Πριν τη λευκή σελίδα
Η "Μεταμόρφωση" του Φραντς Κάφκα
Τι υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο τού κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Πώς γεννήθηκε “Η Μεταμόρφωση” του Φραντς Κάφκα
Η πιο διάσημη νουβέλα του Κάφκα έχει έντονο το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Το καταλαβαίνεις από το περιεχόμενό της. Οι συνθήκες της ζωής του, ιδιαίτερα της οικογενειακής, λειτουργούν ως πρότυπο για τις αλληλεπιδράσεις της οικογένειας του βιβλίου. Ο συγγραφέας μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο τον απορρίπτουν ως κάτι διαφορετικό. Κι εκεί μέσα γεννιούνται οι σκέψεις του για τις καταπιεστικές κοινωνικές σχέσεις και την δυσοίωνη πραγματικότητα.
Η οπτική του συγγραφέα για την ανθρωπότητα, εδράζεται και στις ιδιότυπες θρησκευτικές του απόψεις. Μάλλον εκτός της επικρατούσας -τότε- τάσης του Ιουδαϊσμού. Μιλώντας με τον φίλο του Μαξ Μπροντ, εξέφρασε την άποψη ότι τα ανθρώπινα όντα είναι οι μηδενιστικές σκέψεις του Θεού. Ο φίλος του τον ρώτησε αν υπήρχε ελπίδα κάπου αλλού στο σύμπαν. Ο Κάφκα απάντησε: “Άφθονη για τον Θεό. Όχι για μας”. Η θέαση αυτή, του εγκλωβισμού των ανθρώπων σε έναν δίχως ελπίδα κόσμο, δεν αφήνει τον Κάφκα ούτε και στη συγγραφική του δραστηριότητα. Φυσικά τη διακρίνουμε και στη “Μεταμόρφωση” όταν το σκηνικό που στήνει μοιάζει από την πρώτη στιγμή ασφυκτικό και η μόνη επιλογή του Γκρέγκορ στο τέλος είναι να πεθάνει.
Η ιδέα να γράψει για ένα σκαθάρι εμφανίζεται στις αρχές του 1907. Πιστός στον ιδεαλισμό του σχετικά με τη συγγραφική διαδικασία, φαντάστηκε το κορμί του να μετακινείται στον κόσμο, ενώ ο συγγραφέας-εαυτός του έμενε πίσω με την μορφή ενός όμορφο σκαθαριού. Η εικόνα αυτή άλλαξε το 1912. Τον Σεπτέμβριο έγραψε απνευστί τη “Δίκη”. Στο ημερολόγιό του αναφέρει ότι η γραφή αναπτύχθηκε απρόσκοπτα και πως αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος για να γράψεις. Χαρακτηριστικά ανέφερε “απόλυτη ελευθερία από σώμα και ψυχή”. Διαβάζοντας, όμως, αργότερα τα δοκίμια της ιστορίας, απογοητεύτηκε από τις ατέλειές της. Ήταν σα να είχε βγάλει την ιστορία στην τέλεια φόρμα, όμως τώρα συνειδητοποιούσε ότι ήταν καλυμμένη με “βρωμιά και λάσπη”. Η γραφή, όταν πηγάζει από μέσα σου είναι σαν να γεννάς και το παιδί είναι σκεπασμένο με βλέννα. Πλέον το σκαθάρι που είχε στο νου δεν ήταν κάτι ωραίο, αλλά κάτι αποκρουστικό. Αυτήν ακριβώς η εικόνα του γεννήθηκε και μας έδωσε στη “Μεταμόρφωση”, η οποία τον ταλαιπώρησε αρκετά για να τελειώσει.
Σε όλα αυτά ας λάβουμε υπόψη ότι ο Κάφκα, στις 17 Νοεμβρίου 1912, έγραψε στη μνηστή του Φελίς Μπάουερ σχετικά με το έργο. Συγκεκριμένα ότι δούλευε μια ιστορία που “μου ήρθε στη μιζέρια μου ξαπλωμένος στο κρεβάτι” και τον στοίχειωνε.
Η θυσία του Γκρέγκορ
Ο Κάφκα έγραψε τη “Μεταμόρφωση” σε μια χρονιά που ένιωθε ότι η δημιουργικότητα του έπαιρνε την οριστική της μορφή. Ήταν από τα λίγα έργα που εξέδωσε εν ζωή. Βγήκε τον Οκτώβριο του 1915. Η παραγωγική διαδικασία ήταν επίπονη και διήρκησε τρεις εβδομάδες στο διάστημα Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου.
Το βιβλίο φέρει το άφθαρτο αποτύπωμα της γραφής του. Ήταν εύκολο γι’ αυτόν να παρουσιάζει μια αδύνατη (;) κατάσταση, όπως η μεταμόρφωση ενός ανθρώπου σε σκαθάρι, και να αναπτύσσει την ιστορία από κει με απόλυτο ρεαλισμό και έντονη προσοχή στη λεπτομέρεια. Από την αρχή της νουβέλας η υπόθεση “καρφώνεται” στην πραγματικότητα. Παρά το γεγονός ότι η γενεσιουργός αιτία της είναι ένα απίστευτο περιστατικό.
Η επιλογή του Κάφκα να μεταμορφώσει τον ήρωά του σε σκαθάρι είναι προκλητική. Η μορφή του εντόμου αντανακλά την αμφισβήτηση των σταθερών της κοινωνίας, της οικογένειας, των εργασιακών σχέσεων. Η μικροπρέπεια, ο κυνισμός, ο εγωϊσμός, επικρατούν της ευαισθησίας, της φιλίας, της θαλπωρής και της φροντίδας. Ο Κάφκα θυσιάζει τον Γκρέγκορ για να εκθέσει άπαντες. Και κυρίως την οικογένειά του. Ταυτόχρονα, δείχνει κατανόηση για την αδύναμη φύση των άλλων. Ίσως γιατί στον Γκρέγκορ βλέπουν κάτι από τον ειδεχθή εαυτό τους. Αυτό δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν και καταλήγουν στην παραίτηση και τη φυγή για να σωθούν.
Δια της μεταμόρφωσης του ενός, ο Κάφκα επιδιώκει τη μεταμόρφωση των υπολοίπων για να δείξει ότι κινδυνεύουμε από το άσχημο είδωλό μας. Αναδύει την αποστροφή που καλύπτεται από τον πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό καθωσπρεπισμό.
Πηγές
-http://www.gradesaver.com/the-metamorphosis
-http://www.newyorker.com/books/page-turner/on-translating-kafkas-the-metamorphosis