Τα Βορειοδυτικά Περάσματα του Guy Debord

Δυο συναρπαστικά ιστορικό-φιλοσοφικά δοκίμια του ποιητή, μεταφραστή και συγγραφέα Γιώργου – Ίκαρου Μπαμπασάκη επανεκδόθηκαν σχετικά πρόσφατα από την «Κριτική». Είναι αυτά για τον Guy Debord και τους Καταστασιακούς με τίτλους, «Debord – Ποίηση & Επανάσταση» / «Πρωτοποριες – Βορειοδυτικό Πέρασμα».

Η συλλογή στοιχείων, οι εμβριθείς αναλύσεις, η βιβλιογραφία, μα πάνω απ’ όλα ο χειμαρρώδης λόγος του Μπαμπασάκη, ο τρόπος γραφής του και οι φλογερές, στη κυριολεξία, βιωματικές εξιστορήσεις του, τα καθιστούν αναγκαία για όποιον επιθυμεί να λάβει γνώση για το σημαντικότερο, ίσως, κίνημα του 20ου αιώνα και να γνωρίσει, στο βάθος, την εμβληματική φιγούρα του Guy Debord. Είναι, ουσιαστικά, εκείνοι που προετοίμασαν τον Μάη του ’68 και έδωσαν τροφή για πολιτική σκέψη τις επόμενες δεκαετίες, όπως μας λέει παρακάτω ο συγγραφέας στην συζήτηση που ακολουθεί.

Μίλα μας για το βασικό πυρήνα των βιβλίων σου, ήγουν, του Βορειοδυτικού Περάσματος και του Guy Debord.

Ο βασικός πυρήνας των δύο αυτών βιβλίων είναι η περιπέτεια της ποίησης και η ποίηση της περιπέτειας στην εποχή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η προσωπικότητα του Guy Debord υπήρξε ο καταλύτης αυτής της ιστορίας. Ο Debord μπόρεσε να συλλάβει και να περιγράψει τα κεντρικά γνωρίσματα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, τόσο της καπιταλιστικής, στη Δύση, όσο και της γραφειοκρατικής, στο Ανατολικό Μπλοκ.

Γράφεις πως ο Debord επινόησε μια «ποιητική επιστήμη των καταστάσεων».

Ο Debord πόνταρε στο εφήμερο, στο στιγμιαίο, ακόμα και στο ακαριαίο. Αναζητούσε την ποίηση στην καθημερινότητα, είχε το ταλέντο να μετατρέπει μια συνάντηση σε ποιητικό γεγονός. Επέμενε πολύ σ’ αυτό. Κατάφερνε να αναγάγει έναν περίπατο στη πόλη, μια περιπλάνηση, σε ποιητικό γεγονός.

Δηλαδή, χωρίς την δουλειά του Debord και της Καταστασιακής Διεθνούς, ο Μάης του ’68 δεν θα ήταν αυτός που βίωσε ο κόσμος;

Ακριβώς. Είναι πλέον τεκμηριωμένο μέσα από πολλά ντοκουμέντα της εποχής εκείνης, αλλά και καταγράφεται σε ογκώδη και πολύ ενδιαφέροντα πονήματα, ότι το ξέσπασμα του Μάη του 68 ήταν αποτέλεσμα της εργασίας του αρνητικού που είχε αναλάβει να επιτελέσει ο Debord, συνεπικουρούμενος από τους εκάστοτε φίλους του.

Debord, «Κοινωνία του Θεάματος», Raoul Vaneigem- «Επανάσταση στην Καθημερινή Ζωή»: Τα σημαντικότερα ίσως βιβλία για τον 20ο Αιώνα;

Για το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, ναι. Ιδίως η Κοινωνία του Θεάματος. Ο Debord εκθέτει με σχεδόν τηλεγραφικό τρόπο τα κεντρικά γνωρίσματα της μεταπολεμικής κοινωνίας, με μια φαινομενική ψυχρότητα, ενώ βέβαια το βιβλίο του αποτελεί εύφλεκτη ύλη. Το βιβλίο του Vaneigem είναι ό,τι πρέπει για νεαρούς αναγνώστες, λόγω του εκπληκτικού λυρισμού του.

Γράφεις κάπου πως, «τα κέντρα εξουσίας και η άρνησή τους κατοικούν πια στις πόλεις»…

Ναι, οι πόλεις είναι το κέντρο, στις πόλεις διεξάγονται οι κρίσιμες συζητήσεις και συναντήσεις, στις πόλεις οι άνθρωποι εξετάζουν ό,τι συμβαίνει καθώς και τη στάση που θα κρατήσουν απέναντί του. Η περιπέτεια των καταστασιακών μπορεί να ιδωθεί σαν ένα πείραμα επινόησης νέων τρόπων να ζούμε μέσα στην πόλη. Ο Debord και οι φίλοι του έβλεπαν την πόλη σαν έναν παιγνιότοπο, σαν ένα λούνα-παρκ, σαν έναν ζωντανό οργανισμό που θέλησαν να τον εξερευνήσουν και να τον ερμηνεύσουν για να τον αλλάξουν σύμφωνα με τα πάθη και τους πόθους τους.

Πολύ περισσότερο παρά ποτέ ο σύγχρονος παγκόσμιος πολιτισμός έχει περάσει από το «έχειν» στο «φαίνεσθαι»…

Βεβαίως. Η διολίσθηση από το είναι στο έχειν και από το έχειν στο φαίνεσθαι είναι τόσο γενικευμένη που το ξέρουν πια και οι πέτρες. Κι όμως, παντού, εδώ κι εκεί, βλέπεις ανθρώπους που πασχίζουν να ζήσουν με όλο τους το είναι, να αποκαταστήσουν την ουσία του είναι, να επανέλθουν στις βασικές αρχές της φιλίας και του έρωτα, της ποίησης και της δημιουργικότητας, να βρούνε ξανά το μεδούλι της υπάρξεως. Μες στον γενικευμένο χαμό και ορυμαγδό, δεν είναι εύκολο. Αλλά δεν είναι και ανέφικτο. Απεναντίας.

Γιατί οι Καταστασιακοί ήταν πάντοτε μια ολιγάριθμη ομάδα μιας και ο Debord απομάκρυνε σχεδόν όλους τους συντρόφους του κρίνοντάς τους ασυνεπείς στην κοινή τους πορεία; Μήπως αυτή του η τακτική έκρυβε έναν τεράστιο ατομικισμό όσον αφορά το όραμα των Καταστασιακών;

Η ιστορία των αποκλεισμών και των διαγραφών στην Καταστασιακή Διεθνή είναι και διασκεδαστική και διδακτική. Ο Debord επεδίωξε να αποτελεί η ομάδα του, αυτός και ορισμένοι εκλεκτοί φίλοι του κάθε φορά, ένα πειραματικό εργαστήριο που ήταν το αντίθετο, το αρνητικό, το νεγκατίφ, του κόμματος ή της πολιτικής οργάνωσης. Σήμερα, με όλα τα ντοκουμέντα που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας, ενώ παλαιότερα ήταν εξαιρετικά δυσεύρετα, διαπιστώνουμε ότι ο Debord εργάστηκε με απόλυτη συνέπεια προς την κατεύθυνση της σύμπλευσης της πολιτικής και της πολιτισμικής εμπροσθοφυλακής. Αλλά και με παιγνιακή διάθεση. Οι αποκλεισμοί και οι διαγραφές είχαν πάντα και μια απίστευτα χιουμοριστική χροιά. Και γίνονται κατανοητά όλα αυτά εάν τα δεις στο φως της ιστορίας των πρωτοποριών από τις αρχές του 20ού αιώνα και μετά. Όπως και να’ χει, ο Debord θέλησε να θέσει την επανάσταση στην υπηρεσία της ποίησης, αντιστρέφοντας την περίφημη ρήση του Breton και των υπερρεαλιστών σύμφωνα με την οποία πρέπει να τεθεί η ποίηση στην υπηρεσία της επανάστασης. Δεν εντοπίζουμε κανέναν ατομικισμό, τεράστιο ή όχι, στην περιπέτεια των καταστασιακών. Είναι πια γνωστό ότι ο Debord περιβαλλόταν διαρκώς από φίλους και φίλες, από εξόχως ενδιαφέροντες ανθρώπους και απίθανους συνομιλητές. Πρόκειται για μια παρέα που διαρκώς άλλαζε αλλά δεν σταμάτησε ποτέ να υπάρχει.

Μήπως ο Debord, στην ουσία, ακολούθησε την γνωστή ρήση του Μάρξ, « οι φιλόσοφοι εξηγούν τον κόσμο, σκοπός μας είναι να τον αλλάξουμε»;

Ναι, ακριβώς. Άλλωστε η τελευταία παράγραφος του ιδρυτικού κειμένου της Καταστασιακής Διεθνούς αποτελεί ένα détournement, μια μεταστροφή, της περιλάλητης αυτής φράσης από τις Θέσεις για τον Φόιερμπαχ και λέει: Αρκετά ασχοληθήκαμε με την ιστορία των παθών. Το θέμα τώρα είναι να βρούμε καινούργια.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως οι Καταστασιακοί ήταν πάνω από όλα Ποιητές;

Ποιητές και επαναστάτες, ναι. Αλλά ποιητές και επαναστάτες με μια υπερμοντέρνα έννοια, με μια διάθεση να προσδιοριστούν εκ νέου τί σημαίνουν αυτά τα δύο και τί γνωρίσματα μπορούν να έχουν.

Τί μπορούμε να κρατήσουμε στις ημέρες από τις θέσεις του Debord και των Καταστασιακών;

Σχεδόν τα πάντα. Ήταν τόσο πολύ εντός της εποχής τους, που έμοιαζαν να προηγούνται κατά πενήντα και εξήντα χρόνια από τους συγκαιρινούς τους. Ανανέωσαν ριζικά την κριτική θεωρία και, συνάμα, τον τρόπο μας να δεξιωνόμαστε το έργο τέχνης σε σχέση με την εποχή του. Επινόησαν νέους τρόπους επικοινωνίας συνδυάζοντας την πολιτική με την τέχνη. Επινόησαν νέες έννοιες, με τις οποίες αναλύουμε, κατανοούμε και αλλάζουμε, ή έστω προσπαθούμε να αλλάξουμε, τα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Και, στο πεδίο της καθημερινότητας και των ανθρωπίνων σχέσεων, της φιλίας και του έρωτα, έδειξαν πώς ο ποιητικός μποεμισμός μπορεί να εμπλουτιστεί από την κριτική θεωρία, και αντιστρόφως. Τέλος, στον κινηματογράφο και στην τυπογραφία, ο Debord και οι φίλοι του έδειξαν ότι με τη διαλεκτική διευθετούνται τα πάντα και μπορείς να δημιουργήσεις νέες μορφές έκφρασης.