Ο κατά Paul Eluard «έρωτας» ως πράξη αντίστασης...

Το 1965, ο Jean-Luc Godard κυκλοφορεί το πιο πειραματικό του φιλμ με τον τίτλο «Alphaville».

Το πρώτο συνθετικό της λέξης, «alpha», ερμηνεύεται στην δυτική κουλτούρα ως το «πρώτο», το «αρχικό», το «πρωταρχικό». Κι αφού όλα διαδραματίζονται σε μια «εξωγήινη» και δικτατορική πόλη του κοντινού μέλλοντος, την «Alphaville», θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτή εκφράζει, σύμφωνα με την ταινία, την «πρωταρχική» πόλη, την πόλη όπου εκκινεί τα πάντα, και κυρίως αυτά που επιβάλλει στη συνείδηση του ανθρώπου. Μια πόλη, μια κοινωνική γεωγραφία και θεσμός, όπου όλα γεννιούνται και παραμένουν δυστοπικά, υποδουλωμένα, αναθεωρημένα και ρηχά. Φανταστικό μέλλον, ωστόσο, συγχρόνως υπαρκτό.

Ταυτόχρονα, το γράμμα «alpha», είναι το πρώτο γράμμα του ελληνικού, όπως και όλου του δυτικού αλφαβήτου. Από αυτό ξεκινά η λέξη «αγάπη» στα ελληνικά, στα λατινικά («amor»), και στην περίπτωση μας στα γαλλικά («amour»). Αυτό που ξεκινά από τον τίτλο της ταινίας, λοιπόν, καθώς συναντά την «αγάπη», μόνιμο στοιχείο της, είναι και αυτό που την ορίζει και την διατρέχει από την αρχή ως το τέλος της. Δυο διαφορετικά «alpha», δυο διαφορετικές ερμηνείες τους. Μια καθαρή σύγκρουση εντός της ίδιας της πραγματικότητας, αναλόγως πώς θέλει να την εννοιολογεί ο καθένας. Διαφορετικά η εξουσία, διαφορετικά ο άνθρωπος. Η καλλιτεχνική τοποθέτηση του Godard είναι ότι υπάρχει αγεφύρωτη σχέση μεταξύ της ψυχικής αποστέωσης και της αγάπης, μεταξύ της κοινωνικής καταπίεσης και των ανθρώπινων συναισθηματικών συμπεριφορών: η «αγάπη» δεν είναι καταναλωτικό αγαθό ή κρατική διαταγή, και έτσι αποκτά, ή εγγενώς έχει, ισχυρό απελευθερωτικό φορτίο. Η «αγάπη», από την φύση της, αρνείται την εξουσία. Και γι’ αυτό στην «Alphaville» είναι παράνομη.

Πως μπαίνει όμως ο Paul Eluard στο κάδρο; Κυρίως από μια σκηνή, σκηνή ωστόσο καθοριστική. Ο Eddie Constantine, εμφανίζεται στην «Alphaville» και είναι ο μοναδικός «ζωντανός» άνθρωπος. Γιατί είναι «ξένος», γιατί μπορεί και να είναι ένας ποιητής, παρά τη καμπαρντίνα που φορά και τη σκληρή film noir εσάνς του. Καταφτάνει από κάποιον άλλο «πλανήτη» ή από μια άλλη εποχή. Είναι φορέας μιας άλλης ηθικής αφετηρίας. Μπουκάρει στην «Alphaville», λοιπόν, με στόχο να παρατηρήσει τη γενικευμένη υπαρξιακή αλλοτρίωση των ανθρώπων της και τελικά να τους απελευθερώσει από τον πνευματικό εκφυλισμό και τη συναισθηματική υποδούλωση στην οποία έχουν υποβληθεί. Ο Eddie, μετά από πολλές προσπάθειες, βρίσκει την στεγνή από σκέψεις και συναισθήματα, Anna Karina, και με στόχο να την πείσει να δραπετεύσουν από την πόλη, της λέει να σκεφτεί μια απαγορευμένη για το καθεστώς, λέξη. Αυτή η λέξη, που απουσιάζει από τα λεξικά του καθεστώτος, είναι, όπως είπαμε και παραπάνω, η λέξη «αγάπη». Αυτή τον ρωτάει «Αγάπη; Τι είναι αυτό;». Αυτή της η σκέψη, μετατρέπεται σε έναυσμα απόκτησης, ή σωστότερα επανακατανόησης, μιας ελάχιστης συνείδησης της ανθρώπινης φύσης της. Αυτός της χαϊδεύει τα μαλλιά και της λέει «Αυτό». «Όχι, αυτό είναι αισθησιασμός» απαντά η Anna Karina.

Έτσι ξεκινά μια από τις πιο σπουδαίες μορφικά αλλά και ουσιαστικά σεκάνς του παγκόσμιου σινεμά. Ο ποιητής Paul Eluard μπαίνει στο κάδρο και βρίσκει μια από τις καλύτερες του εφαρμογές, την πιο ολοκληρωμένη αισθητικά ερμηνεία της ποιητικής του τέχνης διαμέσου του σινεμά, την πιο γαλήνια και θυελλώδη «απαγγελία» του. Το ποίημα του, «Capitale de la douleur», γραμμένο το 1926, αποτελεί το παράνομο λεξικό της «αλήθειας», το παράνομο λεξικό της αντίστασης. Στη φωνή της Anna Karina, μοιάζει με εκ νέου ανακάλυψης της απελευθερωμένης συνείδησής. Ακολουθεί η σκηνή και το ποίημα μεταφρασμένο.

Η φωνή σου, τα μάτια σου,
τα χέρια σου, τα χείλη σου,
οι σιωπές μας, τα λόγια μας
το φως που φεύγει,
το φως που επιστρέφει
ένα μοναδικό χαμόγελο μεταξύ μας.
Ενώ ένιωθα την ανάγκη να βρω τη γνώση,
παρακολούθησα την νύχτα να δημιουργεί την μέρα
ενώ εμείς φαινόμασταν αμετάβλητοι
ω αγαπημένη όλων,
αγαπημένη, εσύ μια και μοναδική
Το στόμα σου σιωπηλά
υποσχέθηκε να είσαι ευτυχισμένη,
Μακριά, μακριά, λέει το μίσος
πιο κοντά, κοντύτερα, λέει η αγάπη
Ένα χάδι μας οδηγεί έξω από την παιδική ηλικία μας
Βλέποντας όλο και καλύτερα την ανθρώπινη μορφή
ως έναν διάλογο εραστών
Η καρδιά δεν έχει παρά ένα στόμα
τα πάντα στην τύχη
όλες οι λέξεις δίχως σκέψη
τα συναισθήματα τρεκλίζουν
οι άνθρωποι περιφέρονται στην πόλη
το βλέμμα, η λέξη και το γεγονός ότι σ’ αγαπώ
τα πάντα κινούνται προς τα μπρος για
να ζήσουν.
Στόχευσε ευθεία, για όποιον αγαπάς
Εγώ στόχευσα προς το μέρος σου, ασταμάτητα προς το φως
Καθώς μου χαμογελάς, μοιάζει μάλλον σαν αγκαλιά και
οι ακτίνες των χεριών σου διαπερνούνε την ομίχλη.

Η μετάφραση του ποιήματος είναι του συντάκτη από τα γαλλικά και τα αγγλικά. Επιμελημένο άρθρο, εκ νέου, 18 Νοέμβρη 2020

Paul Eluard, 14 Δεκέμβρη 1894 – 18 Νοέμβρη 1952, γάλλος ποιητής, μοντερνιστής και πολιτική προσωπικότητα συμμετέχων στο ντανταϊστικό, σουρεαλιστικό, επαναστατικό και κομμουνιστικό κίνημα της εποχής.