«Πολιτιστική» τιμωρία στον λαό της Κριμαίας

Η χθεσινή απόφαση του δικαστηρίου του ‘Αμστερνταμ να επιστρέψει ο περίφημος Θησαυρός των Σκυθών στην Ουκρανία, αντί της Κριμαίας στην οποία ανήκει και από την οποία ταξίδεψε πριν δυο χρόνια στην Ολλανδία στο πλαίσιο περιοδικής έκθεσης, ήταν αναμενόμενη, γεγονός το οποίο δεν την καθιστά λιγότερο εξοργιστική και σκανδαλώδη.

Ο Θησαυρός των Σκυθών ξεκίνησε από το Μουσείο της Κριμαίας προς την Ολλανδία τον Φεβρουάριο του 2014, αποτελούμενος από  565 σημαντικά και σπάνια αντικείμενα από χρυσό και ασήμι, καθώς και κεραμικά από τέσσερα μουσεία της Κριμαίας.

Σύμφωνα με τους «New York Times» η αξία της συλλογής ανέρχεται στο 1,4 εκ. ευρώ, αν και η πραγματική αξία ως τμήματος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι φυσικά εκτός αγοραίων μετρήσεων.

Ήταν τότε που η χερσόνησος ανήκε, ακόμη, στην επικράτεια της Ουκρανίας και στο Κίεβο το «Μαϊντάν» εγκαθίδρυε το καθεστώς που σε λίγο θα αιματοκυλούσε όλη τη χώρα.

Οταν, λοιπόν, ήρθε η ώρα της επιστροφής το Σεπτέμβριο του 2014, οι Ολλανδοί βρέθηκαν σε ένα μάλλον πρωτοφανές εμπόδιο: Η Κριμαία δεν αποτελούσε πλέον τμήμα της Ουκρανίας, αλλά της Ρωσίας.

Σε ποιον, λοιπόν, θα έπρεπε να επιστρέψουν το Θησαυρό;

Λογικά, αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί πρόβλημα. Η Κριμαία επέστρεψε, ουσιαστικά, στην Ρωσία – από την οποία αποκόπηκε και δόθηκε στην Ουκρανία με διοικητική πράξη στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ – με ένα δημοψήφισμα, τα αποτελέσματα του οποίου ήταν όσο σαφή μπορούσαν να είναι. Δεν επρόκειτο για «προσάρτηση» ως αποτέλεσμα εισβολής ώστε να υφίσταται ηθικό ζήτημα για τους Ολλανδούς.

Επιπλέον, κάθε μουσείο, δημόσιο ή ιδιωτικό, έχει μία νομική μορφή στο πλαίσιο της οποίας «υπάρχει» και με την οποία συνάπτει συμφωνίες με τρίτους. Στην προκειμένη περίπτωση, η έκθεση συμφωνήθηκε μεταξύ μουσείων της Κριμαίας και του Allard Pierson του Άμστερνταμ με συμβόλαιο και πρωτόκολλο, όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις. Τυπικά, ο Θησαυρός των Σκυθών δεν ήταν «δάνειο» του ουκρανικού κράτους, αλλά των μουσείων προέλευσης.

Το θέμα βέβαια ποτέ δεν ήταν νομικό. ‘Ηταν και είναι πολιτικό. Οι Ολλανδοί παρακρατούν και δεν επιστρέφουν μια αρχαιολογική συλλογή στο μουσείο προέλευσής της, ως μέσο πίεσης προς την Ρωσία, λόγω αυτού που η Δύση εκλαμβάνει ως «εισβολή» στο Ντονμπάς και «αρπαγή» της Κριμαίας.

Σύμφωνα με την απόφαση υπάρχει περιθώριο τριών μηνών για προσφυγές των εμπλεκομένων εναντίον της. Στο σκεπτικό του δικαστή αναφέρεται ότι η Κριμαία «δεν αποτελεί χώρα και δεν μπορεί να διεκδικήσει δικαίωμα σε αντικείμενα τέχνης». Το πού ακριβώς θα πάει αυτός ο ανεκτίμητος θησαυρός θα το αποφασίσει ουκρανικό δικαστήριο.

Το Κίεβο εξαρχής απαιτούσε την κατοχή της συλλογής, ως «εθνικής κληρονομιάς της Ουκρανίας». Η Ρωσία, από την πλευρά της, απαίτησε την επιστροφή του Θησαυρού στην Κριμαία, δεδομένου ότι οι σχετικές συμφωνίας έγιναν με μουσεία της χερσονήσου.

Το Μουσείο του ‘Αμστερνταμ αποφάσισε να κρατήσει την συλλογή μέχρι να λυθεί το ζήτημα στο δικαστήριο, γεγονός το οποίο εξόργισε το Κίεβο, που με την σειρά του απαίτησε από την «Ιντερπολ»… να «συλλάβει» τον Θησαυρό…

Πάντως, τα μουσεία της Κριμαίας θα προσφύγουν εναντίον της απόφασης, με τον διευθυντή του Εθνικού Μουσείου της Ταυρίδας, Αντρέι Μαλγκίν, να σημειώνει, ότι «φυσικά, η συλλογή ανήκει στα μουσεία της Κριμαίας και δεν κρύβουμε την απογοήτευσή μας για την απόφαση αυτή του ολλανδικού δικαστηρίου. Πιστεύουμε ότι έχει πολιτικά κίνητρα και είναι σύμφωνη με εκείνες τις αποφάσεις οι οποίες, δυστυχώς, λαμβάνονται σε πολλά ζητήματα. Αυτή η απόφαση θα περιπλέξει την μουσειακή επικοινωνία διεθνώς μεταξύ της Ρωσίας και άλλων κρατών».

Το ρωσικό υπουργείο Πολιτισμού εκτιμά ότι η απόφαση «έρχεται σε αντίθεση, όχι μόνο προς τις διατάξεις των συμβάσεων (σσ. μεταξύ των μουσείων), αλλά παραβιάζει ανοιχτά και τις αρχές των διεθνών δια-μουσειακών ανταλλαγών και το δικαίωμα του λαού της Κριμαίας στην πρόσβαση στην πολιτιστική του κληρονομιά. Το δικαστήριο αγνόησε την αρχή διαφύλαξης των αρχαιολογικών ευρημάτων σε στενή σχέση με την ιστορία και την κουλτούρα του μέρους προέλευσής τους. Τα μουσειακά αντικείμενα πρέπει να επιστρέψουν στην Κριμαία, όπου αποκαλύφθηκαν και όπου επί δεκαετίες φυλλάσονταν και ήταν αντικείμενο επιστημονικής αρχαιολογκής μελέτης».