Πριν τη λευκή σελίδα

Τί υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο του κάθε λογοτέχνη. Η διαδικασία της συγγραφής ίσως είναι επίπονη για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.

  [br]

“-Σίβυλλα τι θέλεις  -Αποθανείν θέλω”

Πώς “γεννήθηκε”  “H Έρημη Χώρα” του Τ.Σ. Έλιοτ

Η μαγική πηγή αυτού του αριστουργήματος δεν έχει ξεχωριστή τοποθεσία. Ένα πολύ σημαντικό, οικουμενικό, γεγονός του προηγούμενου αιώνα και η εισχώρηση του προσωπικού έφεραν στο φως την “Έρημη Χώρα” [Wasteland]. Το ποίημα του Έλιοτ, δημοσιευμένο το 1922, περιγράφει ένα βαθύ αίσθημα απογοήτευσης προερχόμενο από τη συλλογική εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και από τις προσωπικές ωδίνες του δημιουργού.

Ο Τόμας Στερν Έλιοτ είχε σπουδάσει στο Χάρβαρντ, τη Σορβόννη, και την Οξφόρδη πριν μετακινηθεί στο Λονδίνο όπου ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή για τον φιλόσοφο F.H Bradley. Εξαιτίας του πολέμου δεν μπορούσε να επιστρέψει στις ΗΠΑ να λάβει το δίπλωμά του. Ο γάμος του δεν ήταν ευτυχισμένος  και υπέφερε από τον “φραγμό του συγγραφέα”. Ακολούθησε η κατάρρευση. Ο ίδιος, αργότερα, περιέγραψε το ποίημα ως “την απαλλαγή από προσωπική ασήμαντη γκρίνια απέναντι στη ζωή. Απλά, ένα κομμάτι ρυθμικής γκρίνιας”. Παρ’ όλα αυτά, το ποίημα ξεπερνά την προσωπική κατάσταση του Έλιοτ και αντιπροσωπεύει τη γενικότερη κρίση στο δυτικό πολιτισμό.

«…Ποιος είναι αυτός ο ήχος ψηλά στον αέρα

Μουρμούρισμα μητρικού ολολυγμού

Ποιες είναι αυτές οι κουκουλωμένες ορδές που μερμηγκιάζουν

Πάνω σ’ ατέλειωτους κάμπους, σκοντάφτοντας στη σκασμένη γης

Ζωσμένες από τον ορίζοντα το χαμηλό μονάχα

Ποια είναι η πολιτεία πέρα απ’ τα βουνά

Σκάζει, ξαναγεννιέται, θρουβαλιάζεται μες στο μενεξεδένιο αέρα

Πύργοι πέφτουν

Ιερουσαλήμ Αθήνα Αλεξάντρεια

Βιέννη Λόντρα

Ανύπαρχτες…»

Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Είναι και η Jessie L Weston. Ανεξάρτητη μελετήτρια και λαογράφος, το έργο της οποίας επηρέασε τον Έλιοτ. Το βιβλίο της “From Ritual to Romance”, για το θρύλο του Γκραλ, έδωσε την ιδέα όχι μόνο του τίτλου αλλά και του σχεδίου και ενός μεγάλου μέρους από τον επεισοδιακό συμβολισμό του ποιήματος.

Τέλος, σημαντική η συμβολή του Έζρα Πάουντ στη διαμόρφωση της τελικής μορφής του ποιήματος. Στη διάρκεια της σύνθεσης ο Έλιοτ ήταν άρρωστος λόγω προσωπικών προβλημάτων. Ο Πάουντ τον στήριξε και πίστεψε βαθιά σε αυτόν. Επενέβη στο πρώτο δείγμα και το περιόρισε σημαντικά. Συνέβαλε στο “καλούπωμα” της δουλειάς η οποία ήταν χαλαρή και “κινούνταν” ανεξέλεγκτα.

T. S. Eliot

Ανήκει στο κοινό

Ο Έζρα Πάουντ, λίγο μετά την δημοσίευση του ποιήματος, έγραψε ότι “Η Έρημη Χώρα του Έλιοτ είναι η αιτιολόγηση του κινήματος, του σύγχρονου πειράματός μας μετά το 1900”. Άμεσα αναγνωρίστηκε ως σημαντική δήλωση του μοντερνισμού τόσο για τη συμβολική σημασία της, όσο και για τη χρήση από τον Έλιοτ των τεχνικών που οι προηγούμενοι μοντερνιστές είχαν μόλις ξεκινήσει να χρησιμοποιούν.

Στην “Έρημη Χώρα”, που παραμένει μέχρι και σήμερα το πιο διαδεδομένο και μελετημένο ποίημα του 20ου αιώνα, παρατηρούμε χρήση υπαινιγμών, αποσπασμάτων σε διάφορες γλώσσες, ποικιλία στη μορφή του στίχου και κολάζ ποιητικών θραυσμάτων που δίνουν την αίσθηση ότι μιλά για μια κουλτούρα σε κρίση, περνώντας μέσα από όλα τους στύλους από τους οποίους η κουλτούρα αυτή έχει δημιουργηθεί.

Ο κριτικός I. A. Richards επαίνεσε τον Έλιοτ για την περιγραφή της κοινής μεταπολεμικής αίσθησης της ερήμωσης, της αβεβαιότητας, της ματαιοπονίας, της αβασιμότητας, των φιλοδοξιών, της κενοδοξίας και της δίψας για το ζωοποιό νερό που απότομα κόπηκε. Ο Έλιοτ αργότερα παραπονέθηκε για τέτοιες κριτικές και διαφωνούσε ότι εξέφρασε την απογοήτευση μια γενιάς. Μολαταύτα, αντιπροσωπεύει τη μεταπολεμική γενιά και όπως το έθεσαν οι William K. Wimsatt, Monroe Beardsley “Το ποίημα δεν ανήκει στους κριτικούς και στον συγγραφέα. Αποσπάται από τον συγγραφέα τη στιγμή της γέννησής του και πάει στον κόσμο χωρίς να μπορεί να το ελέγξει. Το ποίημα ανήκει στο κοινό”.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1925, η “Έρημη Χώρα” θα βρει τη δικαίωσή της στον διάσημο τελευταίο στίχο του ποιήματος τού Έλιοτ “Κούφιοι Άνθρωποι”: “…  This is the way the world ends / Not with a bang but a whimper.” (“Έτσι τελειώνει ο κόσμος / Όχι με βρόντο, αλλά με έναν λυγμό”)

Πηγές

-http://www.gradesaver.com/the-waste-land 

-http://www.theguardian.com/books/2015/feb/11/young-eliot-st-louis-waste-land-robert-crawford-review 

-http://modernism.research.yale.edu/wiki/index.php/The_Waste_Land 

-Τ.Σ Έλιοτ, Η Έρημη Χώρα και άλλα ποιήματα, Μετάφραση-Πρόλογος Γιώργος Σεφέρης, Εκδ. Ίκαρος, σ.184