Σαντιάγο Ρονκαλιόλο- Η ενηλικίωση εν καιρώ εμφυλίου πολέμου
Είχαμε την τύχη να μιλήσουμε με τον Περουβιανό συγγραφέα, Σαντιάγο Ρονκαλιόλο που γεννήθηκε στην Λίμα το 1975, δυο χρόνια με την κυκλοφορία της «Εσχάτης των ποινών» ( Εκδ. Καστανιώτη). Τώρα, με την ευκαιρία της παρουσίας του στην Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στην Θεσσαλονίκη βρεθήκαμε ξανά για το καινούριο του πόνημα, “Καρφίτσες στην άμμο” (Εκδ. Καστανιώτη)- σε περιεκτική μετάφραση του Κώστα Αθανασίου. Εδώ, σε αντίθεση με παλιότερα του μυθιστορήματα, ο Ρονκαλιόλο ασχολείται, βεβαίως, με την εμφυλιοπολεμική βία των αρχών των 90’s, μέσα, όμως, από ένα αυτοβιογραφικό τρόπον τινά έργο. Περιγράφει την ιστορία τεσσάρων απροσάρμοστων μαθητών σε ένα καθολικό σχολείο, μιας τετράδας αγοριών που ενηλικιώνονται καθώς υπόκεινται στην καταπίεση της καθηγήτριας δεσποινίδας Πρίνγκλιν, τις δύσκολες καταστάσεις στα σπίτια τους και τον μαινόμενο έξω από τις πόρτες τους εμφύλιο σπαραγμό. Καθότι μικροαστοί, κλεισμένοι μονίμως στα σπίτια τους, διαβάζουν ότι βρούνε και κυρίως βλέπουν τηλεόραση και βιντεοκασέτες. Έχοντας δει σειρά από αμερικάνικες ποπ ταινίες- «American Pie», «Scream» κτλ- αλλά και πορνό, ο συγγραφέας αποτίει φόρο τιμής στα βιώματα των εφηβικών του χρόνων μέσα από την παρέα των τεσσάρων φρικιών που για λίγο κατορθώνουν και παίρνουν τον έλεγχο πάνω στον καταπιεστή τους. Είναι οι αφηγήσεις τους ύστερα από δεκαετίες που χτίζουν το στόρι- τέσσερις διαφορετικές οπτικές της ίδιας ιστορίας . Με αυτά στη σκέψη, ρωτάμε τον μόνιμο πλέον κάτοικο Βαρκελώνης- σεναριογράφο, δραματουργό, συγγραφέα παιδικών βιβλίων, μεταφραστή και δημοσιογράφο, Σαντιάγο Ρονκαλιόλο.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης;
Είναι προφανώς ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης αλλά έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι ενηλικίωση μέσα σε ένα πολεμικό πλαίσιο. Μεγάλωσα κατά την διάρκεια ενός εμφυλίου πολέμου- υπήρχαν βόμβες, μπλακάουτ, απαγόρευση κυκλοφορίας αλλά δεν σκεπτόμασταν όλα αυτά τα πράγματα- νοιαζόμασταν πως θα χάσουμε την παρθενιά μας. Εκείνη την εποχή η βία ήταν πιο φυσιολογική από την φιλία και τον έρωτα και ήταν πιο δύσκολα τότε να βρει κανείς κοπέλα. Επομένως η βία εισχωρούσε στην ζωή μας ακόμη και δεν το θέλαμε. Μιλάμε για ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης αλλά σε πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο.
Μιλήστε μας λίγο για το στόρι της υπόθεσης.
Οι τέσσερις πρωταγωνιστές είναι τα φρικιά του σχολείου, οι παράξενοι τύποι που είναι σε κόντρα με τους άλλους και θέλουνε να δείξουνε άνδρες μέσα εκεί. Και η ιστορία περιγράφει την ημέρα που αποφασίζουν να πάρουν τον έλεγχο στα χέρια τους. Να εξουσιάσουν και να μην είναι τα θύματα της υπόθεσης.
Φιλοτεχνήστε μας τα τέσσερα πορτρέτα.
Μιλούσα με παλιούς μου συμμαθητές ενώ προετοίμαζα αυτό το βιβλίο και θυμόμαστε πως το σχολείο ήταν ένα μέρος όπου υπήρχε μεγάλος εκφοβισμός. Και όταν σε εκφοβίζουν θυμάσαι ακριβώς το σκηνικό γιατί η ζωή σου μοιάζει με κόλαση. Αλλά αυτοί που εκφόβιζαν θυμούνται το σχολείο ως ένα ωραίο μέρος όπου έπαιζαν ποδόσφαιρο κτλ. Αναγνωρίζω πως οι αναμνήσεις μας είναι ένα είδος μύθου. Δηλαδή η μνήμη είναι μία ταινία στην οποία εσύ είσαι ο καλός, ο πρωταγωνιστής. Επομένως, όταν αυτοί οι τέσσερις καλούνται σε μια πολύ συγκεκριμένη περίπτωση να θυμηθούν το περιστατικό, ο καθένας δίνει μια διαφορετική εκδοχή. Και καθώς ο καθένας δίνει την δική του ιστορία μπορούμε να μιλήσουμε για τέσσερα διαφορετικά μυθιστορήματα.
Μάλλον, πρόκειται για μια ανατροπή των αμερικάνικων στερεοτυπικών νεολαιίστικων ταινιών τύπου «American Pie» ή «Scream».
Μου άρεσαν όλες αυτές οι ποπ ταινίες,ακόμα και οι πιο κακές, γιατί κάνανε την ζωή μας πιο υποφερτή. Λόγω συνθηκών έπρεπε να μεγαλώνω μέσα στο σπίτι μου. Ήταν επικίνδυνο να βγεις έξω. Έτσι είχες την τηλεόραση- ούτε καν ιντερνέτ- και βιβλία. Όλοι συμφωνούν πως τα βιβλία είναι σημαντικά. Αυτά τα φιλμ μας διασκέδαζαν τότε ακόμα και αν ο περισσότερος κόσμος τα θεωρούσε κατωτέρας υποστάθμης- των πορνό συμπεριλαμβανομένων- και ούτως θέλησα με αυτό το μυθιστόρημα να τους επιστρέψω την χάρη. Είμαι ένας συγγραφέας που δουλεύει με το στοιχείο του φόβου αλλά ήθελα να κάνω ένα θρίλερ με την ευρεία έννοια. Είμαι πιο κοντά σε αυτό που λένε θρίλερ αλλά και νουάρ μυθιστόρημα με μαύρο χιούμορ. Γιατί ακριβώς επειδή εγώ μεγάλωσα μέσα στον φόβο είναι για εμένα πολύ φυσικό να μιλήσω γι’ αυτόν- ένα προσωπικό συναίσθημα.
Οι ιστορίες των τεσσάρων οικογενειών σχηματίζουν και την πρόσφατη ιστορία της Περουβιάνικης κοινωνίας;
Με έναν τρόπο ναι. Φθάνουν σε μια ηλικία που πρέπει να γίνουν άνδρες σε μια κοινωνία που τους πιέζει να γίνουν μάτσο. Όταν, επομένως, κοιτάς πως θα γίνεις άνδρας, το πιο κοντινό παράδειγμα είναι ο πατέρας σου. Όμως οι πατρικές φιγούρες είναι ανίκανες να ανταποκριθούν στον ρόλο γιατί είναι θαμπές και αδύναμες φιγούρες. Επομένως επειδή δεν έχουν τους γονείς στο σπίτι, ούτε και φίλους να ακολουθήσουν επηρεάζονται, οι τέσσερις, μεταξύ τους και με αυτόν τον τρόπο προχωράνε. Αυτό που ενδιέφερε να αναδείξω είναι πως λειτουργεί η ομάδα: ακόμη και αν κάθε μέλος προσωπικά διαφωνεί αναγκάζεται απ’ την ομάδα να ακολουθήσει ένα δρόμο που δεν τον ήθελε. Αυτό φαίνεται όταν οι τέσσερις ήρωες είναι κάτω στο υπόγειο και λειτουργούν όπως λειτουργούν.
Όλο αυτό το μυθιστόρημα φωτογραφίζει κατά κάποιον τρόπο και την δική σας ζωή και πως βιώσατε εκείνα τα ταραγμένα χρόνια στο Περού.
Όταν είσαι στα σαράντα αναγκαστικά έχεις περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής σου και εγώ όλα αυτά τα χρόνια ασχολήθηκα είτε με αληθινές ιστορίες όπως ο «Ουρουγουανός Εραστής» ή η «Τέταρτη Ρομφαία» είτε με μυθιστορήματα που είναι απλή φαντασία. Επομένως σε αυτή την ηλικία μου συνέβη να κοιτάξω για πρώτη φορά πίσω για να μπορέσω να βρω ποιος είμαι, τις ρίζες μου. Βεβαίως και υπάρχουν δικές μου αναμνήσεις στο βιβλίο. Τώρα μάλιστα με την χρονική απόσταση μπορώ να καταλάβω τι νόημα είχαν για μένα. Από εδώ και πέρα θα επιστρέφω συχνότερα στο παρελθόν- ενδεχομένως είναι μια ένδειξη πως αρχίζω να γερνάω!
Η συμμορία των τεσσάρων αντιδραστικών λειτουργεί αλληγορικά όσον αφορά την δημιουργία πρωτόλειων αντιεξουσιαστικών κινήσεων και μέχρι που μπορούν να φτάσουν;
Πιθανότατα γίνονται – όταν αναλάβουν τον έλεγχο- χειρότεροι από την εξουσία που θέλουν να πολεμήσουν! Αυτό είναι το παράδοξο της επανάστασης . Επιδιώκεις να ανατρέψεις ένα φρικτό καθεστώς αλλά δεν υπάρχει καμιά εγγύηση όταν θα είσαι καλύτερος από αυτό!
Στις «Καρφίτσες» δεν υπάρχουν μόνο κακοί η μόνο καλοί. Αλλά υπάρχει κάποιος απόλυτα θετικός ήρωας;
Νομίζω πως είναι πάρα πολύ συμπαθητικά παιδιά. Έχουν, βέβαια, προβλήματα με τις οικογένειές τους αλλά αυτό που θέλουν πραγματικά είναι να ενσωματωθούν, να γίνουν αποδεκτοί. Μου αρέσει να δουλεύω με την τρυφερότητα των τεράτων, με ανθρώπους που λόγω αυτών των ευαίσθητων συναισθημάτων καταλήγουν να κάνουν φοβερά πράγματα. Πάντα είναι ενδιαφέρον να εξετάζεις κατά πόσο ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει τέρας υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Διότι λόγω της δουλειάς μου σαν δημοσιογράφος έχω συναντήσει πάρα πολλούς φρικτούς εγκληματίες, ενδεχομένως ψυχωτικούς, εμπόρους ναρκωτικών κ.α. Όταν σκέπτομαι τις περιπτώσεις τους βάζω τον εαυτό μου στην θέση τους. Θα είχα γίνει και εγώ έτσι; Δεν είμαστε τόσο μακριά όσο θέλουμε να πιστεύουμε από το να γίνουμε τέρατα.
Μιλώντας για την αληθινή κοινωνία και την τρομοκρατία που αποδίδεται η τόσο δεκαετιών αντοχή του Φωτεινού Μονοπατιού που κάποια εποχή συσπείρωνε αρκετό κόσμο.
Στην αρχή το Φωτεινό Μονοπάτι είχε κόσμο αλλά άρχισαν να τον χάνουν διότι η διαχείριση της βίας τους έκανε απάνθρωπους και κτηνώδεις. Σκότωσαν περισσότερους από 35.000. Το έκαναν όπως έλεγαν στο όνομα της επανάστασης. Τόσους ανθρώπους σκότωσε και η κρατική εξουσία στο Περού. Αλλά το κράτος ζήτησε συγνώμη αναγνωρίζοντας τα λάθη του καθώς έβαλε στην φυλακή έναν πρόεδρο- τον Αλμπέρτο Φουχιμόρι- υπουργούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς παράγοντες και την ηγεσία του Φωτεινού Μονοπατιού. Υπήρξαν οικονομικές ενισχύσεις στα θύματα και στις οικογένειές τους όπως επίσης και ένα μουσείο που αναδεικνύει την ευθύνη του κράτους όλα αυτά τα χρόνια. Από την μεριά του το Φωτεινό Μονοπάτι δεν παραδέχεται την ενοχή του. Δεν δείχνει καμία μεταμέλεια.
Σχετικά με το βιβλίο σας «Η Τέταρτη Ρομφαία» πάνω στην πολιτική και τα πεπραγμένα του Φωτεινού Μονοπατιού γιατί στάθηκε ακατόρθωτο να μιλήσετε στου ηγέτη του Αμπιμαέλ Γκουσμάν;
Το φοβερό είναι πως κανένας δημοσιογράφος δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα να βρεθεί με τον Γκουσμάν. Καμιά κυβέρνηση δεν αναλαμβάνει την ευθύνη να δώσει την δυνατότητα στον ηγέτη του Μονοπατιού να μιλήσει δημόσια για αυτά τα πράγματα.
Τον φοβούνται, ίσως;
Όχι τον ίδιο αλλά την αντιπολίτευση. Τα κόμματα και ο Τύπος θα πουν πως επιτρέπεται στον εγκληματία, στον φονιά, να μιλήσει!
Παράλληλα με όλα αυτά πόσα χρόνια άραγε πρέπει να μείνει στην φυλακή ο Γκουσμάν;
Καταδικάστηκε ισόβια
Συνήθως είναι 25 χρόνια…
Δεν υπάρχει κανείς να υπερασπιστεί τον Γκουσμάν. Είναι ήδη 25 χρόνια αλλά θα πάει σε νέα δίκη για εγκλήματα που δεν είχε καταδικαστεί τότε.
Και μια τελευταία- σε μια συνέντευξή σας είχατε πει πως ο τρόπος που χρησιμοποιούμε τις λέξεις μας προσδιορίζει.
Όταν επέστρεψα στο Περού σε ένα θρησκευτικό γυμνάσιο για αγόρια, μιας και πέρασα ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας στο Μεξικό όπου φοίτησα σ’ ένα δημόσιο μικτό σχολείο- αντιμετώπισα δεκάχρονα να μιλάνε για το σεξ όλη την ώρα σαν να ήξεραν τα πάντα για αυτό! Δεν καταλάβαινα τι ακριβώς εννοούσανε αλλά για ένα χρόνο έκανα αστεία, έλεγα λέξεις και έκανα κινήσεις που δεν κατανοούσα γιατί δεν μπορούσα να ρωτήσω! Κατάλαβα πως οι λέξεις δεν είχαν να κάνουν ακριβώς με τα πράγματα γιατί και εκείνοι δεν είχαν ιδέα σε τι αναφέρονταν! Και σε μια κοινωνία, σε ένα κοινωνικό σύνολο όταν ξέρεις τη σημασία των λέξεων ξέρεις πως κινείται ο κόσμος και έτσι αποκτάς δύναμη, ήτοι, εξουσία.
