«Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός», του Ζαν-Πωλ Σαρτρ

Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ και τα κομμάτια του. Ο Σαρτρ και ο λόγος του, ο καλειδοσκοπικός λόγος του. Αυτό που ενώνει λόγο και σκέψη είναι ο χρόνος και το πολύπτυχο έργο του μόνο ο χρόνος  μπορεί να το φέρει κοντά μας. Το όνομα αποκτά τη δική του οντότητα και ασκεί επίδραση στο αναγνωστικό και μη κοινό. Ο Σαρτρ αυτονομείται και κουβαλά τις εντυπώσεις και τα επιτεύγματα του ανθρώπου Σαρτρ. Δεν ξεφεύγει αυτός από τον εαυτό του, αλλά οι άνθρωποι απομακρύνονται απ’ αυτόν. Έτσι, το όνομα ισχυροποιείται, στέκει ψηλά, όμως ελάχιστα φαίνονται από απόσταση. Το Νόμπελ και η άρνηση του, το «Είναι και το μηδέν», διάσημες, αποκομμένες φράσεις… Ο Σαρτρ όμως δεν μπορεί να ξεφύγει από τον εαυτό του και το όνομα μόνο μια χρήσιμη σήμανση είναι. Για να καλύψεις την απόσταση και να έρθεις πιο κοντά σε αυτόν, οφείλεις να περπατήσεις πάνω στον χρόνο και να βρεις τους απαραίτητους οδοδείκτες. Τέτοιος, σημαντικός, σταθερός, είναι το «Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός» (Εκδόσεις Δώμα).

Γιατί όμως πρώτα ο χρόνος; Γιατί όπως έγραψε στο «Questions de méthode», «υπάρχει ένας ουσιώδης παράγοντας στη φιλοσοφία, κι αυτός είναι ο χρόνος». Επειδή η Φιλοσοφία αποκαλύπτει πολύ περισσότερα απ’ όσα δείχνει και επειδή ποτέ δεν ακυρώνεται, παρά μόνο ανανεώνεται, ενισχύεται, ο χρόνος είναι απαραίτητος για την πρόσληψη και την προσπάθεια κατανόησης της. Η επικοινωνία όμως είναι αμφίδρομη γι’ αυτό και συμπληρώνει «χρειάζεται πολύς χρόνος για να γράψεις ένα φιλοσοφικό πόνημα». Και αυτό που ενεργοποιεί και κάνει τον χρόνο-γέφυρα, είναι η αμφισβήτηση. Η δικαίωση του πονήματος μέσα στη δοκιμασία της διαλεκτικής, της ερώτησης. Ο Σαρτρ έδωσε τη διάλεξη «Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός» τον Οκτώβριο του 1945 και στη δοκιμασία της αναπόφευκτης άρνησης άντεξε και κράτησε αναλλοίωτη τη φιλοσοφία του. Η διάλεξη δόθηκε από στήθους και κυκλοφόρησε ως βιβλίο λίγο αργότερα, ελάχιστα επανεπεξεργασμένη.

Η συζήτηση που ακολούθησε τη διάλεξη αποδεικνύει τη σημασία και την επιρροή που άσκησε στο κοινό, υποστηρικτές και μη της φιλοσοφικής του σκέψης. Για τον Σαρτρ «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος». Παρ’ όλα αυτά, δυσκολεύεται να διαχειριστεί τη μοίρα του. Φαντάζεται τον εαυτό του δέσμιο και το κάνει αυτό γιατί θέλει να αποποιηθεί την ευθύνη που συνεπάγεται η ελευθερία του.

Η διάλεξη του Σαρτρ εκπέμπει σιγουριά. Υπερασπίζεται τον «υπαρξισμό» με πάθος και σύνεση και απαντά σε όσους τον κατηγορούν με ακρίβεια και απλότητα. Οι βασικές θέσεις της φιλοσοφίας του αναδεικνύονται και μεταδίδονται. Μετά αναλαμβάνει ο χρόνος. Η καλαίσθητη έκδοση συνοδεύεται από εισαγωγή της υιοθετημένης κόρης του, της Αρλέτ Ελκαϊμ-Σαρτρ. Η μετάφραση ανήκει στον Αντώνη Χατζημωυσή.