Ο σκληρός Νοέμβρης του 1989 και η ανάγκη αλλαγής των δομών της κοινωνίας
Συνέντευξη του αυτοεξόριστου συγγραφέα Χόρχε Γκαλάν
Για τον συγγραφέα Χόρχε Γκαλάν απ’ το Σαλβαδόρ της Λατινικής Αμερικής αφιερώσαμε πριν αρκετό καιρό ένα κείμενο για το μοναδικό, μέχρι τότε, εκδοθέν βιβλίο του, «Το δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού». Πολυγραφότατος και με πλήθος λογοτεχνικών βραβείων κυκλοφόρησε, το 2015, τον «Νοέμβριο», ένα συγκλονιστικό βιβλίο όπου περιγράφει γλαφυρά το χρονικό της εν ψυχρώ δολοφονίας έξη ιησουιτών ιερέων και δυο γυναικών στο καθολικό πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας του Σαλβαδόρ από ομάδα στρατιωτικών. Ανάμεσά τους ο φιλόσοφος, συγγραφέας και θεολόγος Ιγνάσιο Εγιακουρία, γνωστός για την κριτική του στάση απέναντι στο, σχεδόν, στρατιωτικό καθεστώς της χώρας. Ήταν 16 Νοεμβρίου 1989, στην έξαρση του πιο σκληρού εμφύλιου πολέμου ανάμεσα στον στρατό, τις παραστρατιωτικές συμμορίες και τις ενωμένες αντάρτικες ομάδες -πέντε τον αριθμό- του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης Φαραμπούντο Μαρτί που διήρκησε 12 χρόνια. Ο Γκαλάν αναφέρεται δίκην ντοκιμαντέρ στο περιστατικό, καταγράφει τα πραγματικά γεγονότα και με ύφος πολάρ μυθιστορήματος ακολουθεί τον πατέρα Τοχέιρα που αγωνίζεται να βρει τους δολοφόνους για να τους στείλει στην δικαιοσύνη. Υπάρχει ένας και μοναδικός μάρτυρας που σιωπά από φόβο και ένας-δυο άλλοι που έχουν κάποιες εικόνες. Εκείνο που μαεστρικά δίνει ο Γκαλάν είναι ο τρόπος που αντιδρά το καθεστώς, οι διασυνδέσεις του με τη CIA· οι απειλές και οι εκβιασμοί στους οργισμένους εναπομείναντες Ιησουίτες, οι αντιδράσεις των φτωχών ανθρώπων απέναντι στο έγκλημα, αλλά και η ανάμειξη του ίδιου του συγγραφέα όταν ως χαρακτήρας του αφηγήματος συλλέγει, ύστερα από δεκαετίες, στοιχεία από τους εν ζωή μοναχούς για το αποτρόπαιο συμβάν. Παράλληλα, αναπτύσσει μια ιστορία για την ζωή κάποιας οικογένειας στη σπαρασσόμενη, τότε, από μάχες πρωτεύουσα του Σαλβαδόρ καθώς ένα μέλος της εξαφανίζεται. Ο Γκαλάν δεν διστάζει να γράψει με κάθε λεπτομέρεια τα αληθινά συμβάντα αναφέροντας όλα τα ονόματα -αυτούς που διέταξαν την σφαγή και αυτούς που την διέπραξαν-. Εκτελεστές και υποκινητές ζουν στην κοινωνία του Σαν Σαλβαδόρ χωρίς να έχουν υποστεί οποιαδήποτε δίωξη.
Μιλήσαμε πριν λίγους μήνες με τον Χόρχε Γκαλάν καθώς ζει, πλέον, στην Ισπανία, αυτοεξόριστος, ύστερα από απειλές που δέχθηκε κατά της ζωής του λόγω των αποκαλύψεων του «Νοέμβριου».
Θεωρείτε τον εαυτό σας θιασώτη του μαγικού ρεαλισμού; Πόσο σας έχουν επηρεάσει συγγραφείς όπως ο Γκαρσία Μάρκες και ο Χουάν Ρούλφο;
Όλοι οι λατινοαμερικάνοι θαυμάζουν τον Μάρκες και τον Ρούλφο. Οι δικές μου πιο άμεσες επιρροές προέρχονται από τον Ουίλιαμ Φόκνερ. Αυτός είναι που με έχει επηρεάσει περισσότερο. Αν και διαβάζω πολύ, επανέρχομαι συνεχώς στον Φόκνερ, είτε για να ξαναδιαβάσω κάποιο βιβλίο του είτε μερικές σελίδες του. Ακόμη και ο Μάρκες είχε επηρεαστεί εξαιρετικά από τον Φόκνερ. Πολλοί είπαν πως το «Δωμάτιο στο Βάθος του Σπιτιού» ανήκει στον μαγικό ρεαλισμό ενώ στην πραγματικότητα αυτό που εγώ έκανα ήταν διηγηθώ την ιστορία όπως μου την έλεγαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες όταν ήμουν μικρός. Με έναν τρόπο εντελώς προφορικής αφήγησης.
Πείτε μας για το μεταφυσικό, το μαγικό στοιχείο που απαντούμε στα μυθιστορήματά σας.
Στην διαδικασία της προφορικής αφήγησης, της μίμησής της, αυτό βγαίνει σαν κάτι φυσικό. Οι περισσότερες από τις ιστορίες που λέω μέσα στο μυθιστόρημα είναι φανταστικές. Υπάρχουν, όμως, κάποιες που μου τις διηγήθηκαν οι ίδιοι οι άνθρωποι που τις έζησαν αν και ακούγοντάς τες κάποιος αδυνατεί να τις πιστέψει. Ένιωθαν σαν να τις έζησαν με κάποιο μαγικό τρόπο.
Μιλήστε μας για μερικούς από τους χαρακτήρες του βιβλίου – π.χ. την Δόνα Προυδένσια
Η Δόνα Προυδένσια δεν έχει γραμμές στις παλάμες της γι’ αυτό και η μοίρα της δεν της ανήκει. Και αυτό είναι κάτι συμβολικό γιατί σε πολλούς από τους συμπατριώτες μου η μοίρα μας δεν μας ανήκει. Γιατί είναι μια μοίρα τραγική στην οποία βρεθήκαμε παγιδευμένοι χωρίς την δυνατότητα εξόδου.
«Το Δωμάτιο στο Βάθος του Σπιτιού» δεν είναι τίποτε άλλο από την μνήμη μας που κρατάει μέσα μας τους δικούς μας ανθρώπους που πέθαναν;
Όταν ήμασταν παιδιά, την εποχή εκείνη του πολέμου, όλοι οι μικροί έμεναν σε ένα δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού γιατί αυτά που έβλεπαν στον δρόμο ήταν επικίνδυνα λόγω των αψιμαχιών. Σε εκείνο το δωμάτιο καθώς ήμασταν μαζεμένα όλα τα παιδιά, ο παππούς αφηγούνταν απίστευτες ιστορίες σε πρώτο πρόσωπο και πιστεύαμε πως τα είχε πραγματικά ζήσει όλα αυτά.
Κάνετε αναφορά στον εμφύλιο στο Σαλβαδόρ με το ξεκλήρισμα μελών της οικογένειας του παππού Βισέντε. Αυτό θα θέλαμε να το συνδυάσετε με το τελευταίο βιβλίο σας, «Νοέμβριος», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Ελλάδα και εξ’ αιτίας του αναγκαστήκατε να καταφύγετε στην Ισπανία.
Στην χώρα μου είχαμε εμφύλιο πόλεμο. Είναι μια από τις πιο βίαιες κοινωνίες του κόσμου. Αλλά εγώ ένοιωσα την ανάγκη να διηγηθώ πράγματα που συνήθως δεν τα λέμε. Ο μίτος που ενώνει τα δυο αυτά βιβλία είναι η βία. Γιατί αυτά που διηγούμαι στον «Νοέμβριο» δεν είναι μυθοπλασίες, είναι αληθινά γεγονότα. Ο «Νοέμβριος» είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Μιλάει για ένα έγκλημα που έμεινε ατιμώρητο. Όχι μόνο διηγείται την ιστορία της σφαγής, αλλά και αναφέρει τα ονόματα των δολοφόνων. Γι’ αυτό μιλάμε για ατιμωρησία, διότι είναι ελεύθεροι υπό την προστασία της κυβέρνησης της χώρας μου. Οπότε αυτό είναι που δημιούργησε το πρόβλημα. Αν διαβάσει κάποιος την ιστορία της χώρας μου συνειδητοποιεί ότι τα βίαια αυτά γεγονότα επαναλαμβάνονται συνεχώς, πολλές φορές. Και εξ’ αιτίας αυτού του λόγου ένοιωθα την ανάγκη να μιλήσω για όλα αυτά. Πραγματικά δέχθηκα απειλές και αναγκάστηκα να φύγω από την χώρα μου. Στη χώρα μου αυτές οι καταστάσεις συμβαίνουν συχνά. Γνωρίζω πολλούς συγγραφείς που έφυγαν για τους ίδιους λόγους. Φυσικά κανείς δεν σκέφτεται πως θα συμβεί και σε αυτόν. Και έχω την αίσθηση πως είμαι παγιδευμένος στον Κόσμο καθώς δεν μπορώ να γυρίσω πίσω στην πατρίδα μου. Είμαστε μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες του πλανήτη. Είμαστε μια μικρή χώρα, περίπου έξη εκατομμύρια κάτοικοι, και έχουμε 50 δολοφονίες ανθρώπων κάθε ημέρα. Είμαστε μια κοινωνία που νοσεί. Πολλές φορές πιστεύω πως δεν θα βρούμε λύση. Η βία επανέρχεται σε κύκλους. Ο τελευταίος αιώνας ήταν πολύ αιματηρός.
Με αυτά τα κοινωνικά δεδομένα τι μπορεί να προσφέρει η λογοτεχνία;
Η κοινωνία μου έχει ζήσει μεταξύ σιωπής και λησμονιάς. Η ιστορία μας γενικά περιβάλλεται από μεγάλη σιγή. Μέσω της λογοτεχνίας αυτή η σιωπή και αυτή η λησμονιά σπάνε. Πιστεύω πως αυτό μπορεί να δημιουργήσει μια επίγνωση που δεν υπήρχε μέχρι σήμερα. Οι νέοι κάτω των 20 δεν γνωρίζουν, συνήθως, τίποτε από την ιστορία της δολοφονίας των Ιησουιτών μοναχών ενώ δεν έχουν περάσει ούτε 30 χρόνια από το 1989. Χωρίς ιστορική μνήμη δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τα σφάλματα του παρελθόντος. Ίσως αυτή να είναι η δουλειά της λογοτεχνίας: η επανάκτηση της ιστορικής μνήμης. Η πραγματικότητα στην χώρα μου είναι τόσο σκληρή ώστε δεν μπορείς να την παραβλέψεις. Έπρεπε να πάω στο πανεπιστήμιο για να μάθω το έργο του σημαντικότερου ποιητή του Σαλβαδόρ, του Ρόκε Ντάλτον. Ο Ντάλτον δολοφονήθηκε το 1975 από κάποιους που παραμένουν ατιμώρητοι και μάλιστα δεν ξέρουμε που είναι η σωρός του. Έπρεπε να αλλάξει η κυβέρνηση και να έλθει η τελευταία για να αρχίσουν να εκδίδονται τα βιβλία του. Παρ’ όλο που η Αριστερά είναι στην κυβερνητική εξουσία οι συνθήκες παραμένουν σκληρές με τις συμμορίες και το ναρκεμπόριο να υπάρχουν παντού. Μόνο με την αλλαγή της κοινωνικής δομής μπορούν τα πράγματα να καλυτερεύσουν.
