«Ταξιδεύοντας με τον Μίκη» - Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Αστέρη Κούτουλα
30 ΧΡΟΝΙΑ | 4 ΗΠΕΙΡΟΙ | 100 ΤΟΠΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ | 600 ΩΡΕΣ ΥΛΙΚΟ
Από το γεμάτο εναλλαγή ιστορικό και ακατέργαστο οπτικό υλικό των περίπου 600 ωρών που γύρισε σε διάστημα 30 ετών, ο Αστέρης Κούτουλας συμπυκνώνει μέσα σε μιάμιση ώρα στιγμές που παρουσιάζουν την αυθεντική εικόνα του «πνευματικού αναρχικού» Μίκη Θεοδωράκη. Ο δημιουργός παντρεύει στην ταινία του πολλές προσωπικές στιγμές του καλλιτέχνη με ιστορικό υλικό, πλάνα τεκμηρίωσης με μυθοπλασία και τη μουσική του Θεοδωράκη με τον αντίκτυπό της σε νέους καλλιτέχνες της κλασικής μουσικής, της τζαζ, της electro ή της rap. Μια ταινία-δοκίμιο, που δεν ακολουθεί μια χρονολογική σειρά, αλλά παρουσιάζεται σε μια ιδιόμορφη χρονική μίξη επιτρέποντας στον θεατή να ζήσει συναρπαστικές, εύθυμες, μυστηριώδεις, αλλά και πολύ χαρακτηριστικές στιγμές από την «on the road» ζωή ενός μοναδικού και χαρισματικού καλλιτέχνη. Στο παράλληλο σύμπαν της ταινίας –εμπνευσμένης από τη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη– οι σκέψεις γίνονται εικόνα, προβληματισμοί, πίνακες μιας αγνής θεότητας, μιας ερωτικής ιερότητας, μιας μυστηριακής αγάπης.
Η Εύα Κέκου συνομιλεί με τον Αστέρη Κούτουλα, σκηνοθέτη και σεναριογράφο της ταινίας
Πού αποσκοπεί η νέα σας ταινία; Πιο συγκεκριμένα, με ποιον τρόπο συνδέεται με προηγούμενη δουλειά σας και τι θέλει να αναδείξει;
Η ταινία ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΚΗ είναι ένα πρωτότυπο πορτραίτο ενός πρωτότυπου καλλιτέχνη. Αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι η ταινία ταιριάζει πολύ με το αναρχικό πνεύμα του Μίκη Θεοδωράκη, αυτού του σύγχρονου Μότσαρτ, που δρα κάθε άλλο παρά συμβατικά, που δημιουργούσε μουσική ακατάπαυστα και αποτελεί από μόνος του ένα καλλιτεχνικό φαινόμενο – ένα συνονθύλευμα ποίησης, μουσικής, φιλοσοφίας, τέχνης, ιστορίας και πολιτικής. Όποιος δει την ταινία, κατανοεί απευθείας τι εννοώ.
Η Ίνα κι εγώ – ως συν-σεναριογράφοι και συμπαραγωγοί – κάναμε αυτή την ταινία πραγματικότητα, για να εκφράσουμε την «καλλιτεχνική μας ελευθερία». Δημιουργήσαμε μια ταινία-«ποίημα», χωρίς να λάβουμε υπόψιν μας τις επιταγές της κινηματογραφικής αισθητικής. Παρ’ όλα αυτά, πρόκειται για μια πολύ δομημένη ταινία, που εντάσσεται σε στενά δραματουργικά πλαίσια – ακόμη κι αν αυτό δεν καθίσταται άμεσα σαφές https://flexi.com.ua/?p=19213.
Μετά το «Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια» (2014) δημιουργήσαμε το «Ταξιδεύοντας με τον Μίκη» που αποτελεί παράλληλα και τη δεύτερη ταινία της «Τετραλογίας ΘΑΝΑΤΟΥ». Στη συνέχεια, θα ακολουθήσουν οι ταινίες «Ηλέκτρα» και «Αντιγόνη». Αν ολοκληρώσουμε την τετραλογία θα δούμε, αν θα έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε ένα νέο είδος μουσικών ταινιών.
Σε ποιο κινηματογραφικό είδος θα την κατατάσσατε και γιατί;
Ήδη από τα προκαταρκτικά στάδια δημιουργίας του «Ταξιδεύοντας με τον Μίκη», αναζητούσα συγκρίσιμες ταινίες, ωστόσο δεν μπόρεσα να βρω κάποια. Και τώρα που η ταινία προβάλλεται στη μεγάλη οθόνη στην Γερμανία, πάρα πολλοί θεατές αλλά και κριτικοί αναφέρουν πως δεν έχουν ξαναδεί κάτι παρόμοιο στον κινηματογράφο.
Σίγουρα πρόκειται για μια μουσική ταινία. Παράλληλα αποτελεί και μια μυθοπλασία με στοιχεία ντοκιμαντέρ, καθώς έχω γυρίσει και τοποθετήσει εμβόλιμα στην ταινία δέκα σκηνές μυθοπλασίας όπως στον βουβό κινηματογράφο. Σε ένα άλλο επίπεδο, πρόκειται για μια συνειρμική ταινία-δοκίμιο. Σε κάθε περίπτωση, είναι ένα road movie. Επιπλέον, ίσως πρόκειται και για μια «συναρπαστική πειραματική ταινία», που αφηγείται 60 σύντομες ιστορίες που βασίζονται σε 60 διαφορετικά μουσικά κομμάτια. Ωστόσο αυτό το συνονθύλευμα δεν καταρρέει, δε χάνει τη συνοχή του. Ίσως η ταινία να αποτελεί επίσης και ένα «avant-garde περίβλημα» με συναισθηματικό περιεχόμενο με εν μέρει περίεργες-σουρεάλ και κωμικές σκηνές. Ή πρόκειται για τη βιογραφία ενός καλλιτέχνη, η οποία προσπαθεί να δώσει μια απάντηση στο ερώτημα: «Τι είναι τέχνη;» … Διαλέξτε εσείς ένα από αυτά! Κατά κάποιον τρόπο, ισχύουν όλα όσα προανέφερα.
Μιλήστε μας λίγο για το αρχειακό υλικό της ταινίας.
Τότε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας της δεκαετίας του ‘80, είχαμε την ανάγκη να γράφουμε ποιήματα, να μεταφράζουμε, να διαβάζουμε πάρα πολλά βιβλία, να βγάζουμε φωτογραφίες, να συζητάμε, να κινηματογραφούμε. Με αυτόν τον τρόπο εκφράζαμε την πνευματική μας ελευθερία σε ένα πολύ καταπιεστικό σύστημα. Και όταν μιλάω για εμάς, δεν αναφέρομαι μόνο στην Ίνα, τη σύζυγό μου, και σε εμένα, αλλά προπαντός σε πολλούς φίλους, ποιητές και ζωγράφους, του κύκλου μας.
Όσο, λοιπόν, εμείς είμαστε πολύ ενεργοί σε αυτό το περιβάλλον, ο Μίκης μού πρότεινε απροσδόκητα περί τα μέσα της δεκαετίας του ’80 να κινηματογραφώ όλα τα project και τις παραγωγές που θα ακολουθούσα μαζί του στο εξής. Τότε βέβαια, ούτε καν μου είχε περάσει από το μυαλό, το μέγεθος της ιστορικής αξίας που θα είχαν κάποτε αυτές οι λήψεις – ακόμα κι αν προορίζονταν μόνο για ιδία χρήση. Έτσι αυτή η δουλειά έγινε ερασιτεχνικά και με τη χρήση φτηνών μηχανών λήψης χαμηλής ποιότητας. Ο ήχος των λήψεων ήταν μια καταστροφή. Συχνά αντιμετώπιζα όλο αυτό το εγχείρημα ως παιχνίδι, ήταν μια καλλιτεχνική έκφραση. Ήταν για μένα μια εναλλαγή, σε σύγκριση με τις εντελώς διαφορετικές και οργανωτικές αρμοδιότητες που αναλάμβανα, όταν συνόδευα τον Θεοδωράκη στις περιοδείες του. Ούτως ή άλλως, ο Μίκης είχε συνηθίσει εδώ και δεκαετίες το γεγονός ότι κάποιος φωτογράφιζε ή κινηματογραφούσε.
Όσο εργαζόμασταν πάνω στο «Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια» το 2011 με 2013, η Ίνα είχε την ιδέα να δημιουργήσουμε μια ταινία με όλο αυτό το υλικό. Αυτό σηματοδότησε την έναρξη μιας από τις πιο δημιουργικές και ομορφότερες φάσεις της ζωής μας, γεμάτες με εκατοντάδες μελωδίες, ποιήματα, ιστορίες, που μας τροφοδοτούσαν καθημερινά με καλλιτεχνική ενέργεια, γεμάτη παλμό. Το αποτέλεσμα: το «Ταξιδεύοντας με τον Μίκη».
Πείτε μας παρακαλώ επίσης για την πραγματοποίηση της ταινίας: σε ποιες συνθήκες έγινε, ποιες οι δυσκολίες που έπρεπε να ξεπεραστούν κ.λπ.
Αρχικά, ήρθα αντιμέτωπος με το ερώτημα: «πώς θα διαχειριστώ αυτή την ποσότητα υλικού;» Επρόκειτο για υλικό διάρκειας 600 ωρών. Όποιος έχει δει το «Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια» (2014), γνωρίζει πως μου αρέσει να δημιουργώ υβριδικές ταινίες. Με την Ίνα, η οποία δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τέχνη του κολάζ, εκπέμπουμε στο ίδιο μήκος κύματος. Οι ταινίες μας δεν είναι «ντοκουμέντα», αλλά έργα τέχνης. Το ιστορικό κινηματογραφικό υλικό αποτελεί ντοκουμέντο, αλλά είναι παράλληλα και οπτικό υλικό. Γι’ αυτόν τον λόγο, χρησιμοποιώ συχνά το υλικό και «γραφικά» – σε τελική ανάλυση, ο κινηματογράφος είναι μια οπτική τέχνη.
Το βασικό στοιχείο που δίνει συναίσθημα στην ταινία είναι η μουσική, δηλαδή το soundtrack. Ωστόσο, αυτό που επίσης διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την ταινία ήταν η συνεργασία μου με κινηματογραφιστές που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές. Αυτή η επιλογή ταιριάζει με τον χαρακτήρα του Θεοδωράκη, ο οποίος απευθυνόταν για δεκαετίες σε ένα κοινό που αποτελούταν από πολλές γενιές ανθρώπων. Αυτό ακριβώς είναι το συγγενές χαρακτηριστικό μεταξύ εμού και του Θεοδωράκη. Sandra von Ruffin, Στάθης Παπαδόπουλος, Κλεοπάτρα Δημητρίου, Γιάννης Σακαρίδης, Μιχάλης Γερανιός, Δημήτρης Αργυρίου, Αχιλλέας Γκατσόπουλος, Στέλλα Καλαφάτη, Μάρσια Τζιβάρα, Zoe Chressanthis, Βασίλης Δημητριάδης: συνεργαστήκαμε με νέους κινηματογραφιστές δημιουργώντας ένα μείγμα διαφορετικών αισθητικών.
Ποια η απήχηση της ταινίας στο εξωτερικό και η μέχρι τώρα απήχησή της στην Ελλάδα;
Ήμαστε εξαιρετικά τυχεροί, όταν το 2017 λάβαμε πρόσκληση από το φεστιβάλ κινηματογράφου του Hof, το πιο σημαντικό φεστιβάλ για το γερμανικό κινηματογράφο. Εκεί είχαμε την ευκαιρία να γιορτάσουμε την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας μας. Στη συνέχεια, έλαβα ένα τηλεφώνημα από τον Peter Stockhaus της εταιρείας διανομής ταινιών DÉJÀ-VU, ο οποίος μου είπε πως ήθελε οπωσδήποτε να βγάλει την ταινία στις γερμανικές κινηματογραφικές αίθουσες. Έτσι, η ταινία ταξιδεύει από τον Μάιο του 2018 σε διάφορες γερμανικές πόλεις, όπως επίσης και στην Αυστρία και την Ελβετία. Νομίζω πως μέχρι στιγμής έχουν λάβει χώρα πάνω από 150 προβολές. Όσον αφορά τις κριτικές, μας προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι γράφτηκαν τόσα πολλά για την ταινία και οι αντιδράσεις ήταν σχεδόν αποκλειστικά θετικές˙ από τις γερμανικές εφημερίδες “Süddeutsche Zeitung”, “die Welt” και “FAZ” έως τις δέκα πιο σημαντικές ιστοσελίδες για κριτικές κινηματογραφικών ταινιών… κλπ. Έγινε πολύ συχνά λόγος για την ταινία.
Πότε είναι η πρεμιέρα της ταινίας στην Ελλάδα;
Η πρεμιέρα της ταινίας στην Ελλάδα γίνεται στην Αθήνα στις 24 Οκτωβρίου και από τις 25 Οκτωβρίου προβάλλεται στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες.
Ποια τα σχέδιά σας για τη ταινία;
Μετά την επιτυχία που γνώρισε το «Ταξιδεύοντας με τον Μίκη» στη Γερμανία, ο διανομέας της ταινίας μού εξήγησε πως από τις αρχές του 2019 θέλει να προβάλει και το «Ανακυκλώνοντας τη Μήδεια», την πρώτη μας μουσική ταινία, στους γερμανόφωνους κινηματογράφους Arthouse. Επιπλέον, τώρα θα αρχίσουμε να εργαζόμαστε και πάνω στην «Ηλέκτρα», την τρίτη κατά σειρά ταινία της «Τετραλογίας ΘΑΝΑΤΟΥ» (Thanatos Tetralogy).
INFO:
ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΚΗ
Μια ταινία docufiction του Αστέρη Κούτουλα
Στους κινηματογράφους 25 Οκτωβρίου 2018
Διανομή: NEW STAR
Συντελεστές/Ηθοποιοί (επιλογή):
Μίκης Θεοδωράκης
Marina – Sandra von Ruffin
Akar – Στάθης Παπαδόπουλος
Panaretos – Carlos Rodriguez
Sofia Pintzou, Rafika Chawishe, Maria Kousouni, Kat Voltage, Katharina Hein, Inka Neumann, Rosa Merino Claros, Stella Kalafati, Constantine Isaiah, Marilyn Rose κ.ά.
Μουσικοί (επιλογή): Air Cushion Finish, Αλέξια, Anna RF, Bejarano & Microphone Mafia, Çiğdem Aslan, Deerhoof, Francesco Diaz, Γιάννης Ζώτος, Γιώργος Θεοδωράκης, Κώστας Θωμαΐδης, Eves Karydas, Johanna Krumin, Zülfü Livaneli, Melentini, Γιώργος Νταλάρας, Πέτρος Πανδής, Μαρία Παπαγεωργίου, Dulce Pontes, Άννα Ρεζάν, Henning Schmiedt, Sebastian Schwab, Μαρία Φαραντούρη κ.ά.
Σκηνοθεσία: Αστέρης Κούτουλας
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Σενάριο: Αστέρης & Ίνα Κούτουλα
Κάμερα: Μάικ Γερανιός
On the Road Kamera (1987-2017): Aστέρης Κούτουλας
Μοντάζ: Κλεοπάτρα Δημητρίου & Γιάννης Σακαρίδης
Mίξη Μουσικής & Mastering: Αλέξανδρος Καρόζας
Ήχος: Αλέξανδρος Καρόζας & Klaus Salge
Kοστούμια: Heike Hartmann & Annabell Johannes
Mακιγιάζ: Johanna Rosskamp
Διεύθυνση Παραγωγής: Μάρσια Τζιβάρα
Καλλιτεχνική Διεύθυνση: Aχιλλέας Γκατσόπουλος
Καλλιτεχνική Οργάνωση & Συμβουλευτική: Ινα Κούτουλα , DomQuichotte, James Chressanthis (ASC) & Klaus Salge
Συμπαραγωγοί: Schott Music, Γιάννης Σακαρίδης & EΡΤ
Παραγωγοί: Αστέρης Κούτουλας & Ίνα Κούτουλα
Διάρκεια: 88 λεπτά / Έγχρωμο, DCP / Διανομή: NEW STAR
Παγκόσμια Πρεμιέρα στο γερμανικό φεστιβάλ Internationale Hofer Filmtage 2017
*στην κεντρική φωτογραφία του άρθρου: ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Αστέρης Κούτουλας το 1982