Ο David Foster Wallace... «σκουπίζει» το Σύστημα

Δεν ήταν, βεβαίως, δυνατόν να μιλήσουμε με το δημιουργό της «Σκούπας και του Συστήματος» (Εκδ. Κριτική), David Foster Wallace καθώς το 2008, τέτοιο καιρό, αποφάσισε οικειοθελώς να αφήσει τον μάταιο τούτο κόσμο, αλλά η παρουσία του Έλληνα μεταφραστή του που δεν είναι άλλος από τον φίλτατο, Γιώργο Ίκαρο Μπαμπασάκη, πιστεύουμε πως κάλυψε απολαυστικά το κενό. Ο λόγος για έναν εκ των ανανεωτών του σύγχρονου μυθιστορήματος και του πρωτόλειου του έργου που ετοίμασε την έλευση του εμβληματικού βιβλίου «Infinite Jest». Στη συζήτηση που ακολουθεί αποκαλύπτεται τόσο ο σκληρός πυρήνας της «Σκούπας και του Συστήματος» όσο και ο τρόπος που ο Wallace θέλησε να αποδομήσει τις κοινωνικές – ψυχολογικές συντεταγμένες της «απρόσωπης» δεκαετίας του ’80.

[hr]

Μίλησε μας για τον David Foster Wallace του οποίου τα έργα μεταφράζονται εδώ τελευταία ενώ στο εξωτερικό αποτελεί μια εμβληματική φιγούρα της σύγχρονης λογοτεχνίας.

[hr]

Ο David Foster Wallace (1962 – 2008) είναι ένας πυραυλοκίνητος συγγραφέας που βάλθηκε να ασκήσει κριτική, μέσα από τη λογοτεχνία και το δοκίμιο, στα γνωρίσματα της μεταβιομηχανικής εποχής, των δεινών που σωρεύονται άτακτα και τρελά στην κοινωνία του ταχύπλοου νεοκυνισμού και του αποχαυνωτικού θεάματος. Η κριτική του πάλλεται από ένα δαιμόνιο χιούμορ που δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Αλλά, ταυτοχρόνως, δονείται από έναν βαθύτατο ανθρωπισμό.

Ο Wallace έχει χαρακτηριστεί, από τον συγγραφέα και λάτρη της νέας αμερικανικής λογοτεχνίας, τον Βασίλειο Δρόλια, «Τζίμμυ Χέντριξ της λογοτεχνίας», κάτι που ισχύει και για τον άλλο θρυλικό δημιουργό, τον Roberto Bolaño. Πράγματι, ο οίστρος και η άνεση του Wallace εντυπωσιάζουν και, συνάμα, μας ωθούν σε περίπλοκες σκέψεις για το ποιοι είμαστε, τι σχέσεις συνάπτουμε, τι σκέψεις κάνουμε για τον κόσμο στον οποίο ζούμε.

[hr]

Είναι το «Η Σκούπα και το Σύστημα» μια σουρεαλιστική περιγραφή -σχόλιο των ΗΠΑ στα 80’s;

[hr]

Η δεκαετία του 1980 υπήρξε, και αυτή, καθοριστική για την πορεία της ανθρωπότητας και τη μετατροπή του κόσμου σε ένα αχανές δίκτυο που σαρώνει τα όρια ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, που υποβιβάζει ολοένα και περισσότερο τον άνθρωπο σε άβουλο και παθητικό θεατή. Δεν θα έλεγα ότι είναι σουρεαλιστικό βιβλίο, απεναντίας είναι μεθοδικά και στρατηγικά οργανωμένο, είναι ένα κολλάζ ιστοριών που αντλεί ο Wallace από την ανεξάντλητη φαρέτρα της φαντασίας του, με σκοπό να δείξει ακριβώς προς τα πού οδεύει η ανθρωπότητα και πόσο, και πώς αποδιαρθρώνονται οι αξίες, οι σχέσεις, οι λέξεις και τα πράγματα.

Πάντα με στοχασμό, πάντα με χιούμορ, πάντα με βαθιά πίστη στον άνθρωπο, ο Wallace στο μυθιστόρημα «Η Σκούπα και το Σύστημα» αναλύει και προειδοποιεί, αποδομεί την αποδόμηση, και αρνείται την άρνηση.

[hr]

Μπορεί αυτό το βιβλίο να αποτελεί προθάλαμο του μεγάλου opus του David Foster Wallace, «Infinite Jest»;

[hr]

Βεβαίως! Όπως συμβαίνει με τους επίμονους και σημαντικούς δημιουργούς, έτσι και ο Wallace δουλεύει με τις εμμονές του, γράφει ουσιαστικά το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά, καταπιάνεται με τα ίδια θέματα ολοένα και πιο διεξοδικά.

Είναι ευτυχές γεγονός ότι θα δούμε και στα ελληνικά το «Infinite Jest» μεταφρασμένο μάλιστα από τον κατ᾽ εξοχήν Έλληνα «γουαλασικό», τον Κώστα Καλτσά. Και μάλιστα στην κλασική σειρά των εκδόσεων «Gutenberg».

[hr]

Γιατί θεωρούν τη «Σκούπα και το Σύστημα» μια μαύρη κωμωδία;

[hr]

Δεν θα το έλεγα «μαύρη κωμωδία». Θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα μάλλον μεταρεαλιστικό αφήγημα αποδιάρθρωσης των ήδη αποδιαρθρωμένων αξιών ώστε να σκεφτούμε την αναδιάρθρωσή τους. Μου θύμισε τον τίτλο ενός μυθιστορήματος που έγραφε πριν από χρόνια ο Ευγένιος Αρανίτσης και το τιτλοφορούσε «Κωμωδία του Ανθρώπινου Συστήματος». Ο Wallace ξεμοντάρει το σύστημα και το μοντάρει εκ νέου, δίχως να αφήνει τίποτα στην τύχη: τα πάντα περνάνε από έναν πυραυλοκίνητο (ας το επαναλάβω) εγκέφαλο και συνδυάζονται με μια οργιώδη και αχαλίνωτη φαντασία. Το κοκτέιλ φιλοσοφικής κριτικής σκέψης και απογειωμένης φαντασίας είναι εμπρηστικό.

[hr]

Μίλησε μας για τις δυσκολίες μετάφρασης αυτό του πολυφωνικού μυθιστορήματος. Το πλήθος των χαρακτήρων και η εμπλοκή τους στην αφήγηση μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα;

[hr]

Ναι, η πολυφωνία και το πλήθος των χαρακτήρων απαιτούν διαρκή εγρήγορση και αδιάσπαστο ρυθμό. Οι δυσκολίες, πάντως, ξεπερνιούνται λόγω του πλούτου της ελληνικής γλώσσας και των πάμπολλων τρόπων να πεις το ίδιο πράγμα. Δούλεψα τη μετάφραση με την στρατηγική ψυχραιμία του σκακιστή και το εμπύρετο πάθος του ταβλαδόρου.

Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης

[hr]

Ποιος ο σκληρός πυρήνας του μυθιστορήματος;

[hr]

Υποτίθεται ότι το μυθιστόρημα αυτό κινείται ιλιγγιωδώς γύρω από το κεντρικό γεγονός της φυγής από μια ιδιωτική κλινική τύπου ΚΑΠΗ μιας υπέργηρης κυρίας και της πολυπληθούς παρέας της. Αλλά πρόκειται για πρόσχημα, για αφηγηματικό τέχνασμα. Ουσιαστικά, ο Wallace επινοεί τις ιστορίες στη «Σκούπα και το Σύστημα» για να πει με μυθιστορηματικό, και άρα τερπνό, τρόπο τα όσα ταλανίζουν την κοινωνία στη δεκαετία του 1980.

[hr]

Σε μια συνέντευξή σου δήλωσες πως, «η μετάφραση του Η Σκούπα και το Σύστημα» είναι ένα κομβικό σημείο τόσο στη δουλειά μου όσο και στη ζωή μου».

[hr]

Ναι, είναι κομβικό σημείο για μια σειρά λόγους. Καταπιάστηκα με τη μετάφραση ενός έργου που θεωρώ πολύ σημαντικό, κι ας γράφτηκε όταν ο συγγραφέας τoυ ήταν μόλις είκοσι τεσσάρων ετών. Ο Wallace μπόρεσε να ανανεώσει το μυθιστόρημα ως είδος, να ανοίξει δρόμους σε μιαν εποχή που το είδος είχε τρομερή ανάγκη ανανέωσης. Επίσης, εγκαινιάσαμε με αυτό τον τρόπο μια πολύ γόνιμη συνεργασία με τις εκλεκτές εκδόσεις «Κριτική» και, μάλιστα, θα προχωρήσουμε στη μετάφραση και την έκδοση και άλλων βιβλίων του Wallace. Τέλος, για προσωπικούς λόγους, επίσης εξόχως γόνιμους, καθώς μετέφραζα τον Wallace, απόλαυσα ορισμένες κρίσιμες και καταλυτικές εμπειρίες στην καθημερινή μου ζωή.

[hr]

Είναι όντως βασικές επιρροές του David Foster Wallace, ο Don DeLillo και ο Thomas Pynchon, και «Η Σκούπα και το Σύστημα» μια προσπάθεια του συγγραφέα να ξεπεράσει τους μέντορές του;

[hr]

Οι μέντορες είναι πάντα μεγάλη ιστορία. Μπορεί και να έχει ολέθριες συνέπειες μια τέτοια ιστορία. Μπορεί η επίδραση ενός μεγάλου δημιουργού να σε συνθλίψει, αν δεν έχεις διαρκώς τον νου σου. Ο Wallace το πάλεψε γερά και τα κατάφερε, αν όχι να ξεπεράσει τον Pynchon και τον DeLillo, αν μη τι άλλο να είναι ένας επίτιμος συνδαιτυμόνας τους. Μπορεί να καθίσει στο ίδιο τραπέζι μαζί τους και να τα πούνε με άνεση και επί ίσοις όροις. Το έργο του, και όχι μόνον το περιλάλητο «Infinite Jest», αποδεικνύει πώς η σκληρή δουλειά, η επιμονή, η μελέτη και το ταλέντο είναι η «γλυκιά συμμορία» που συνοδεύει κάθε σημαντικό δημιουργό.

[hr]

Τέλος πιστεύεις πως, φιλοσοφικά, ο Wallace είναι βαθιά επηρεασμένος από τον Wittgenstein;

[hr]

Ναι, βεβαίως. Άλλωστε, η «Σκούπα και το Σύστημα» είναι, σύμφωνα με τον ίδιο, ένας σπαρταριστός και συνάμα βαθύς διάλογος ανάμεσα στον Wittgenstein και τον Jacques Derrida. Να σημειώσουμε, παρεμπιπτόντως, ότι ο Wallace διατήρησε έναν γόνιμο διάλογο με τον απίθανο πρωτοπόρο συγγραφέα David Markson, τον δημιουργό του ρηξικέλευθου μυθιστορήματος «Wittgenstein’s Mistress».