Πριν τη λευκή σελίδα
«Φάουστ» του Γκαίτε
Τι υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο του κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.
Πώς «γεννήθηκε» ο «Φάουστ» του Γκαίτε
Το πασίγνωστο έργο του Γκαίτε, αν και ανήκει στη μυθοπλασία, βασίζεται στη ζωή ενός μάγου που έζησε στηβόρεια Γερμανία τον 15ο αιώνα. Πρόκειται για τον Δρ. Γιόχαν Γκέοργκ Φάουστ. Αλχημιστής, γεννημένος στο χωριό Knittlingen, στη Βάδη – Βυρτεμβέργη.
Οι ιστορίες για ανθρώπους που κάνουν συμφωνία με τον Διάβολο είναι πολλές. Ειδικά την περίοδο που γράφτηκε ο «Φάουστ». Μια από τις πιο γνωστές εκδοχές είναι αυτή του Αγίου Θεοφίλου των Αδανών, ο οποίος λέγεται ότι πούλησε την ψυχή του στον Διάβολο για να κερδίσει εκκλησιαστική θέση. Είναι η πιο παλιά ιστορία και συνέβαλλε στη δημιουργία του μύθου. Βέβαια, εκείνη την περίοδο δεν ήταν ασυνήθιστο άνθρωποι με ιδιαίτερες ικανότητες να είναι ύποπτοι για αυτή τη συμφωνία. Το όνομα «Φάουστ» πάντως φέρεται να είναι ψευδώνυμο, σύμφωνα με διάφορους μελετητές. Υπάρχουν, βέβαια, κι άλλες ιστορίες που συνεισέφεραν στη δημιουργία του διαχρονικού, πια, έργου. Στη λαϊκή παράδοση της Πολωνίας κυριαρχεί αυτή του Παν Τβαρντόφσκι. Λέγεται ότι πούλησε την ψυχή του στον Διάβολο για μαγικές δυνάμεις.
Η πρώτη ιστορία του «Φάουστ» τυπώθηκε το 1587 υπό τη μορφή φυλλαδίου με τον τίτλο «History & Tale of Doctor Johannes Faustus». Γράφτηκε από άγνωστο Γερμανό συγγραφέα. Το βιβλίο αυτό είναι η πρώτη γνωστή έκδοση του παραδοσιακού μύθου του «Φάουστ». Μεταφράστηκε στα αγγλικά πριν το 1592 και ο Κρίστοφερ Μάρλοου το χρησιμοποίησε για το έργο του «The Tragical History of Doctor Faustus» (εκδόθηκε το 1600). Ο Γκαίτε διάβασε τη δουλειά του Μάρλοου, ενώ είχε παρακολουθήσει κουκλοθέατρο πάνω στο θέμα. Εμπνεόμενος απ’ αυτά κι άλλες ιστορίες έγραψε τον δικό του, αξεπέραστο «Φάουστ».
Ιδιοφυές έργο
Ο Γκαίτε ξόδεψε σχεδόν όλη του τη ζωή για τον «Φάουστ» και κατάφερε να προσφέρει κάτι μοναδικό. Ακόμη κι αν υπάρχουν αδυναμίες και ιδιοτροπίες, πρόκειται για ιδιοφυές έργο. Ο δημιουργός φαίνεται να συγκέντρωσε όλη του την ενέργεια σε αυτό και ο αναγνώστης το διαπιστώνει στον ρυθμό του. Στον «Φάουστ» βγαίνει η ψυχή του Γκαίτε και μεταμορφώνεται σε πυροτεχνήματα εκπληκτικής ευκρίνειας και φλεγόμενες εικόνες. Όπως τονίζεται στο βιβλίο «Φάουστ. Το πρώτο μέρος της ταγωδίας», μετάφραση Σπύρος Ευαγγελάτος (Κάπα Εκδοτική) «πρόκειται για έργο στοχαστικό, οραματικό, τραγικό, ποιητικό αλλά και σατιρικό, θεμελιακό για τη νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία ενώ ταυτόχρονα είναι το βαρόμετρο σκηνικών επιτευγμάτων του 20ού αιώνα και παραμένει ένα μεγάλο στοίχημα για τους δημιουργούς της σκηνής».
Πηγές: «Φάουστ. Το πρώτο μέρος της τραγωδίας.» Μετάφραση Σπύρος Α. Ευαγγελάρος. Κάπα Εκδοτική, nytimes, faust.com.