Πριν τη λευκή σελίδα
«Το όνομα του ρόδου» του Ουμπέρτο Εκο
Τί υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο του κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.
Πώς «γεννήθηκε» «Το όνομα του ρόδου» του Ουμπέρτο Εκο
Η δημιουργία του ξεκινά στις 16 Αυγούστου 1968. Ο συγγραφέας τότε έλαβε βιβλίο που γράφτηκε από κάποιον αβά Βαλέ (Le manuscrit de Dom Adson de Melk). Συνοδευόταν από φτωχά ιστορικά στοιχεία και υποτίθεται ότι ήταν πιστό αντίγραφο ενός χειρογράφου του 14ου αιώνα που είχε βρει στη μονή της Μελκ ο μεγάλος αυτός σοφός του 17ου αιώνα. Σε αυτόν οφείλουμε τόσα πολλά για την ιστορία του Τάγματος των Βενεδικτίνων.
Ο Έκο διάβαζε γοητευμένος την ιστορία του Αντσο της Μελκ που προχώρησε σε πρόχειρη μετάφραση στα μεγάλα τετράδια του χαρτοπωλείου Ζοζέφ Ζιμπέρ. Φτάνοντας στη Μελκ όμως δεν βρήκε ίχνος των χειρογράφων του Άντσο στη βιβλιοθήκη της μονής. Ο Ιταλός βρισκόταν στο Σάλτσμπουργκ, σ’ ένα μικρό ξενοδοχείο στις όχθες του Μόντσε. Η παρέα του διαλύθηκε απότομα και το πρόσωπο με το οποίο συνταξίδευε εξαφανίστηκε παίρνοντας το βιβλίο του αβά Βαλέ. Λίγους μήνες αργότερα, στο Παρίσι, αποφάσισε να εμβαθύνει στην έρευνα του. Έτσι, βρήκε τα Παλαιά Ανάλεκτα στη βιβλιοθήκη της Αγίας Γενοβέφας. Σε αυτά δεν υπήρχε κανένα χειρόγραφο του Άντσο ή Άντσον της Μελκ και ήταν μια συλλογή κειμένων μέτριας ή μικρής εκτάσεως ενώ το αντίγραφο του Βαλέ κάλυπτε αρκετές εκατοντάδες σελίδες.
Κομβικό σημείο είναι η επίσκεψη του, το 1970, σε παλαιοβιβλιοπωλείο του Μπουένος Άιρες. Εκεί βρήκε την καστιλιάνικη μετάφραση ενός έργου του Μίλος Τέμεσβαρ. Περί της χρήσεως των κατόπτρων στο παιχνίδι του σκακιού. Σ’ αυτό βρήκε αποσπάσματα των χειρογράφων του Άντσο. Πηγή ήταν ο πατήρ Αθανάσιος Κίρχερ. Οι σελίδες του Τέμεσβαρ ήταν μπροστά του και τα αποσπάσματα του ήταν απόλυτα όμοια με τη μετάφραση του Βαλέ. Ο Έκο συμπέρανε ότι τα απομνημονεύματα του Άντσο ήταν ανάλογα με τη φύση των γεγονότων που αφηγούνται: Τυλιγμένα σε βαθύ αδιαπέραστο μυστήριο, από την ταυτότητα του συγγραφέα ως την τοποθεσία του αβαείου για την οποία τηρεί πεισματική σιγή. Αργότερα ανακάλυψε ότι την εποχή που ο Βαλέ μετέγραψε (;) το χειρόγραφο του Άντσο, κυκλοφόρησε στο Παρίσι μια έκδοση του 18ου αιώνα του Μεγάλου και του Ελάσσονος Αλβέρτου ανεπανόρθωτα παραποιημένη. Ο Έκο αναρωτιόταν πώς θα βεβαιωνόταν ότι το κείμενο που γνώριζε ο Άντσο ή οι μοναχοί δεν περιείχε, ανάμεσα στις ερμηνείες, στα σχόλια και τα παραρτήματα, κάποιες σημειώσεις του έθρεψαν τη μεταγενέστερη παιδεία.
Ο συγγραφέας καταλήγει σημειώνοντας: “Είμαι λοιπόν γεμάτος αμφιβολίες. Ειλικρινά δεν ξέρω που βρήκα το κουράγιο να παρουσιάσω ως αυθεντικό το χειρόγραφο του Άντσο της Μελκ. Ας πούμε ότι ήταν μια πράξη κεραυνοβόλου έρωτα. Ή ένας τρόπος να απαλλαγώ από ορισμένες έμμονες ιδέες. […] Τώρα αισθάνομαι ελεύθερος να διηγηθώ, για την απλή ηδονή της αφήγησης και μόνο, την ιστορία του Άντσο από τη Μελκ”.
Φανταχτερό μεσαιωνικό πανόραμα
Ο Έκο κατάφερε να φτιάξει ένα μυθιστόρημα διασκεδαστικό και φιλόδοξο. Μπορεί να χαρακτηριστεί “φιλοσοφικό” υπό τον μανδύα αστυνομικής ιστορίας ή αστυνομική ιστορία μεταμφιεσμένη σε ιστορικό μυθιστόρημα ή, ακόμη καλύτερα, συνδυασμός των τριών. Υψηλού ρίσκου εγχείρημα, αλλά ο Ιταλός τα καταφέρνει. Αν και ήταν το πρώτο του βιβλίο στον χώρο της μυθοπλασίας, δεν έχασε ποτέ τον έλεγχο. Μάλιστα, κατάφερε να “ζωγραφίσει” ένα φανταχτερό μεσαιωνικό πανόραμα. Είχε την εφευρετικότητα να το γεμίσει με κομψά αινίγματα (λαβυρινθώδη αρχιτεκτονική, σκοτεινούς λατινικούς υπαινιγμούς, κ.α.). Το σίγουρο είναι ότι το πρώτο μυθιστόρημα του Έκο ανήκει στα κλασικά της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Πηγή
-Το όνομα του ρόδου, μετάφραση Εφη Καλλιφατίδη, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα