Τα τραίνα του Τζιμ Κρόου
Στο έργο ‘Untitled’ (Night Train, 1989), ο καλλιτέχνης Ντέιβιντ Χάμονς (David Hammons, 1943- ) από το Σπρίνγκφηλντ του Ιλινόις, χρησιμοποιεί την αλληγορία της αμαξοστοιχίας για να αναπαραστήσει τα διάφορα είδη απόδρασης και φυγής των μαύρων από τον αμερικάνικο Νότο. O Χάμονς είναι γνωστός για μια σειρά έργων, που περιλαμβάνουν βίντεο, σχέδια και γλυπτά από αντικείμενα που βρέθηκαν εδώ και εκεί. Δημιούργησε, έτσι, μια σειρά κυκλικών ή ημικυκλικών γλυπτών που κατασκευάστηκαν από μπουκάλια αλκοολούχων ποτών, τα οποία συγκέντρωσε απ’ τους δρόμους, τα άδεια οικόπεδα και τους εγκαταλειμμένους χώρους της Νέας Υόρκης. Σε αυτό το έργο, ο Ντέιβιντ Χάμονς ενσωματώνει έναν κομψό τόξο με μια στοίβα κάρβουνα.
Κάθε στοιχείο είναι εμβληματικό, και οι φιάλες σημειώνονται με τα ονόματα των φθηνότερων, ισχυρότερων, δημοφιλέστερων και γνωστότερων οίνων, όπως οι γνωστές, στις ΗΠΑ, μάρκες των Night Train και Thunderbird. Το κάρβουνο και ο τροχοφόρος τύπος ενισχύουν την υπαινιγμό για τα τραίνα και τις πολλαπλές έννοιές τους στην αφροαμερικανική ιστορία και πολιτισμό.
Αυτά τα τραίνα, στα οποία αναφερόμαστε εδώ, ήταν κυριολεκτικά γεμάτα με στριμωγμένους αφροαμερικανούς που έφευγαν βόρεια. Όλοι τους ήταν τυλιγμένοι με έντονα χρωματιστά ρούχα και κουβέρτες και ήταν προετοιμασμένοι για ένα δύστροπο ταξίδι ημερών και πλημμυρισμένοι με ελπίδα για τις μελλοντικές γενιές των νότιων μαύρων. Για τον ζωγράφο Τζέικομπ Λώρενς, τώρα, οι εικόνες των γεμάτων σιδηροδρομικών σταθμών και βαγονιών, με ανθρώπους που μετακινούνταν από τη μια κατάσταση σε μια άλλη, ήταν ισχυρό ερέθισμα καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παρά το γεγονός ότι ο “Νόμος περί Πολιτικών Δικαιωμάτων” του 1875 υποσχέθηκε στους Αφροαμερικανούς πλήρη και ίση απόλαυση προνομίων, αυτά στην προκειμένη περίπτωση περιορίζονταν συνήθως στα αποκαλούμενα “βαγόνια του Τζιμ Κρόου”.
Στις αρχές του εικοστού αιώνα, οι μαύροι επιβάτες συνήθως στοιβάζονταν σε παλαιά υποβαθμισμένα βαγόνια, εξοπλισμένα με σόμπες κάρβουνου και λαμπτήρες αερίου, ενώ οι λευκοί επιβάτες ταξίδευαν σε νεότερα ατσάλινα βαγόνια με ηλεκτρικούς λαμπτήρες και θερμότητα με ατμό. Οι επιβάτες στα βαγόνια του Τζιμ Κρόου συνήθως δεν είχαν πρόσβαση σε καφέ και νερό, τους προσφέρονταν δηλαδή εγκαταστάσεις κατώτερης ποιότητας. Άλλωστε τα βαγόνια αυτά βρίσκονταν ακριβώς πίσω από την ατμομηχανή, όπου η παρουσία φρέσκου αέρα ήταν σαφώς άπιαστο όνειρο και μακρινό.
Το 1941, ο τραγουδιστής των μπλουζ Τζος Ουάιτ (Josh White), συνεργάστηκε με τον ποιητή Ουάρινγκ Κίνι (Waring Cuney, 1906-1976) για τη δημιουργία του άλμπουμ ορόσημο ‘Southern Exposure: An Album of Jim Crow Blues’. Εδώ οι ήχοι από τις κιθάρες προκαλούν και υπενθυμίζουν σφυρίγματα τραίνων και το χτύπημα των τροχών στις ράγες. Το τραγούδι ‘Jim Crow Train’ του δίσκου (Keynote Recordings, 1941), παρουσιάζει έναν μαύρο άνδρα να τραγουδά και να λυπάται που ήρθε αντιμέτωπος με φυλετικό διαχωρισμό και το ρατσισμό και εδώ ακόμα, με την παρουσία διαχωρισμένων αμαξοστοιχιών. Μια τολμηρή δήλωση πολιτικής διαμαρτυρίας, αναμφίβολα, το τραγούδι βρήκε πολλούς οπαδούς στο κύκλο πολλών άλλων όπως και του ζωγράφου Τζέικομπ Λώρενς, και φυσικά έγινε με την πάροδο του χρόνου, χωρίς δυσκολία, δημοφιλές χιτ.
Δε μπορείς ν’ ακούσεις το τραίνο να σφυρίζει; …
Κύριε, εύχομαι το τραίνο να μην είναι του Τζιμ Κρόου….
Σταματήστε το τραίνο να μπορέσω ν΄ ανέβω σ’ αυτό.
Σταματήστε τον Τζιμ Κρόου να μπορέσω ν΄ ανέβω σ’ αυτό το τραίνο.
Οι μαύροι και οι λευκοί βρίσκονται δίπλα-δίπλα.
Άκου τώρα το τραίνο να σφυρίζει.
Δε μπορείς ν’ ακούσεις τη σφυρίχτρα του τραίνου;
Ω, Θεέ μου, το τραίνο είναι του Τζιμ Κρόου.
Can’t you hear that train whistle blow?/Can’t you hear that train whistle blow?/Can’t you hear that train whistle blow?/Lord, I wish that train wasn’t Jim Crow.
Stop the train so I can ride this train/Stop Jim Crow so I can ride this train/Stop Jim Crow so I can ride this train/Black and White folks ridin side by side.
Now hear that train whistle blow/Can’t you hear that train whistle blow/Can’t you hear that train whistle blow/Oh-o Lord this train is Jim crow.
Ο μυθιστοριογράφος Ραλφ Έλλισον (Ralph Ellison, 1914-1994), επίσης, έγραψε για τη δυσφορία της ύπαρξης βαγονιών τύπου Τζιμ Κρόου, που συνδύαζαν τα καθίσματα για τους μαύρους επιβάτες με αποσκευές, στο ‘Boy on a Train’, μια αχρονολόγητη ιστορία που ανακαλύφθηκε μετά το θάνατο του συγγραφέα. Το ‘αγόρι σε ένα τραίνο’, ακολουθεί την μετεγκατάσταση της οικογένειας του αγοριού μέσω του σιδηρόδρομου στο Μακάλιστερ της Οκλαχόμα και καταγράφει τις αισθητηριακές βεβηλώσεις του ταξιδιού:
“… Έκανε ζέστη μέσα στο τραίνο, και το βαγόνι βρισκόταν πολύ κοντά στη μηχανή, έτσι που να μην μπορούμε να ανοίξουμε το παράθυρο. Πολλές φορές, οι στάχτες έμπαιναν στο βαγόνι και έπεφταν στα μάτια του μωρού. Το βαγόνι ήταν βρώμικο και μέρος του χρησιμοποιούταν για αποσκευές. Μπροστά, βρισκόταν σε μια γωνία, το μεγάλο κιβώτιο από πεύκο. Αναρωτιέστε ποια φτωχή ψυχή είναι εκεί, σκέφτηκε η γυναίκα. Τσάντες και μπαούλα κάλυπταν το πάτωμα μπροστά και τώρα και ο χασάπης ερχόταν για να πάρει καραμέλες ή φρούτα ή περιοδικά για να τα πουλήσει πίσω στα λευκά βαγόνια…”
Τα παλαιότερα βαγόνια τύπου Τζιμ Κρόου, θα μπορούσαν να είναι πολύ επικίνδυνα για τους επιβάτες σε περίπτωση ατυχήματος, καθώς ήταν ξύλινα και θα μπορούσαν να διαλυθούν και να καταρρεύσουν σαν ακορντεόν σε περίπτωση ατυχήματος η πρόσκρουσης. Το 1911, ένα ξύλινο επιβατικό τραίνο που μετέφερε αφροαμερικανικό εκκλησίασμα μιας εκκλησίας από το Ντέρχαμ της Βόρειας Καρολίνας συγκρούστηκε με ένα φορτηγό τραίνο. Το επιβατικό αυτοκίνητο σκορπίστηκε, σκοτώνοντας τουλάχιστον οκτώ άτομα και τραυματίζοντας σοβαρά δεκάδες άλλα. Το ‘The Hamlet Wreck’, μια μπαλάντα που σύντομα έγινε μέρος της τοπικής λαϊκής παράδοσης, εξηγεί τις συνέπειες του ατυχήματος:
Τώρα, έγχρωμοι άνθρωποι, θα σας το πω κατάμουτρα,
Το τραίνο που έφυγε απ’ το Ντέρχαμ φορτώθηκε με τη φυλή μας
Και κάποιοι δεν σκέφτονταν πως θα πεθάνουν
Όταν ανέβηκαν στη γραμμή
Τόσοι πολλοί έχασαν τη ζωή τους
Now, colored people, I will tell you to your face/The train that left Durham was loaded with our race/And some did not think of dying/When they rode on down the line/So many have lost their lives