Πριν τη λευκή σελίδα
Ο Ξένος του Αλμπέρ Καμύ
Τι υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο του κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.
Ο τιμωρός Καμί
Ο Αλμπέρ Καμί είχε πει κάποτε πως «καλό είναι να γνωρίζεις τα άκρα και να μένεις στη μέση». Η τοποθέτησή του ήταν πολιτική, αλλά και βαθύτατα υπαρξιακή. Αυθαιρετώντας, ερμηνεύεται (και) ως εξής: Διάλεξε τη σωστή πλευρά, ειδάλλως θα είσαι ξένος. Η «πολιτισμένη» κοινωνία σε καλεί, πάντα, να επιλέξεις. Αρκεί να είναι αυτό που θέλει. Αν πας κόντρα στο κυρίαρχο άκρο, τότε καταδικάζεσαι σε απομόνωση. Μένεις στη μέση. Αν δεν δείξεις μεταμέλεια, εξοβελίζεσαι για πάντα στον χώρο των μιασμάτων. Στη εξορία των απροσάρμοστων, των αποσυνάγωγων, των ανένταχτων που δεν έχουν θέση στην καθωσπρέπει, «ευλογημένη» κοινωνία. Ο Καμί με τον «Ξένο» τιμωρεί τον ναρκισσισμό της. Ας είναι καλά…
Πώς «γεννήθηκε» Ο ξένος του Αλμπέρ Καμί
Ο Καμί αντιτάχθηκε σθεναρά στον πόλεμο. Μπορεί να παρατηρήσει κανείς την επίδραση του αισθήματος κακουχίας στα πρώιμα γραπτά του, όπου και αντανακλώνται οι πολεμικές συγκρούσεις και η Γαλλο-Αλγερινή διένεξη. Οι οικονομικές δυσκολίες στην Αλγερία είχαν εντείνει τη διαμάχη. Επισήμως, οι Άραβες θεωρούνταν ίσοι με τους Γάλλους, όμως συχνά αντιμετωπίζονταν ως κατεκτημένος λαός. Όταν το Λαϊκό Μέτωπο απέτυχε να θεσπίσει σχέδιο με το οποίο θα αυξάνονταν τα προνόμια των Αράβων, ενισχύθηκε ο ριζοσπαστισμός απέναντι στον εθνικισμό. Σύγκρουση υπήρχε και μεταξύ Γάλλων και αυτών που είχαν γαλλική ή ευρωπαϊκή καταγωγή και ζούσαν στα προτεκτοράτα της Γαλλίας (Μαρόκο, Τυνησία). Οι τελευταίοι, όμως, ήθελαν την προστασία της Γαλλίας, για να μπορούν να βρίσκουν δουλειά και σταματούν τα φτηνά εργατικά αραβικά χέρια.
Ο κεντρικός ήρωας του «Ξένου», ο Μαρσό, ανήκει σε αυτό τον γκρουπ. Ο Καμί έγραψε για τα προβλήματα των Αράβων στην εφημερίδα «Alger–Republican» και εκστράτευσε γι’ αυτούς που είχαν αδίκως κατηγορηθεί. Επιπλέον, έγραψε για την ανεπαρκή κοινωνική πολιτική των Γάλλων. Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, και σε αυτό το πλαίσιο «γεννήθηκε» «Ο ξένος».
Το δέλεαρ του Ξένου
Η λογοτεχνική-φιλοσοφική επίδραση στον Α. Καμί υπήρξε πολυποίκιλη τη δεκαετία του ’30. Το μηδενιστικό ύφος ήταν σε έξαρση. Νίτσε και Ντοστογιέφσκι κατείχαν, ακόμη, υψηλή θέση στη διανόηση του νέου αιώνα. Παράλληλα, η γερμανική φαινομενολογία περνούσε στη Γαλλία. Ο Σαρτρ πάλευε ενάντια στον ρηχό ορθολογισμό. Οι Φώκνερ, Χέμινγουεϊ, Ντε Πάσος, μεταφράζονταν στα γαλλικά και πολλοί πιστεύουν ότι οι ιδέες και το ύφος τους βρήκαν έδαφος στον Καμί.
Όλα αυτά, συνέβαλλαν στο να διαμορφώσει τη φιλοσοφία του Υπαρξισμού και του Παράλογου. Εξαιτίας της ανατροφής του σε περιβάλλον εργατικής τάξης, μεγαλώνει μέσα του η καχυποψία απέναντι στον ιδεαλισμό και την εσωστρέφεια. Ποτέ δεν επένδυσε στην ονειροπόληση. Τον ενδιέφερε να ζήσει τη ζωή και να κοπιάσει για να βρει νόημα χωρίς να αποσπάται από όνειρα και μυθεύματα.
Για τον Καμί η ζωή δεν έχει ορθολογική σημασία ή σειρά. Συνεχώς προβληματιζόμαστε με αυτή την αντίληψη και δεν σταματάμε να αναζητούμε τη λογική στη ζωή μας. Αυτή η αέναη πάλη να βρεθεί νόημα εκεί που δεν υπάρχει, είναι αυτό που αποκαλεί ο Καμί παράλογο. Είναι τέτοια η επιθυμία μας, σύμφωνα με αυτόν, να νοηματοδοτήσουμε τον βίο μας, ώστε απορρίπτουμε δίχως σκέψη την πιθανότητα να μην υπάρχει νόημα. Ο Καμί έγραψε τον «Ξένο» με σκοπό να δελεάσει τους αναγνώστες να σκεφτούν την θνητότητα και το νόημα της ύπαρξής τους.
Ο Χριστός που μας αξίζει
Το 1939 η εφημερίδα «Alger–Republican» εντείνει τις αντιπολεμικές της ενέργειες. Ο Καμί ήλπιζε σε κάτι καλό από τον Νέβιλ Τσάμπερλεϊν. Περίμενε να γίνουν αμοιβαίες παραχωρήσεις. Όταν η εφημερίδα έκλεισε το 1940 έφυγε από την Αλγερία σε αναζήτηση δουλειάς. Εργάστηκε στην εφημερίδα «Paris–Soir» και τον Μάιο του ίδιου έτους ολοκλήρωσε τον «Ξένο».
Με τον «Ξένο» εξερευνά φιλοσοφικά την «τρυφερή αδιαφορία του κόσμου» όπως χαρακτηριστικά έλεγε. Την ίδια στιγμή όμως καταθέτει κι έναν ανθρωπιστικό ύμνο στον «επικουρισμό» του Μαρσό. Ο Καμί ανέφερε για τον ήρωά του πως «συμφωνεί να πεθάνει για την αλήθεια» και ότι «είναι ο μοναδικός Χριστός που μας αξίζει». Η μεσσιανική αντίληψή του δεν έχει ίχνος υπερβολής. Αλαζονείας. Κι αν το έχει, δικαιούται να το έχει. Η ειλικρίνεια του Μαρσό ξεπερνά τα ανθρώπινα στεγανά. Μιλάει η ψυχή του και δεν υπάρχει πουθενά υποκρισία και συμβιβασμός. Ο δικός του Θεός, η μάνα του, πεθαίνει στην πρώτη σελίδα με την εκπληκτική ανακοίνωση του Καμί:
«Η μητέρα πέθανε σήμερα. Ίσως και χτες, δεν ξέρω».
Η επίγεια ζωή του όμως δεν έχει την προοπτική της αναγέννησης και της ανακατασκευής του κόσμου. Σε ένα εχθρικό, ψεύτικο περιβάλλον, προβάλλει την αλήθεια του. Δεν θρηνεί για την απώλεια της μητέρας του. Δεν μετανιώνει για τον φόνο του Άραβα, δεν θα δεχτεί την ευκαιρία να μετανοήσει. Ο Μαρσό αντιστέκεται με την αλήθεια που σκοτώνει. Αυτόν και τον κόσμο μας. Σαν υγρό πυρ εκτοξεύεται και τη φρικώδη ομορφιά καίει με τίμημα την ίδια του τη ζωή. Γι’ αυτό και είναι ο Χριστός που μας αξίζει. Η σταύρωσή του ολοκληρώνεται στο τέλος του βιβλίου με τα συγκλονιστικά λόγια:
«Για να ολοκληρωθούν όλα, για να αισθάνομαι λιγότερο μόνος, μου απόμενε να ευχηθώ να είναι πολλοί οι θεατές την ημέρα της εκτέλεσής μου και να με υποδέχονται με κραυγές μίσους».
Πηγές
–theguardian.com
-camus-society.com
-gradesaver.com