτλου και φυσικά σημειώσεις που συμβάλλουν καθοριστικά στην κατανόηση αυτού του αριστουργήματος.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε αθλητική δημοσιογραφία και παρά την αγάπη και την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, συνεχίζει να ασχολείται με το αθλητικό ρεπορτάζ. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς, κάνοντας βιβλιοπαρουσιάσεις