Πριν τη λευκή σελίδα

Τι υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο του κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.

Πώς “γεννήθηκε” “Το νούμερο 31328” του Ηλία Βενέζη

Τα πρωτόλεια του Βενέζη, δημοσιευμένα στη “Νέα Ζωή” της Σμύρνης, ήταν ξέχειλα από νεορομαντική ορμή. Όταν η οικογένεια του ξαναγύρισε, μετά τον πρώτο πόλεμο, το 1919, στις Κυδωνίες, ο Ηλίας είχε την ευτυχή σύμπτωση να συναντηθεί εκεί με χορεία πνευματικών ανθρώπων, όπως ο Φώτης Κόντογλου, η Σίτσα Καραϊσκάκη, κ.α. Δημιούργησαν τη λογοτεχνική συντροφιά “Νέοι Άνθρωποι”. Τότε άρχισε να κατασταλάζει πνευματικά. Κατηχήθηκε στην αρετή του απλού λόγου από τον Κόντογλου. Έτσι, στην μαρτυρική του ομηρία του 1922 είχε συσσωρεύσει μέσα του επαρκές πνευματικό και ψυχικό έρμα.

Απαραίτητη είναι η αναφορά στα κείμενα του Βενέζη. Απ’ αυτά ξεχωρίζει ο πρόλογος στη διεξοδική επιστολή που του έστειλε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, όταν τελείωσε στο “Βήμα” σειρά άρθρων που έγραψε για τη μεγάλη συμφορά (Ιωνία) και έγιναν το 1974 το βιβλίο “Μικρασία, χαίρε”. Η επιστολή δίνει στον Βενέζη αφορμή να πει:

“Στα εφηβικά μου χρόνια η μοίρα μου ήταν να βρεθώ μες την πύρινη ζώνη της καταστροφής εκείνης. Η ζωή μου συνδέθηκε με αυτά τα συμβάντα που σφράγισαν και τη μοίρα μου ως συγγραφέα: τα βασικά βιβλία μου έγιναν χρονικό και αφιέρωμα στο δράμα της Μικρασίας. Τώρα, μισόν αιώνα από τότε, στο σύνορο της σιωπής, νόμισα χρέος μου να αναφερθώ και πάλιν στην εποχή εκείνη, να αφηγηθώ ό,τι έζησα και ό,τι είναι ιστορία, να αναζητήσω άγνωστες ή λησμονημένες πράξεις. Η πρόθεση μου ήταν να καταθέσω τη μαρτυρία μου για τα παιδιά μας, για τα οποία αυτή η εποχή είναι πια μυθική”. 

Ο Βενέζης το ονομάζει “χρονικό μιας βασανισμένης στιγμής της Ελλάδας από τις τόσες”.  Μας πληροφορεί ότι έγραψε “Το νούμερο 31328” στην πρώτη μορφή του το 1924 και το ξαναδούλεψε το 1931.  Το βιβλίο είναι η ταυτότητα του συγγραφέα. Τότε, που παιδί δεκαοκτώ χρόνων οδηγήθηκε από τους Τούρκους στα κάτεργα της Ανατολής. Όπως αναφέρει “το βιβλίο είναι γραμμένο με αίμα”.

“Δαντικό” ταξίδι

Το βιβλίο είναι ένα συγκλονιστικό χρονικό. Είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο και με το πραγματικό όνομα του συγγραφέα-αφηγητή. Η πορεία των σκλάβων στα τάγματα εργασίας στην Ανατολή μοιάζει με κάθοδο στο έρεβος. Ατελείωτο, τρομακτικά σαγηνευτικό. Ταξίδι “Δαντικό” με την Κάθαρση και τον Παράδεισο να μην φαίνονται στον ορίζοντα. Ο Βενέζης αφηγείται με τον ίδιο τρόπο που έζησε την τραγωδία του. Το βάσανο του σώματος περνά στο πνεύμα και από κει στον λόγο. Υπάρχει όμως και ψυχραιμία που ισορροπεί τα έντονα συναισθήματα και το προσωπικό δράμα. Αυτή είναι που τον βοηθά να αναδείξει όλες τις πτυχές ενός τόσο φρικτού γεγονότος. Μέσα στις ξαφνικές απώλειες, την εκμηδένιση της προσωπικότητας, τη σταδιακή αποκτήνωση, το σαδιστικό παιχνίδι της ελπίδας, διακρίνεται και φως. Ανθρωπιά, φιλία, κατανόηση του άλλου, χαρά… Μικρές κινήσεις, “ασήμαντα” περιστατικά που κρατάνε όρθιο το φρόνημα και την πίστη. Όλα αυτά “ντύνονται” με τον “σκληρό λυρισμό” του Βενέζη. Δεν αιθεροβατεί, ούτε παρουσιάζει ένα παραμύθι με καλό τέλος. Μπορεί, όμως, να εντοπίσει το μεγαλείο του ανθρώπου ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές.

Το βιβλίο σημείωσε τεράστια επιτυχία. Εντός και εκτός Ελλάδος. Ο Ηλίας Βενέζης θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της “γενιάς του ’30” στην νεοελληνική πεζογραφία.

Ο Βενέζης, δεύτερος όρθιος από αριστερά, μέσα στην μεγάλη “παρέα” της γενιάς του ’30

Πηγές

-”Νέα Εστία” τχ. 1139, Χριστούγεννα 1974 

-”Το νούμερο 31328. Το βιβλίο της σκλαβιάς”, Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας