Πριν τη λευκή σελίδα

Τι υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο τού κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.

Ο Ρεμπώ από τον Πικάσο

Η πιο ποιητική πράξη του Ρεμπώ

Το ερωτηματικό είναι το θαυμαστικό της ποίησης. Η ποιητική σκέψη και συμπεριφορά το μεταλλάσσει. Οδηγούμαστε σε έναν ξεχωριστό, εκφραστικό δυϊσμό. Η γραπτή σύνταξη και οι κανόνες γραμματικής από τη μία, η ανέκφραστη προφορική από την άλλη. Εκεί που τελειώνει η ερώτηση, ξεκινά η ανήσυχη σκέψη και οι ερωτήσεις της. Τότε, η έκπληξη εκφράζει την απορία. Το ποιητικό έργο και ο δημιουργός του μεταβαίνουν σε άλλο επίπεδο. Μαγικό γι’ αυτούς, ευχάριστα βασανιστικό για μας. Τους αναγνώστες, μελετητές της δουλειάς του. Ο Αρθούρος Ρεμπώ έκανε γρήγορα τη μετάβαση. Επέλεξε τη σιωπή. Την πιο ποιητική πράξη που μπορεί να κάνει ένας ποιητής: Θα τηρώ σιγή έγραψε στο «Μια εποχή στην κόλαση» και η αυτόνομη Μούσα απέκτησε συνοδοιπόρο.

Πώς «γεννήθηκε» το «Μια εποχή στην κόλαση»

Το «Μια εποχή στην κόλαση» έμελλε να γίνει το βιβλίο που θα του χάριζε την αναγνώριση. Ξεκίνησε να το γράφει τον Απρίλιο του 1873. Ο ίδιος το τοποθετεί μεταξύ Απριλίου-Αυγούστου 1873. Ζούσε με τον Βερλέν στο Λονδίνο από τον Σεπτέμβριο του 1872. Επιβίωνε με χρήματα που του έστελνε η μητέρα του. Σύχναζαν στη βρετανική βιβλιοθήκη για να βελτιώσουν τα αγγλικά τους. Ήταν υπό παρακολούθηση από την αστυνομία, τόσο για την παράνομη σχέση τους, όσο και για τη σύνδεσή τους με εξόριστους κομμουνιστές. Όταν έσφιξε ο κλοιός του Νόμου, ο Βερλέν επέστρεψε στη Γαλλία, στις 4 Απριλίου 1873. Ο Ρεμπώ τον ακολούθησε σύντομα. Ήταν και πάλι στην οικογενειακή εστία. Στο κτήμα της Ρος. Εκεί ξεκίνησε να γράφει το διάσημο, πια, έργο του.

Δεν θα έπρεπε να διαβαστεί ως απλή αυτοβιογραφία. Ωστόσο, όπως κάθε προσεγμένο γραπτό αποτελεί άσκηση αυτοανάλυσης. Ο Ρεμπώ έγραψε το βιβλίο του έχοντας ως υπόκρουση ένα πολύβουο κτήμα: Τον θόρυβο από τις μπότες, τα κακαρίσματα, τα επιφωνήματα αποδοκιμασίας της κυρίας Ρεμπώ. Οι φράσεις του δεν είναι οι ήρεμες προτάσεις μιας συνεχούς συζήτησης, αλλά οι φωνές και τα γρυλίσματα κάποιου που καταπιάνεται με μια σωματική δραστηριότητα.

Ο Ρεμπώ έγραψε στον φίλο του Ερνέστ Ντελανέ «Γράφω μικρές ιστορίες σε πρόζα με τίτλο Ειδωλολατρικό βιβλίο, ή βιβλίο των Νέγρων. Είναι ηλίθιο και αθώο. Η μοίρα μου εξαρτάται απ’ αυτό το βιβλίο, για το οποίο τουλάχιστον έξι φρικτές ιστορίες μένει να δημιουργηθούν. Δεν σου στέλνω κάτι τώρα, αν και έχω ήδη τρεις. Μου κοστίζει πολύ». Θα έμενε πιστός σε αυτή τη δομή.

Από τις εννιά ιστορίες, οι τρεις που είχε ολοκληρώσει περιλάμβαναν τις οδούς για την καταγωγή των «Αίμα κακό» και «Νύχτα κόλασης». 

Στις 25 Μαΐου επιστρέφει με τον Βερλέν στο Λονδίνο. Παραδίδουν μαθήματα αγγλικών για να πληρώσουν το νοίκι και να χρηματοδοτήσουν τον εθισμό τους στο όπιο. Εκείνο τον Ιούνιο έγραψε τα δύο μεγαλύτερα κομμάτια της συλλογής. Και τα δύο με τον τίτλο «Παραλήρημα». Σε αυτά ο Βερλέν είναι η «Μωρά Παρθένος» και ο Ρεμπώ ο «Καταχθόνιος Νυμφίος». Μετά από έντονη φιλονικία τους, ο Βερλέν έφυγε για τις Βρυξέλλες. Στις 4 Ιουλίου τον βρήκε πάλι ο Ρεμπώ. Τρεις μέρες μετά, άλλο ένα βίαιο επεισόδιο ξέσπασε μεταξύ τους με τον Βερλέν να πυροβολεί τον Ρεμπώ. Όταν προσπάθησε να φύγει, ο Βερλέν απείλησε με αυτοκτονία. Κλήθηκε η αστυνομία και φυλακίστηκε για 18 μήνες. Τον Αύγουστο ο Ρεμπώ επέστρεψε στη Ρος, όπου και ολοκλήρωσε το έργο του.

Όπως φαίνεται, η σχέση με τον Βερλέν πυροδότησε την έκρηξη συσσωρευμένων αντιθέσεων. Βρήκε ερεθίσματα όχι στην αυτάρεσκη εδραίωση της επιτυχίας, αλλά στις απογοητεύσεις, στα αδιέξοδα, ακόμη και στην ίδια του την «ηλιθιότητα». Αναμφίβολα μια επώδυνη περίοδος στη ζωή του. Η μητέρα του τον βοήθησε οικονομικά να εκδώσει το βιβλίο. Τον ρώτησε «Τι ήθελες να πεις;». Απάντησε: «Ήθελα να πω αυτό που είπε. Κυριολεκτικά και με όλες τις αισθήσεις».

Μαγικό καλειδοσκόπιο

Τι είναι τελικά το «Μια εποχή στην κόλαση»; Ένα μαγικό λογοτεχνικό καλειδοσκόπιο όπου μπορείς να δεις την «Κόλαση» του Δάντη, τις «Σημειώσεις από το υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι, κάτι από Γουίλιαμ Μπλέικ και μια γεμάτη σταγόνα από έργο του Κρίστοφερ Σμαρτ.

Σε πρώτο επίπεδο μοιάζει με αφήγηση της ταπείνωσης και της λύτρωσης. Ιχνηλατείται η πορεία του Ρεμπώ και η αναίτια διαφθορά της παιδικής του αθωότητας. Κολυμπά στην «αμαρτία» και αναζητά κάποιου είδους θεραπεία. Συνυφαίνει πολιτικά συνθήματα και πομπώδεις δηλώσεις. Όπως έγραψε και ένας κριτικός, η δουλειά του Ρεμπώ είναι «ερεθιστικά όμορφη και συχνά ερμητική».

Τελικά, πρόκειται για καταιγισμό επικλήσεων-αναμνήσεων, ενός ανθρώπου που συμβιβάζεται με τα όρια του εαυτού του. Με την αίσθηση της αποτυχίας, της λάθος διαδρομής. Αιωρούμενα χρονογραφήματα. Ακόμη και οι υπερφίαλες, ναρκισσιστικές, καλλιτεχνικές φαντασιώσεις, προσανατολίζονται στο τέλος στην πραγματικότητα. Μαγικός ρεαλισμός. Η μεγάλη αντίφαση. Με αυτές έζησε και προχώρησε ο Ρεμπώ. Οι εσωτερικές συγκρούσεις κινούσαν τα βήματα του. Χυδαίος, προκλητικός, ειρωνικός. Με τους απόβλητους. Προφήτης, όπως ήθελε να γίνει.

Στα ποιήματά του παρατηρείται συναισθηματική μετάπτωση εκπεφρασμένη ηχητικά σε εναλλασσόμενες κλίμακες. Φτάνει στο έσχατο σημείο της ανθρώπινης δράσης, το ξεπερνά και βλέπει από αλλού το μπλε του ουρανού. Εξπρεσιονισμός στα όρια της αναρχίας. Μεσσίας που θέλει να σώσει και να σωθεί. Η προειδοποίησή του ξεκάθαρη:

«Αν γίνεται να σκοτώσουν ένα πτώμα, τότε να φοβάσαι μήπως σε σκοτώσουν». 

Για τον Ρεμπώ, δείτε και εδώ

Πηγές

-Arthur Rimbaud, Μια εποχή στην κόλαση, μτφρ. Νίκος Σπανιάς, εκδόσεις Γνώση

-Αρθούρος Ρεμπώ. Βιογραφία. Graham Robb, μτφρ. Ινω Ρόζου, εκδόσεις Μικρή Άρκτος

www.newyorker.com/arts/critics/atlarge/2011/08/29/110829crat_atlarge_mendelsohn?currentPage=all

-www.mag4.net/Rimbaud/poesies/Season.html