Το βαθύτερο σημείο της παρακμής

“Στη σωφρονιστική αποικία” του Φραντς Κάφκα

| 03/04/2018

Αν αναζητάς τη δικαιοσύνη σημαίνει ότι έχεις χάσει τα πάντα και πως είσαι έτοιμος να κάνει τα πάντα γ’ αυτήν. “Καμία ειρήνη δίχως δικαιοσύνη” λέει το σύνθημα και εκφράζει και τις δύο πλευρές. Την αντιδραστική και την προλεταριακή. Ναι, ταξικό είναι το θέμα, άσχετα αν ο επιδιωκόμενος σκοπός διαφέρει. Για τον προλετάριο η δικαιοσύνη εξυπηρετεί το κομμουνιστικό όραμα, ενώ για τον αστό εξυπηρετεί αυτό που προστάζει ο καπιταλισμός. Δηλαδή το δίκαιο του ισχυρού, που στην πραγματικότητα δεν έχει σχέση με τη δικαιοσύνη και την απονομή της, αλλά είναι ένα ακόμη μέσο διαχείρισης και προώθησης των συμφερόντων του εξουσιαστικού-καταπιεστικού συστήματος. Η αναζήτηση της δικαιοσύνης στον καπιταλιστικό κόσμο σημαίνει να εδραιώσουμε την ενοχή και να ρίξουμε στο σκότος το τεκμήριο της αθωότητας, της απολογίας, της δίκαιης δίκης. Όταν, λοιπόν, απουσιάζει κάθε μορφή δικαιοσύνης στην καπιταλιστική κοινωνία, τότε τα πράγματα δεν είναι απλά άσχημα, είναι ένας μόνιμος εφιάλτης που δεν τελειώνει παρά μόνο όταν αυτός, ο εφιάλτης, γίνει η πραγματικότητα, γίνει ο κανόνας, γίνει η δικαιοσύνη! Για την ανθρωπότητα η ιστορία επαναλαμβάνεται στο ζοφερό κομμάτι της. Η αμείλικτη, ψυχρή κρίση των διαχειριστών του συστήματος είναι άμεση και αδιαμεσολάβητη. Η ετυμηγορία είναι το πρώτο και το τελευταίο στάδιο στην παρωδία δικαστικής διαδικασίας. Το δόγμα “η ενοχή είναι αναμφισβήτητη” διέπει το σήμερα (Ηριάννα, Περικλής, κ.α) και φυσικά το χθες. Η εκτέλεση του (δόγματος) αφήνεται στην απόλυτη βαρβαρότητα της τεχνολογίας. Η σκοτεινή, λογοτεχνική, περιγραφή αφήνεται σε αυτόν που το είδε πρώτος, τον Φραντς Κάφκα και τη “Σωφρονιστική αποικία”.

Ο Κάφκα δεν ήταν ένας ακόμη μυθοπλάστης. Όχι. Στην ουσία ήταν μέγας ανατόμος του “σώματος” της κοινωνίας. Η λογοτεχνία ήταν το μέσο για να “διαβάσει” και να καταλάβει τι συνέβαινε στον κόσμο που προχωρούσε με απίστευτες ταχύτητες. Και εκεί που όλα χάνονταν στη δίνη της εξέλιξης που δεν κοιτά και δεν νιώθει, αυτός μέσα στον κουρνιαχτό διέκρινε και “μάζευε” τα σημάδια που άφηνε η αναπόφευκτη πρόοδος. Και δεν ήταν λίγα. Ήταν ένα οξειδωμένο, γεμάτο αιχμές εποικοδόμημα που άφηνε λερά ίχνη και όμως ήταν δεμένο στο νέο που ερχόταν. Τα κομμάτια του παλιού “εκσυγχρονίζονταν” και έφτιαχναν το απόλυτο, το αμείλικτο, έδινα μορφή στο δόγμα “ή μαζί μας ή εναντίον μας”. Τα ανομοιόμορφα, διαφορετικά στοιχεία κάθε κοινωνίας υπέφεραν, καταδυναστεύονταν και στο τέλος εξολοθρεύονταν. Ολοκληρωτισμός, υποταγή, ξαφνική βέβαιη ενοχή. Απολογία καμιά και η “Δικαιοσύνη” να είναι λέξη χάρτινη πάνω στο ατσάλι της σιδερένιας γροθιάς. Ο Κάφκα ακολουθούσε και κοιτούσε πίσω, αφού πρώτα αποκάλυπτε το κατακάθι της κοινωνίας.

Με τη “Σωφρονιστική αποικία” άγγιξε το βαθύτερο σημείο της παρακμής. Την απουσία κάθε μορφής δικαιοσύνης! Ο Κάφκα δεν εξετάζει την ποιότητα και τον χαρακτήρας της, αλλά την ταύτιση της με την άμεση καταδίκη και την εκτέλεση. Αυτό, όμως, δεν είναι μόνο μελέτη μιας κατάστασης αλλά και εμπειρίας. Η “Σωφρονιστική αποικία” γράφτηκε σε μια εποχή που η ανθρώπινη ζωή δεν άξιζε περισσότερο από τη σφαίρα που έριχνε ο στρατιώτης στο πεδίο της μάχης. Αναλώσιμη και πιο χρήσιμη ως πειραματόζωο στη ανάπτυξη της τεχνολογίας των βασανιστηρίων. Η νοσηρή σκέψη βρίσκει την εφαρμογή της σε πρακτικό επίπεδο. Στρατιώτης καταδικάζεται σε θάνατο για απειθαρχία. Την απόφαση θα εκτελέσει ένα ιδιαίτερο μηχάνημα εγγράφοντας με αιχμηρές ακίδες πάνω στο σώμα το παράπτωμα του. Τη διαδικασία επιβλέπει και ελέγχει ο αξιωματικός της αποικίας, ενώ παρακολουθεί ο ερευνητής-ταξιδιώτης. Υπάρχει κι ένας στρατιώτης που φυλάει τον καταδικασμένο.

Ο Κάφκα στήνει τη δική του θεατρική σκηνή για να αποτυπώσει άμεσα και καθαρά τις παρατηρήσεις του. Ο αξιωματικός και ο ταξιδιώτης μπαίνουν στη διαδικασία της αλληλεπίδρασης και η αποδόμηση ξεκινά. Ο αξιωματικός υπερασπίζεται το σύστημα του προηγούμενου διοικητή της αποικίας που στηρίζεται στην αρχή “η ενοχή είναι αναμφισβήτητη”. Η “δικαιοσύνη” εδώ αναζητείται και η διαδικασία που ακολουθείται είναι ό,τι έχει απομείνει απ’ αυτήν. Το τέρας του φασισμού με το ανοσιούργημα του δικαίου. Ο “ένοχος” θα μάθει την κατηγορία και την ετυμηγορία την ώρα της εκτέλεσης, πάνω στο σώμα του! Ο ταξιδιώτης ακούει, αρθρώνει κάποιες ενστάσεις αλλά δεν επεμβαίνει για να σώσει τον στρατιώτη. Ακόμα και έτσι όμως, όταν θα αρνηθεί να παραστεί σε συγκέντρωση του νέου διοικητή για να να μιλήσει υπέρ του μηχανήματος και του παλαιού συστήματος, θα στρέψει την παράλογη ενοχή στον αξιωματικό. Αυτός θα αφήσει ελεύθερο τον στρατιώτη και θα πάρει τη θέση του στο μηχάνημα βασανισμού.

Ο Κάφκα μέσα από την απλότητα και την ξεκάθαρη έκθεση της απουσίας δικαιοσύνης θέτει το άτομο προ των ευθυνών του και προειδοποιεί: τα χειρότερα έρχονται. Η μετάφραση ανήκει στον Βασίλη Τσαλή και είναι δουλεμένη με προσοχή και ακρίβεια. Εξαιρετικό το επίμετρο που εξηγεί πολλά για το βιβλίο και τον συγγραφέα, η Γιώτα Κριτσέλη το επιμελήθηκε.

Info

“Στη σωφρονιστική αποικία”, μετάφραση Βασίλης Τσαλής, επιμέλεια επιμέτρου Γιώτα Κριτσέλη, Εκδ. Κίχλη

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε αθλητική δημοσιογραφία και παρά την αγάπη και την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, συνεχίζει να ασχολείται με το αθλητικό ρεπορτάζ. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς, κάνοντας βιβλιοπαρουσιάσεις