«Ο μεγάλος απατεώνας», του Χέρμαν Μέλβιλ

Το μυθιστόρημα για το μυθιστόρημα και η μεγάλη αλήθεια για το μεγάλο ψέμα! Ας διαλύσουμε τη σύγχυση με ένα πολύ… απλό ερώτημα: τι είναι η ζωή; Η απάντηση στον τίτλο του έργου του Μέλβιλ. Ο μεγάλος απατεώνας είσαι εσύ που διαβάζεις, εγώ που γράφω, όλοι μας! Η εξαπάτηση επιβεβαιώνει την αδυναμία και τη δύναμη της φύσης μας και τη βρίσκουμε πάντα στη μεταμόρφωση. Ουδείς μπορεί να αποφύγει την αλλαγή μορφής, έστω και για μια στιγμή. Η υιοθέτηση προσωπείων είναι κατάσταση αρχέγονη και τόσο απαραίτητη όσο και το οξυγόνο που αναπνέουμε. Δεν γίνεται διαφορετικά αφού απ’ αυτά εξαρτάται η επιβίωση μας. Το ίδιο συμβαίνει και στη φύση, μόνο που εκεί όλα είναι ελεγχόμενα. Στην περίπτωση μας η αλλαγή δεν γίνεται πάντα αποδεκτή από το πνεύμα και τότε οδηγούμαστε σε ατραπούς άγνωστες και επικίνδυνες. Ο Μέλβιλ, στο τελευταίο μυθιστόρημα που εξέδωσε εν ζωή, είδε καθαρά τα εσωτερικά κύματα που συχνά ταράζουν το μυαλό και το σώμα και πως η μεταμόρφωση καθόρισε την ανθρώπινη πορεία. «Ο μεγάλος απατεώνας» (Εκδόσεις Πατάκη) ανήκει στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας γιατί εξήγησε το ανθρώπινο αίνιγμα και πλησίασε το μυστήριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Μέλβιλ κατανόησε το ενδιάμεσο στάδιο της ζωής (μας).

Κάτω από τα πάμπολλα προσωπεία υπάρχει επιθυμία, να μας εμπιστευτούν. Η εμπιστοσύνη δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση. Η καχυποψία, οι προκαταλήψεις, οι δοξασίες, οι κοινωνικές αντιθέσεις έδιναν το πάνω χέρι στη δυσπιστία. Κι αυτό όμως ένα προσωπείο είναι και η ακύρωση της ανθρώπινης παρουσίας ζητούσε ένα άλλο απόλυτο ψέμα και το βρήκε στη εξαπάτηση. Ασταμάτητη διαδικασία που για άλλους οδηγεί στην επιβίωση και για άλλους στην κυριαρχία, σίγουρα αποκωδικοποιεί το μέγα ερώτημα και δίνει τον ίδιο χώρο στη σάτιρα και το δράμα. Τα ένστικτα, οι σκοποί και οι εσωτερικέ αντοχές κρίνουν σε ποιο είδος ποίησης θα ενταχθείς. Τον γλυκόπικρο απόηχο κράτησε ο Μέλβιλ και έγραψε ένα σπουδαίο μυθιστόρημα για όλα όσα είμαστε και κυρίως γι’ αυτά που δεν είμαστε. Η αδυναμία του ανθρώπου να τιθασεύσει τον εγωισμό και τη ματαιοδοξία του, οδηγεί σε μια απογοητευτική προσπάθεια μίμησης της τελειότητας της φύσης. Το κενό της ύπαρξης δεν καλύπτεται από επιπόλαιες και ανώριμες επιλογές. Το δημιούργημα είναι σαθρό και περιμένει το επόμενο. Χωλαίνοντας προχωράμε και ο καλύτερος, ο πιο μεγάλος απατεώνας εν τέλει θριαμβεύει.

Μια πρωταπριλιά, το ατμόπλοιο «Φιντέλ» ταξιδεύει στον Μισισιπή. Είναι γεμάτο απατεώνες. Ή μήπως πρόκειται απλώς για έναν μεγάλο απατεώνα που διαρκώς μεταμορφώνεται και προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη των συνεπιβατών του για να τους εξαπατήσει; Η ανθρωπότητα ταξιδεύει και στον μεγάλο ποτάμο δεν υπάρχει λιμάνι παρά μόνο η καρδιά του σκότους. Όσο δύει ο ήλιος τόσο πιο σκοτεινοί γίνονται οι άνθρωποι, μικροπρεπείς μα και ήρωες καθώς επιβιώνουν και προχωρούν. Ο Μέλβιλ κατασκευάζει πρόσωπα, προσωπεία και αποθεώνει την τέχνη του μυθιστορήματος. Δεν σταματά να επινοεί και δεν σταματά να αποκαλύπτει και να αποδομεί. Ο απατεώνας του εμφανίζεται άλλοτε σαν ζητιάνος, άλλοτε σαν επιτυχημένος επιχειρηματίας, άλλοτε σαν φιλάνθρωπος και άλλοτε σαν κοσμοπολίτης τζέντλεμαν. Η αφήγηση στηρίζεται στον διάλογο και στα μικρά επεισόδια που στην ουσία είναι άπειρες ανθρώπινες τοποθετήσεις. Η ευθυκρισία, η οξυδέρκεια και η διαρκής αναζήτηση χαρακτηρίζουν το ύφος και τη γλώσσα του Μέλβιλ. Η μετάφραση ανήκει στον Χαράλαμπο Γιαννακόπουλο. Ο μεταφραστής κατανόησε τις προθέσεις και κόπιασε για να ακολουθήσει τον απαιτητικό λόγο του συγγραφέα. Τα κατάφερε. Εύστοχο και άμεσο το επίμετρο της Ελένης Κεχαγιόγλου.