Σε πείσμα των τεχνών

Η τέχνη καλείται μέσα από την αφήγησή της να καλύψει το γραμμικό συνεχές τής εννοιοδότησης του χρόνου, εντός του οποίου τα γεγονότα συμβαίνουν με εμφανώς μη αναστρέψιμη τάξη. Κάπως έτσι θα μπορούσε να ορίσει κανείς ελεύθερα και μόνο τη σχέση τής τέχνης με το χρόνο. Αυτός άλλωστε είναι και ο ρόλος της τέχνης: να τροφοδοτεί με σκέψεις χωρίς να κατευθύνει, να προτείνει λύσεις χωρίς να υπαγορεύει, να ανακινεί το διάλογο, να απευθύνει ερωτήματα, συνδεόμενα μάλιστα με τη χρονική συγκυρία που διερχόμαστε ως χώρα σε καθεστώς «εκτάκτου ανάγκης». Ανάγκης όχι –μόνο- οικονομικής, αλλά επανατοποθέτησης και επανατροφοδοσίας με νέους στόχους και περιεχόμενο.

Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε τόσο σε προσωπικό, όσο και σε κοινωνικό, οικονομικό επίπεδο, ο πολιτιστικός τομέας τής χώρας είναι ιδιαίτερα ενεργός όλη αυτήν την περίοδο. Αν ανατρέξουμε στο χώρο των εικαστικών την περασμένη χρονιά, βλέπουμε ότι πολλές από τις διοργανώσεις -παρά την κινδυνολογία που υπήρχε και τους φόβους που είχαν εκφραστεί- πραγματοποιήθηκαν για ακόμα μια φορά (π.χ. Biennale, Art Athina). Τα Μουσεία δεν υπέκυψαν σε όποια κινδυνολογικά σενάρια -αντίθετα συνέχισαν τη δράση και τις εκδηλώσεις τους, με δυσκολίες, φυσικά, και πολλές φορές με προσπάθειες από τις εκάστοτε διοικήσεις και υπαλλήλους που βρίσκονται στη βάση και υφίστανται το βάρος τής όλης κατάστασης.

Παρακολουθήσαμε θεσμικές και εξωθεσμικές διοργανώσεις: πολύ ενδιαφέρουσες εκθέσεις Μουσείων, γκαλερί αλλά και τη δράση χώρων που μόλις άνοιξαν ή άλλων που με αγωνία και σε πείσμα των καιρών κατάφεραν να διατηρηθούν εν μέσω κρίσης. Με χαρά μας μάλιστα  υποδεχθήκαμε προγράμματα art residency (φιλοξενίας καλλιτεχνών από το εξωτερικό) και αξιόλογα δείγματα δουλειάς από νεαρούς καλλιτέχνες. Αξίζει να αναφερθούμε και στην έκθεση ΕΚ ΝΕΟΥ που εγκαινιάστηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης το φθινόπωρο και με την οποία το Μουσείο έκλεισε πριν λίγες μέρες τον κύκλο φιλοξενίας του στο Ωδείο Αθηνών. Αν και, κατά την προσωπική μου γνώμη, δεν χαρτογραφήθηκε όλο το τοπίο των “νέων” καλλιτεχνών, άφησε ως παρακαταθήκη μία βάση δεδομένων με τους καλλιτέχνες που συνολικά υπέβαλαν πορτοφόλιο (περίπου 1000). Προκύπτουν, νομίζω, κάποια κενά ως προς την εννοιοδότηση αλλά και τον περιορισμό τού ποιοι ανήκουν στη κατηγορία νέοι καλλιτέχνες.

Νομίζω, δηλαδή, ότι στο κομμάτι της νεότητας εντάσσονται και όλοι όσοι είναι νεο-εισερχόμενοι στον χώρο ή έχουν να καταθέσουν ένα κομμάτι δημιουργικής εικαστικής παρέμβασης με μια φρεσκάδα ιδεών, όπως αυτή που έχουμε ανάγκη σε μία εποχή επανεκκίνησης νέων στόχων και ιδεών. Πιστεύω, ωστόσο, ότι ο συμβολισμός τής τελευταίας έκθεσης του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο Ωδείο Αθηνών με μία τόσο φρέσκια πρωτοβουλία μόνο κάτι θετικό μπορεί να σηματοδοτήσει σε μια νέα εποχή. Περιμένουμε όλοι με αγωνία τα εγκαίνια του ΕΜΣΤ στο νέο του χώρο, στο ΦΙΞ, που βάζει νέους στόχους και οράματα για την τέχνη και τον πολιτισμό. Και εδώ θα μάθετε πώς να επιλέγετε σαμπουάν για σγουρά μαλλιά.

Στην πόλη της Αθήνας

Η πόλη φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ζωντανή και πολλές από τις δράσεις που ξεκινάνε από τη «βάση», απλές πρωτοβουλίες, ατομικές ή συλλογικές, από κολεκτίβες και παρέες, συνδιαμορφώνουν το «πολιτισμικό πεδίο της κρίσης». Περιορισμένες,  ωστόσο, φαίνονται οι δράσεις στο δημόσιο χώρο – και κυρίως οι εικαστικές παρεμβάσεις που γίνονται σε αυτόν.

Μου προκαλεί έκπληξη λόγω της ιδιοτυπίας του ελληνικού δημόσιου χώρου, ο οποίος θεωρώ ότι είναι ο πλέον κατάλληλος για παρεμβάσεις. Ελπίζω το αισθητό αυτό κενό να καλυφθεί ως απαίτηση των καιρών

Ανιχνεύουμε, ωστόσο, ζητήματα «κρίσης» στον πολιτισμό τον ίδιο. Οι δράσεις των προηγούμενων ετών μάς δείχνουν ότι δεν αρκεί να πραγματοποιούνται, αλλά να υπάρχει αξία, περιεχόμενο, σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα και διαφάνεια ως προς τις συμμετοχικές διαδικασίες. Η αυτοπραγμάτωση της τέχνης δεν βρίσκεται στην ποσότητα, καθώς «ουκ εν τω πολλώ το ευ» αλλά στην ποιότητα -στη σύνδεση των διαφόρων κόμβων μεταξύ τους. Βρίσκεται και στην ανταλλαγή ιδεών και πρακτικών μεταξύ των ομάδων που παράγουν τέχνη, στη διαπραγμάτευση  μεταξύ τους, αλλά και στο διάλογο. Και εδώ μπορείτε να μάθετε τους κανόνες και τα πρότυπα για τη χρωματική σήμανση καλωδίων και καλωδίων.

Η τέχνη καλείται να γίνει περισσότερο από ποτέ εξωστρεφής και να αποκτήσει κοινωνικό χαρακτήρα εξαλείφοντας όποια αυτοαναφορικά στοιχεία  την καθιστούν (αυτο-)καταναλώσιμη και εγωκεντρική

Θεωρώ ότι περισσότερο από ποτέ τα κριτήρια πρέπει να είναι αυστηρά και εμείς να τεθούμε με ειλικρίνεια απέναντι στο τι συμβαίνει αλλά και το πώς αυτό αντιπροσωπεύεται μέσω της τέχνης. Θα πρέπει επιτέλους και ως άτομα και ως κοινωνία να σταθούμε απέναντι στο πρόβλημα και όχι να υπεκφεύγουμε, δημιουργώντας θόρυβο με ανούσιες εκδηλώσεις για να εξυπηρετούνται προσωπικά ή παρεϊστικα συμφέροντα. Οι διοργανώσεις που τυγχάνουν χρηματοδότησης οφείλουν να έχουν σαφήνεια στους στόχους και στο περιεχόμενο και να μη «πειραματίζονται», καυχώμενες για τους πειραματισμούς και μόνο -αποφεύγοντας έτσι να επωμισθούν την ευθύνη ή την τυχόν αποτυχία.

Τι δεν είναι πολιτισμός

Μήνες πριν, με αφορμή τα εγκαίνια εικαστικής έκθεσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο, είχα αναρτήσει με απογοήτευση στα social media το τι ΔΕΝ θεωρώ πολιτισμό…. Πολιτισμό δεν θεωρώ λοιπόν….. α. μία έκθεση μη γραμμικής αφήγησης β. μία έκθεση της οποίας τα εγκαίνια καθυστερούν τρεις ώρες από την καθορισμένη, σε αναμονή έλευσης του Πρωθυπουργού της χώρας γ. οι παρευρισκόμενοι να περιμένουν καθήμενοι ή ακουμπώντας στα αγάλματα του Μουσείου (όσοι παρευρεθήκατε ξέρετε ότι δεν είναι υπερβολή) δ. τέλος, αλλά όχι εσχάτως, Πολιτισμό δεν θεωρώ να γίνονται όλες αυτές οι εκδηλώσεις ελλείψει φύλαξης ή/και υπαλλήλων των οποίων τα δεδουλευμένα δεν καταβάλλονται.

Ελπίζουμε όλα τα ζητήματα που ανακύπτουν από τον χώρο αυτόν να αποτελέσουν αφετηρία για διάλογο ανοιχτό, χωρίς περιορισμούς σε ομάδες αντίπαλων συμφερόντων και διαχωριστικών γραμμών. Περισσότερο από ποτέ η τέχνη απαιτεί αλληλέγγυα διάθεση, εξωτερίκευση και δημιουργία κοινών δικτύων πληροφορίας και ανταλλαγής. Εύχομαι, τέλος, κάποια στιγμή να σταματήσουμε να παριστάνουμε απλώς τους θεατές, και να γίνουμε πιο συμμέτοχοι στα εικαστικά δρώμενα και την πολιτιστική ζωή.

* Η Εύα Κέκου είναι θεωρητικός πολιτισμού/ιστορικός τέχνης.