«Ο επιβάτης», του Κόρμακ Μακάρθι

Η απώλεια είναι ο χώρος. Το παρελθόν είναι ο χρόνος. Ο θάνατος είναι η πόρτα της ελπίδας. Ξέρετε, αυτό το κάπου θα συναντηθούμε…  Και ο άνθρωπος; Ο άνθρωπος είναι ο αιώνιος ξένος! Τολμήστε να κάνετε αυτό: να σταθείτε μπροστά στον καθρέφτη και να κοιτάξετε το είδωλο σας. Όπως το νερό σμιλεύει τον βράχο, αργά και σταθερά, έτσι και ο μοναδικός χώρος, ο μοναδικός χρόνος σμιλεύουν πρόσωπο και σώμα. Το χρώμα χάνει σταδιακά τη λάμψη του. Το δέρμα το σφρίγος του. Οι γραμμές γεμίζουν το λείο πρόσωπο και το βλέμμα κουράζεται να ψάχνει, κουράζεται να αποτυγχάνει. Κάθε μέρα, ώρα, δευτερόλεπτο, κάτι αφαιρείται από πάνω μας, δίπλα μας, πίσω μας, μπροστά μας. Όπου κι αν είσαι, οι διαστάσεις στενεύουν, ο ουρανός χαμηλώνει, τα βουνά σμίγουν και το φως γίνεται μια λεπτή, κάθετη, γραμμή. Από κει περνάς και ψάχνεις τη θέση σου στο νέο τοπίο. Μια λεπτομέρεια θα σαι από δω και πέρα που οι αναμνήσεις θα σώζουν τη μορφή σου. Καμία ταυτότητα, κανένα οριστικό στοιχείο. Μόνο φευγαλέες εικόνες, τμήματα κυμάτων, κομμάτια βλεμμάτων. Το απρόσωπο και το σχεδόν άμορφο επιβεβαιώνουν τη συνέχεια της ύπαρξης. Όλα χάνονται και όλα επιστρέφουν. Ολα τα ανθρώπινα είναι εδώ, στον «Επιβάτη» (Εκδ. Gutenberg).

Ο Κόρμακ Μακάρθι μας δίνει ένα βαθιά φιλοσοφικό, υπαρξιακό, μυθιστόρημα. Η απώλεια είναι στο επίκεντρο. Κάθε πραγματικότητα είναι απώλεια, και κάθε απώλεια είναι αιώνια. (σελ. 583). Ναι, σε αυτή τη ζωή είμαστε περαστικοί και τίποτα δεν μένει πάνω μας, ούτε ο ίδιος μας ο εαυτός! Αυτό που χάνουμε είναι μικρό, μεγάλο, όμορφο, άσχημο, προσωπικό, συλλογικό, είναι αυτό που δίνει νόημα στο παρόν μας. Τα πάντα ρευστοποιούνται και είτε στο νερό είτε στις χαραμάδες του μυαλού, είτε στους τύπους της επιστήμης, κάπου βρίσκουν απάγκιο. Όχι, όμως, ο άνθρωπος! Αυτός αφήνεται στο ταξίδι που ορίζει το μέσο στο οποίο επιβαίνει. Πείτε το τύχη, μοίρα, απόφαση, τόλμη, τρέλα, έρωτα, πίστη, κάποιο φτιάχνει τον δρόμο και τα χτυπήματα που μας αναλογούν. Ο Μακάρθι μέσα από τη δοκιμασία -ψυχική και πνευματική- και το μάθημα της απώλειας αποκρυσταλλώνει τον σημερινό -διαχρονικό- άνθρωπο. Πώς αντέχουμε να χάνουμε κομμάτια μας; Πώς τα καταφέρνουμε όταν το φως της ζωής μας λιγοστεύει; [Το διαμέτρημα της ζωής στενεύει σαν δακτύλιος σύσφιξης, γράφει στη σελίδα 582]. Πώς είναι να μην έχεις τίποτα υλικό; Πώς είναι να χάνεις αγαπημένους σου ανθρώπους; Πώς είναι να ψάχνεις μέρος να σωθείς, να επιβιώσεις; Πώς είναι να χάνεις συνέχεια χρόνο; Ο στοχασμός πάνω σε αυτό φτιάχνει τον άνθρωπο του Μακάρθι, τον «Επιβάτη».

Πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο Μπόμπι Γουέστερν. Ιδιοφυής φυσικός που εγκαταλείπει την καριέρα του για να γίνει δύτης διάσωσης. Τον στοιχειώνει διαρκώς η εικόνα του πεθαμένου πατέρα του (μέλος της ομάδας που εφηύρε την ατομική βόμβα). Τον πονά η σκέψη της απώλειας της αδελφής του, της Αλίσια. Κάποια στιγμή βουτά στη θάλασσα να εντοπίσει αεροπλάνο και τους δέκα επιβάτες του. Βρίσκει μόνο τους εννιά. Από κει και έπειτα συμβαίνουν πολλά περίεργα στη ζωή του: φίλοι του εξαφανίζονται, τον παρακολουθεί το FBI, δεσμεύονται οι τραπεζικοί του λογαριασμοί.

Ο Μακάρθι βάζει τον ήρωα του σε μια αέναη διαδικασία αναζήτησης, σε μια δοκιμασία. Το ζήτημα, όμως, δεν είναι να βρει απαντήσεις στις αγωνίες του. Το ζήτημα είναι να συμφιλιωθεί-αντιμετωπίσει την απώλεια, όποια κι αν είναι αυτή. Θάνατος, στέρηση υλικών αγαθών, ανεκπλήρωτος έρωτας, αποσύνδεση από την πραγματικότητα μέσα από παραισθητικές, συνωμοσιολογικές διαδρομές. Μέσα απ’ αυτή τη συμφιλίωση-αντιμετώπιση φτάνει στον πυρήνα του ανθρώπου (του) ο Μακάρθι. Σε αυτή την αναζήτηση θίγει τον σκοτεινό ρόλο των μυστικών υπηρεσιών, την παράνοια των γραφειοκρατικών μηχανισμών, τον κίνδυνο της απομόνωσης, της δηλητηριώδεις φήμες για τη δολοφονία Κένεντι. Ο Μακάρθι χωρίζει την αφήγηση του σε δύο μέρη: Το ρεαλιστικό-φιλοσοφικό και το σουρεαλιστικό. Η δράση είναι έντονη, υπάρχει αγωνία, τα διαλογικά κομμάτια έχουν ένταση και άνεση και όπου παρεμβάλλεται το εκτός πραγματικότητας γίνεται με ζωντάνια και ενάργεια. Η καλή μετάφραση, αυτού του δύσκολου μυθιστορήματος, ανήκει στον Γιώργο Κυριαζή. Η επιμέλεια είναι του Δημήτρη Παπακώστα.