Πήτερ Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος

Η Φλάνδρα ήταν μια περιοχή στις Κάτω Χώρες που βρισκόταν ανάμεσα στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία. Σήμερα η περιοχή αυτή αντιστοιχεί στη χώρα του Βελγίου. Η φλαμανδική ζωγραφική αποτυπώνει την ιστορία και τον πολιτισμό της Φλάνδρας. Το πέρασμα από την εποχή των Δουκών της Βουργουνδίας (15^ος αιώνας) στην κυριαρχία των Αψβούργων της Ισπανίας (16^ος – 17^ος αιώνας)  και κατόπιν  στην ανάπτυξη μιας αστικής τάξης που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην οικονομία και την ιστορική εξέλιξη της περιοχής. Η φλαμανδική τέχνη χωρίζεται σε έξι φάσεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους και ξεκινά από τον 14^ο αιώνα. Η τρίτη περίοδος περιλαμβάνει τον 16^ο αιώνα και τον Πήτερ Μπρύγκελ ή Μπρέγκελ (Pieter Bruegel).

Ο Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος γεννήθηκε μεταξύ του 1525 και 1530 στο χωριό Μπρέγκελ, από όπου πήρε και το όνομά του. Ξεκίνησε σαν μαθητευόμενος στο εργαστήρι ενός ζωγράφου, γλύπτη, αρχιτέκτονα και σχεδιαστή βιτρό στην Αμβέρσα σε ηλικία 15 ετών. Το 1551 ταξίδεψε στην Ιταλία για να γνωρίσει από κοντά τα έργα των μεγάλων δημιουργών της Αναγέννησης. Επισκέφθηκε τη Ρώμη, τη Φλωρεντία, τη Νάπολη και τη Σικελία και παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα Όμως, ο ζωγράφος διατήρησε το προσωπικό του ύφος, παρότι ήρθε σε επαφή με την αναγεννησιακή τέχνη. Ήταν από τους μεγαλύτερους τοπιογράφους όλων των εποχών και πολλές φορές το θέμα του πίνακά του αποτελούσε μια αφορμή για να ζωγραφίσει ένα υπέροχο τοπίο. Εξαιρετικά είναι τα ημερολόγιά του με τοπία και σκηνές που αναφέρονται στους μήνες του χρόνου και που μεταφέρουν στη ζωγραφική το μεσαιωνικό θέμα των γλυπτών απεικονίσεων των «μηνών» που διακοσμούσαν τους μεγάλους καθεδρικούς ναούς. Η τέχνη του πλησιάζει περισσότερο το φανταστικό κόσμο του Ιερώνυμου Μπος και μερικοί πίνακές του παρουσιάζουν σκηνές που αποκαλύπτουν την ιδιοσυγκρασία του καλλιτέχνη του Βορρά, που φιλοσοφεί για το θάνατο και τη μοίρα του ανθρώπου. Γνωστά του έργα είναι «Ο θρίαμβος του θανάτου» (Μαδρίτη), «Η πτώση των ανταρτών αγγέλων» (Βρυξέλλες), «Κυνηγοί στα χιόνια»  (Βιέννη), «Η Προσκύνηση των Τριών Μάγων» (Λονδίνο).

Ο Μπρέγκελ εισήγαγε το ηθογραφικό είδος στη φλαμανδική ζωγραφική και περιέγραφε τη ζωή των χωρικών την ώρα της δουλειάς και της διασκέδασής τους. Στην εποχή του όμως, οι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν σκηνές με ευγενείς και αυλικούς όπως και θρησκευτικά θέματα. Τις σκηνές αυτές της αγροτικής ζωής ο Μπρέγκελ τις έδινε με τις μεγαλύτερες λεπτομέρειες, με ζεστά και λαμπρά χρώματα, έτσι του είχαν δώσει το όνομα «Μπρέγκελ ο χωρικός».

Χωριάτικος Γάμος, 1568

«Ο χωριάτικος γάμος»  είναι από τους πλέον γνωστούς πίνακες του Μπρέγκελ. Φιλοτεχνήθηκε το 1568 και είναι ελαιογραφία σε επιφάνεια βελανιδιάς διαστάσεων 1.14 χ 1.63μ.  Η σκηνή εκτυλίσσεται σε μια σιταποθήκη, με το άχυρο στοιβαγμένο στο βάθος της σύνθεσης πίσω από τις πλάτες των καθισμένων καλεσμένων. Από τον πίνακα αυτό αντλούμε ηθογραφικά στοιχεία της εποχής τα οποία αποτυπώνονται με τον πλέον εξαιρετικό τρόπο μέσα από ένα κοινωνικό γεγονός το οποίο αποκαλύπτει λεπτομέρειες της τελετής και της ζωής των χωρικών. Εικονίζεται η νύφη να κάθεται ήσυχα με τα χέρια σταυρωμένα μπροστά της. Πίσω της έχει τοποθετηθεί στον τοίχο ένα γαλαζοπράσινο ύφασμα ειδικά για την περίσταση. Ακριβώς πάνω από το κεφάλι της κρέμεται μια χάρτινη κορόνα, η έκφρασή της είναι χαρούμενη, αλλά συγχρόνως μοιάζει αποστασιοποιημένη και απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο γαμπρός βρίσκεται αριστερά της, όχι ακριβώς δίπλα της και καταβροχθίζει το φαγητό του με ιδιαίτερη βουλιμία έχοντας το κουτάλι μέσα στο στόμα του.  Ο γέρος άντρας που κάθεται στην καρέκλα είναι ο πατέρας της νύφης και η γυναίκα αριστερά του είναι η μητέρα της. Είναι η αρχή του γεύματος και δύο άντρες με άσπρες ποδιές μεταφέρουν τα πιάτα με τις πίτες ή με το χυλό πάνω σε έναν τεράστιο δίσκο που είναι μια παλιά και φθαρμένη πόρτα. Ένας νεαρός με κόκκινο σκούφο περνά τα πιάτα στο τραπέζι. Πίσω τους στο πάτωμα υπάρχει ένα παιδί που κρατάει ένα πιάτο στο χέρι και είναι απορροφημένο στο φαγητό του. Στην αριστερή γωνία του έργου ένας άντρας σερβίρει τη μπύρα και στο βάθος όρθιοι οι μουσικοί ψυχαγωγούν τους καλεσμένους με άσκαυλο (μουσικό όργανο πρόδρομος της τσαμπούνας, ο μουσικός μπορούσε να παίζει χωρίς παύσεις για την αναπνοή του). Στην είσοδο της σιταποθήκης είναι συγκεντρωμένοι καλεσμένοι που προσπαθούν να εισέλθουν. Οι περισσότεροι καλεσμένοι είναι αφοσιωμένοι στο φαγητό και το ποτό τους. Στο δεξιό μέρος του πίνακα στην άκρη του τραπεζιού δύο πρόσωπα συνομιλούν, οι ειδικοί σε θέματα τέχνης αναγνώρισαν τον Μπρέγκελ στο πρόσωπο του άρχοντα με τα γένια και το σπαθί που συνομιλεί με έναν μοναχό. Την αναγεννησιακή περίοδο αρκετοί ζωγράφοι τοποθετούσαν τον εαυτό τους μέσα στα έργα τους, χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο Μποτιτσέλι. Ήταν σύνηθες λοιπόν, για τους καλλιτέχνες να εικονίζονται κάποιες φορές στα έργα τους και να μετέχουν της εικαστικής μυσταγωγίας. Ο Μπρέγκελ για να αποδώσει το «βάθος» τοποθέτησε στη σύνθεση τα άτομα και τα αντικείμενα πλαγίως. Το έργο του Μπρέγκελ έχει λαογραφική αξία, εστιάζοντας στον απλό αγροτικό κόσμο και αποτυπώνοντας σκηνές, όπως αυτή του  «χωριάτικου γάμου» που μαρτυρούν ήθη, έθιμα και συνήθειες της εποχής του.

Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου, 1558

Παράλληλα μέσα από το έργο του πραγματοποιείται μια σταδιακή αποδέσμευση από την θρησκευτική τέχνη και τις παραγγελίες, και οι καλλιτέχνες οδηγούνται προς την σχετική ανεξαρτησία στην επιλογή των θεμάτων τους που αργότερα θα οδηγήσει στην πλήρη αυτονομία τους. Ένα μεγάλο μέρος των έργων του Μπρέγκελ βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης, άλλα σε ιδιωτικές συλλογές και σε μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής. Ο Μπρέγκελ πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1569.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1)      Taschen, Bruegel.

2)      Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Τέχνης, Φυτράκης.

3)      Γιολάντα Χατζή, Φλάνδρα, Φλαμανδοί ζωγράφοι.

*Στην κεντρική φωτογραφία: Χιονισμένο Τοπίο, 1565