Πριν τη λευκή σελίδα

Τι υπάρχει στο «πριν» κάθε συγγραφέα, κάθε ποιητή; Σαν αναγνώστες βρισκόμαστε πάντα στο «μετά», στη στιγμή που «περπατάει» το έργο του κάθε λογοτέχνη. Τη στιγμή που κατεβάζουμε το βιβλίο από το ράφι και το ξεσκονίζουμε, ο δημιουργός «ξεσκονίζει» τις σκέψεις του, τις προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν το χέρι του στο χαρτί για να γράψει κάτι καινούριο. Η διαδικασία ίσως είναι επίπονη και κοπιαστική πνευματικά για τον ίδιο, όμως θέλουμε να συμμετάσχουμε. Το διάβασμα είναι απόλαυση, αλλά τι ήταν αυτό που άναψε τη σπίθα για να πάρει φωτιά η πένα και να «ζωντανέψει» η λευκή σελίδα; Ποια ήταν η αφορμή για να «γεννηθούν» τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας; Ψάχνουμε, βρίσκουμε και απαντάμε.

Πώς «γεννήθηκε» το «1984» του Τζορτζ Όργουελ

Το γιατί έγραψε ο Τζορτζ Όργουελ το «1984» είναι κάτι που μάλλον δεν μπορούσε να αποφύγει. Το 1944, τρία χρόνια πριν τη συγγραφή και πέντε πριν την έκδοση, έγραψε γράμμα στο οποίο εξηγούσε το θέμα του βιβλίου που προφανώς επεξεργαζόταν. Το γράμμα, στο οποίο προειδοποιεί για την άνοδο απολυταρχικών-αστυνομοκρατικών καθεστώτων, αναδημοσιεύεται από το βιβλίο Geogre Orwell: A Life in Letters (επιμέλεια Peter Davison). Απευθύνεται σε κάποιον Noel Willmett, ο οποίος τον είχε ρωτήσει σχετικά με την άνοδο των ολοκληρωτικών καθεστώτων, τη λατρεία των ηγετών, επισημαίνοντας ότι σε Αγγλία και ΗΠΑ δεν υπάρχει τέτοια άνθηση.

Προς Noel Willmett 

18 Μαΐου 1944

10a Mortimer Crescent ΝW6 

Αγαπητέ κύριε Willmett,

Ευχαριστώ για το γράμμα σας. Ρωτάτε αν ο ολοκληρωτισμός, η λατρεία του ηγέτη κ.α, είναι πραγματικά σε άνοδο και αναφέρετε το προφανές, πως εδώ (σ.σ Αγγλία) και στις ΗΠΑ δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Οφείλω να ομολογήσω ότι λαμβάνοντας υπόψη τον κόσμο στην ολότητά του, τέτοια φαινόμενα είναι σε άνοδο. Ο Χίτλερ, αναμφίβολα, σε λίγο θα εξαφανιστεί αλλά μόνο εις βάρος της ενδυνάμωσης των (a) Στάλιν, (b) των Αγγλο-Αμερικανών εκατομμυριούχων και (c) των διάφορων μικρο-Φύρερ του τύπου ντε Γκωλ. Όλα τα εθνικά κινήματα, ακόμη κι αυτά που γεννήθηκαν για να αντισταθούν στη γερμανική κυριαρχία, φαίνεται να λαμβάνουν μη-δημοκρατική μορφή, συγκεντρωμένα γύρω από έναν υπεράνθρωπο Φύρερ (Χίτλερ, Στάλιν, Σαλαζάρ, Φράνκο, Γκάντι, Ντε Βαλέρα, είναι διάφορα παραδείγματα) ενστερνιζόμενα τη θεωρία «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Το παγκόσμιο κίνημα φαίνεται ότι στρέφεται σε συγκεντρωτικές οικονομίες, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν υπό οικονομική έννοια, ωστόσο δεν είναι δημοκρατικά οργανωμένες και τείνουν να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα καστών. Επακόλουθα είναι οι φόβοι του συναισθηματικού εθνικισμού και η δυσπιστία στην ύπαρξη αντικειμενικής αλήθειας, διότι όλα πρέπει να ταιριάζουν με τα λόγια και τις προφητείες κάποιου αλάνθαστου Φύρερ. Ήδη, η Ιστορία έπαψε κατά κάποιο τρόπο να υφίσταται. Δηλαδή, δεν υπάρχει ιστορία των καιρών μας παγκοσμίως αποδεκτή, και οι θετικές επιστήμες απειλούνται με εξαφάνιση μόλις η στρατιωτική αναγκαιότητα παύει να κρατά τον λαό.

Ο Χίτλερ μπορεί να πει ότι οι Εβραίοι ξεκίνησαν τον πόλεμο και αν επιζήσει, αυτό να γίνει επίσημη ιστορία. Δεν μπορεί να πει ότι 2+2 κάνουν 5. […]. Αν όμως αναδυθεί ο κόσμος που φοβάμαι, ένας κόσμος δύο ή τριών μεγάλων δυνάμεων οι οποίες αδυνατούν να κατακτήσουν η μία την άλλη, τότε 2+2 μπορεί να κάνουν 5 αν το επιθυμεί ο Φύρερ. Αυτή, μέχρι στιγμής, είναι κατεύθυνση στην οποία κινούμαστε, αν και η διαδικασία είναι αναστρέψιμη. 

Όσον αφορά τη σχετική ασυλία των Μ. Βρετανία και ΗΠΑ. Οτιδήποτε κι αν υποστηρίζουν οι πασιφιστές, δεν έχουμε ακόμη ενταχθεί στον ολοκληρωτισμό και αυτό είναι ελπιδοφόρο. Πιστεύω βαθύτατα, όπως εξήγησα στο βιβλίο μου The Lion and the Unicorn, στον αγγλικό λαό και την ικανότητά του να συγκεντρώνει την οικονομία του χωρίς να καταστρέφει την ελευθερία.

Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι Μ. Βρετανία και ΗΠΑ δεν έχουν δοκιμαστεί ιδιαίτερα, δεν έχουν ηττηθεί ή υποφέρει, ενώ υπάρχουν και κάποια άσχημα συμπτώματα μαζί με τα καλά. Πρώτα απ’ όλα υπάρχει γενική αδιαφορία για τη φθορά της Δημοκρατίας.

Μπορείτε να συνειδητοποιήσετε, για παράδειγμα, ότι κανείς κάτω των 26 στην Αγγλία δεν έχει δικαίωμα ψήφου και η πλειοψηφία δεν δίνει δεκάρα γι’ αυτό; Δεύτερον, οι διανοούμενοι είναι πιο αυταρχικοί στις απόψεις τους σε σχέση με τον μέσο άνθρωπο. Γενικά, η αγγλική διανόηση αντιτάχθηκε στον Χίτλερ μόνο και μόνο για να αποδεχτεί τον Στάλιν. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι έτοιμοι για δικτατορικές μεθόδους, μυστική αστυνομία, συστηματική παραποίηση της ιστορίας κ.α., αρκεί να νιώθουν ότι είναι στη δική τους πλευρά. Πράγματι, η δήλωση ότι δεν έχουμε φασιστικό κίνημα στην Αγγλία κυρίως σημαίνει ότι οι νέοι, αυτή τη στιγμή, αναζητούν αλλού τον Φύρερ. Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι αυτό δεν θα αλλάξει, ή κανείς να είναι βέβαιος ότι ο κοινός άνθρωπος δεν θα σκεφτεί διαφορετικά σε δέκα χρόνια. Ελπίζω ότι δεν θα το κάνουν. Τους εμπιστεύομαι ότι δεν θα το κάνουν, αλλά εάν το κάνουν θα είναι αποτέλεσμα πάλης. Εάν κάποιος διακηρύσσει ότι όλα αυτά είναι για καλό και δεν υποδεικνύει τα απειλητικά συμπτώματα, τότε βοηθά να έρθει πιο κοντά σε μας ο ολοκληρωτισμός.

Ρωτάτε επίσης, αν η παγκόσμια τάση είναι ενάντια στον φασισμό, γιατί υποστηρίζω τον πόλεμο. Πρόκειται για επιλογή κακών. Φαντάζομαι ότι κάθε πόλεμος είναι κάτι τέτοιο. Ξέρω αρκετά για τον βρετανικό ιμπεριαλισμό ώστε να μη μου αρέσει. Εντούτοις, θα τον υπερασπιστώ απέναντι στον ναζισμό ή τον ιαπωνικό ιμπεριαλισμό, σαν το λιγότερο κακό. Παρομοίως, θα στηρίξω την ΕΣΣΔ έναντι της Γερμανίας διότι πιστεύω ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από το παρελθόν της και διατηρεί αρκετά από την Επανάσταση, ώστε να εξελιχθεί σε κάτι ελπιδοφόρο. Σκέφτομαι, και το κάνω από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, το 1936 ή εκεί κοντά, ότι ο σκοπός μας είναι καλύτερος, αλλά πρέπει να προσπαθούμε συνεχώς να τον κάνουμε καλύτερο κι αυτό περιλαμβάνει συνεχή κριτική.

Με εκτίμηση

Geo. Orwell

Ο τίτλος και η προειδοποίηση

Ενδιαφέρον έχει και η ιστορία του τίτλου του βιβλίου. Αρχικά, ο Όργουελ έδωσε τον τίτλο The Last Man in Europe, αλλά ο εκδότης, Frederic Warburg, πρότεινε αλλαγή για να βοηθήσει την προώθηση του βιβλίου. Ο Όργουελ δεν έφερε αντίρρηση. Το γιατί ονομάστηκε «1984» δεν είναι ξεκαθαρισμένο. Ο συγγραφέας μάλλον άλλαξε τα δύο τελευταία ψηφία της χρονιάς στην οποία έγραψε το μυθιστόρημα. Εναλλακτικά, φέρεται να άφηνε υπαινιγμό για την εκατονταετηρίδα της «Fabian Society», βρετανική σοσιαλιστική οργάνωση, που ιδρύθηκε το 1884. Βέβαια, η νύξη μπορεί να έχει σχέση και με το έργο του Jack London «The Iron Heel» στο οποίο η δύναμη του πολιτικού κινήματος φτάνει στην ακμή του το 1984. Άλλες εκδοχές συνδέουν το βιβλίο με το έργο «The Napoleon of Notting Hill (διαδραματίζεται εκείνη τη χρονιά) ή το ποίημα «End of the Century» που έγραψε η γυναίκα του Eileen O’ Shaughnessy.

Είναι ασαφές σε ποια έκταση πίστευε ο Όργουελ ότι το «1984» θα ήταν ακριβής πρόβλεψη για το μέλλον. Μολαταύτα, οι πιο πολλοί κριτικοί συμφωνούν ότι το έγραψε για να προειδοποιήσει τη μοντέρνα κοινωνία σχετικά με τους κινδύνους που μπορούν προκύψουν από τον εναγκαλισμό με ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Πολλά από τα θέματα του «1984» πέρασαν στην καθομιλουμένη. Παράδειγμα η φράση «Μεγάλος Αδελφός» η οποία έχει να κάνει με την πρόοδο της τεχνολογίας και την απώλεια της προσωπική ζωής μέσω καταγραφής της σε κάμερες. Φυσικά, το επίθετο «Οργουελικός» συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει σκοτεινούς κόσμους. Δικαίως, το μυθιστόρημα θεωρείται ένα από τα καλύτερα της αγγλικής γλώσσας και λογοτεχνίας.

Πηγές

–http://www.thedailybeast.com/articles/2013/08/12/george–orwell–s–letter–on–why–he–wrote-1984.html 

–gradesaver.com

–netcharles.com