"Το εξεγερμένο σώμα κάνει ένα σάλτο μορτάλε, για τη ζωή"- Συνέντευξη με τον Σάββα Στρούμπο

Ο σκηνοθέτης της ομάδας Σημείο Μηδέν μάς μιλάει για την "Αναφορά για μια Ακαδημία" που παίζεται στο θέατρο Άττις

Οι πρώτες κουβέντες μας με τον Σάββα Στρούμπο ήταν για το κείμενο του Félix Guattari Για να τελειώνουμε με τη σφαγή του σώματος, καθώς υπήρξε η διαπίστωση ότι είναι μια κοινή μας αναφορά. Και καθόλου τυχαία δεν ξεπρόβαλε στη συνάντησή μας η αναφορά αυτή, καθώς η παράσταση Αναφορά για μια Ακαδημία (του Φραντς Κάφκα) που ανεβαίνει αυτή την περίοδο στο θέατρο Άττις από την Ομάδα Σημείο Μηδέν, περιστρέφεται γύρω από τα λόγια με τα οποία ξεκινάει το κείμενο του Guattari: “… η καπιταλιστική τάξη…συνεχίζει ακούραστα τη βρώμικη δουλειά του ευνουχισμού, της σύνθλιψης, του βασανισμού, της διαίρεσης του σώματος, προκειμένου να εγγράψει τους νόμους της στις σάρκες μας, για να καρφώσει στο ασυνείδητό μας τους μηχανισμούς της αναπαραγωγής της σκλαβιάς… καταβυθίζει στα βάθη των σωθικών μας τις ρίζες θανάτου του, κατάσχει τα όργανά μας, εκτρέπει τις ζωτικές μας λειτουργίες, ακρωτηριάζει τις απολαύσεις μας, υπάγει όλες τις βιωμένες παραγωγές στον έλεγχο της διοίκησής του, που απαγχονίζει. Κάνει κάθε άτομο σακάτη, αποκομμένο από το σώμα του, ξένο στις επιθυμίες του.“

Κι έτσι, μπήκαμε σε μια πολύ ιδιαίτερη συζήτηση, κατά την οποία τελικά ο Σάββας Στρούμπος με έκανε να δω αυτό που υποστήριξαν οι Deleuze και Guattari όταν έγραφαν ότι ο Κάφκα δεν κάνει λογοτεχνία, αλλά πολιτική της επιθυμίας.

Ακολουθεί αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα για τον Κάφκα, την εξέγερση του σώματος, το τραύμα και τις κρύπτες μας, την ουτοπία που γίνεται τόπος μέσα από το θέατρο και την τέχνη. Οι φωτογραφίες είναι της Αντωνίας Κάντα.

---

-Γιατί επιμένεις με τον Κάφκα;

Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία της ομάδας Σημείο Μηδέν, θα δει ότι με τον Κάφκα υπάρχει μία σχέση, στην οποία κατά καιρούς επιστρέφουμε. Εναρκτήρια πράξη τής ομάδας ήταν η Σωφρονιστική Αποικία του Κάφκα που παρουσιάστηκε αρχές του 2009 στον χώρο Ιστορικής Μνήμης Κοραή 4, όπου ήταν τα κρατητήρια της Κομαντατούρ Γκεστάπο την περίοδο της κατοχής. Για μένα δεν είναι απλά η πρώτη παράσταση της Σημείο Μηδέν, συνδέεται με κάποια πολύ σημαντικά βιώματα. Βγαίνει από την εξέγερση της νεολαίας τον Δεκέμβρη του 2008, η οποία αποτελεί ένα συμβάν, είναι μία τομή. Τη θεωρώ τον πρώτο λαϊκό ξεσηκωμό κατά την περίοδο της κρίσης, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Ακολουθεί η ιστορία με την Κούνεβα, ακολουθεί ο πόλεμος στη Γάζα κι εκεί έρχεται η Σωφρονιστική Αποικία και μάλιστα παρουσιάζεται σε έναν χώρο ιστορικά φορτισμένο, έναν χώρο ιστορικής μνήμης. Οπότε η μνήμη, η εξέγερση, ο πόλεμος, είναι τα υλικά που μας απασχολούν ως και σήμερα. Με τον Κάφκα συνεχίσαμε την επαφή, ακολούθησε μια δεύτερη εκδοχή της Σωφρονιστικής Αποικίας, μετά η Μεταμόρφωση, έπειτα τα Θραύσματα από τον Κάφκα, ένα μουσικό έργο του ουγγροεβραίου Γκεόργκι Κούρτακ, ο οποίος συμμετέχει στην εξέγερση της Βουδαπέστης το ’56, αυτοεξορίζεται στο Παρίσι, ασχολείται με την ψυχανάλυση, συναντιέται με το έργο του Κάφκα και του Μπέκετ, προσπαθεί να μελοποιήσει τη Μεταμόρφωση, δεν του βγαίνει κι έτσι βλέπει το ΤΡΑΥΜΑ μέσα στο έργο του Κάφκα, το τραύμα στην ύπαρξη, το τραύμα στο σώμα, το τραύμα στην Ιστορία. Και φτιάχνει τα Θραύσματα από τον Κάφκα. Παίρνει κομμάτια από τα ημερολόγια και τις επιστολές του και τα επενδύει μουσικά.

Και φτάνουμε στην Αναφορά για μια Ακαδημία. Αυτό που μπορώ σήμερα να πω πιο καθαρά, μετά από σχεδόν 15 χρόνια σχέσης με αυτόν τον συγγραφέα, είναι ότι τον αντιμετωπίζω ως έναν τραγικό συγγραφέα, και μάλιστα ποιητή, παρόλο που γράφει πρόζα, διηγήματα και μυθιστορήματα. Έναν τραγικό του 20^ου αιώνα.

-Πώς το εννοείς αυτό;

Ο Κάφκα ζει από τα τέλη του 19^ου αι. έως την τρίτη δεκαετία του 20^ου αι. Μία πολύ έντονα μεταβατική περίοδος πολέμων, επαναστάσεων, προσδοκιών, προδοσιών. Μία ηφαιστειογενής εποχή, τους κλυδωνισμούς της οποίας βιώνουμε έως και σήμερα. Πιστεύω ότι κανένα από τα ζητήματα που άνοιξαν με έντονο τρόπο την εποχή εκείνη, δεν έχει κλείσει σήμερα. Ο Κάφκα βιώνει τους ιστορικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς κλυδωνισμούς, τους ψυχικούς και πνευματικούς κλυδωνισμούς. Αυτή η αγωνία αποτυπώνεται στο χαρτί, ο εναγώνιος στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση, στον χρόνο του τώρα. Εναγώνιος στοχασμός που αποτυπώνει το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής, κόντρα στην εποχή, για τους καιρούς που έρχονται. Δεν είναι μέσα σε σφαίρα ιδιώτευσης, ανήκει σε μια πιο οικουμενική διάσταση. Αλλά στον Κάφκα δεν υπάρχει happy end, δεν υπάρχει λύτρωση. Ούτε στην ύπαρξη, ούτε στην Ιστορία. Είμαστε πάντα στον αστερισμό του αρνητικού. Η προσέγγισή του είναι πάντοτε αρνητική. Δεν βλέπει, δεν αναζητά διέξοδο. Βιώνει την ίδια την έννοια, τη φύση, την κατάσταση του αδιεξόδου στην ύπαρξη και την Ιστορία. Και από εκεί μέσα αναδύεται αυτό που λέμε η τραγική του ύλη. Στο έργο του και στον κόσμο του. Και αυτό είναι που μας παρακινεί να ασχολούμαστε μαζί του.

Ποια ελευθερία σε έναν τέτοιο κόσμο; Γι’ αυτό και σαρκάζει την έννοια της ελευθερίας. Δηλαδή εμείς είμαστε ελεύθεροι όταν λίγο παραδίπλα οι πρόσφυγες θαλασσοπνίγονται ή κάπου αλλού σκοτώνονται; Αυτό είναι μια ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Γι’ αυτό και λέει στο έργο ο εξανθρωποιημένος πίθηκος, ότι οι άνθρωποι πιστεύουν πως επειδή είναι ακροβάτες και κάνουν ακροβατικά είναι ελεύθεροι

Σε ό,τι αφορά την αντίληψη περί τραγικού στον Κάφκα, αισθάνομαι έντονα και λέω και στους ηθοποιούς ότι αυτός ο εναγώνιος στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση συσσωρεύει με τέτοιο τρόπο την ενέργεια στα πρόσωπα, τα πράγματα, στα συμβάντα, που περιμένεις ότι κάποια στιγμή θα έχεις μια έκρηξη πάθους, μια έκρηξη που θα θύμιζε την έκρηξη σε μια αρχαία τραγωδία. Εκείνη τη στιγμή, στο ακραίο σημείο συσσώρευσης της ενέργειας, το υλικό λοξοδρομεί. Γίνεται σαρκαστικό, αναιρετικό και αυτοαναιρετικό και γυρνάει στο χιούμορ. Αυτό για μένα είναι μια πολύ γοητευτική κίνηση του υλικού. Την ίδια κίνηση βλέπω και στον Χάινερ Μύλλερ και στον Σάμιουελ Μπέκετ. Για μένα οι τρεις τους είναι οι τραγικοί του 20^ου αι. που βιώνουν κι αισθάνονται τον κατακερματισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, μέσα σε έναν αιώνα τόσο μεταβατικό, τόσο ρηξιακό, τόσο αμφίθυμο και αμφίσημο, αντιλαμβάνονται το τραγικό αδιέξοδο της ανθρώπινης κατάστασης, όλη αυτή την κίνηση που υπάρχει μέσα στην Ιστορία και την ανθρώπινη κατάσταση, γι’ αυτό και στους τρεις βλέπεις τον τραγικό πυρήνα και τη σαρκαστική έκφραση του πυρήνα.

-Μιας που αναφέρθηκες στο τραγικό και την απουσία λύτρωσης, βλέπουμε ότι στην Αντιγόνη που ανεβάσατε το 2019, παρόλο που δεν υπάρχει happy end, υπάρχει μια εξέγερση και μια διεκδίκηση του σώματος, διεκδίκηση προς την ελευθερία, εξέγερση ενάντια στην εξουσία, που με κάποιο τρόπο οδηγεί στη λύτρωση. Ο Rotpeter στο έργο που ανεβάζετε τώρα, την Αναφορά σε μια Ακαδημία, μοιάζει να μην εξεγείρεται, να μη διεκδικεί την ελευθερία του. Δεν διεκδικεί μια λύτρωση;

Στο κείμενο πράγματι, ο Rotpeter επιμένει να λέει πως δεν ήθελε την ελευθερία, ήθελε τη διέξοδο. Και, άρα, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι το ζωανθρώπινο, ανδρόγυνο ον απλώς εννοεί αυτό που λέει.  Έχουμε, λοιπόν, αυτόν τον πίθηκο που ζει με την αγέλη του στη Χρυσή Ακτή, και την εταιρεία Χάγκενμπεκ που θέλει να φτιάξει έναν ζωολογικό κήπο στο Αμβούργο και στέλνει μισθοφόρους να αιχμαλωτίσουν ζώα από την Αφρική για να τα φέρουν στο Αμβούργο. Πυροβολούν, τραυματίζουν, αιχμαλωτίζουν τα ζώα.

-Κάτι που γινόταν όντως εκείνη την περίοδο.

Ακριβώς. Ο Κάφκα πατάει σε μια ιστορική αναφορά. Τον Rotpeter τον πυροβολούν στα γεννητικά όργανα, και άρα ευνουχίζεται, και στο μάγουλο, και άρα σημαδεύεται. Τον φυλακίζουν και όταν ξυπνάει από το τραύμα προσπαθεί να βγει από το κλουβί. Συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί, και αισθάνεται ότι θα τον βρει ο θάνατος αν βγει. Αρχίζει ενστικτωδώς να μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά. Το αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι γύρω του. Φτωχοί, σκλάβοι ναύτες που με τη σειρά τους έχουν ενδοβάλει τη βία που έχουν υποστεί και την προβάλλουν πάνω σε ένα άλλο ανυπεράσπιστο ον.

-Η μετάθεση/μεταφορά της βίας και του τραύματος για να μπορούν να αντλούν ηδονή.

Ναι, αντλούν ηδονή μέσω των βασανιστηρίων για τον βίαιο εξανθρωπισμό του Rotpeter. Όταν φτάνουν στο Αμβούργο τίθεται το ερώτημα: θα πάει στον ζωολογικό κήπο ή θα πάει στο βαριετέ; Αυτός επιλέγει το βαριετέ.

-Σα να έχει αποκοπεί από το πρωτογενές υλικό, από το πρωτόγονο (τη σχέση με τη φύση) για να μπει στο «πολιτισμένο»….

Ίσως όχι ακόμα. Έχει ξεχάσει. Είναι σε μία κατάσταση μετατραυματικού σοκ. Η μνήμη τής πρότερης ζωής του έχει σβηστεί. Επιλέγει να συνεχίσει τη ζωή του στο βαριετέ, και μάλιστα όχι να κάνει ένα οποιοδήποτε νούμερο επιθεώρησης ή μουσικού θεάτρου. Επιλέγει με όρους μουσικού θεάτρου, κάθε βράδυ, πάνω στη σκηνή, να αφηγείται το τραύμα του βίαιου εξανθρωπισμού του. Για να μην αποκοπεί από τη μνήμη του τραύματος. Αξίζει να τονίσουμε ότι η κεντρική στάση στο μουσικό θέατρο είναι η σαρκαστική στάση, η οποία εμπεριέχει τη σατυρική διάσταση, που δεν είναι τίποτε άλλο από μια ερωτογενής λειτουργία, μια ψυχοσωματική κατάσταση.

-Εδώ μου έρχεται στο μυαλό το βιβλίο τού ψυχαναλυτή Fedida, το Από πού αρχίζει το ανθρώπινο σώμα, όπου αναφέρει πως το στόμα είναι «το κτηνώδες όργανο των σπαρακτικών κραυγών και της ξέφρενης απόλαυσης». Ο Rotpeter επιλέγει να μιλήσει για το τραύμα, το στόμα του χρησιμοποιείται για να εκφράσει το σώμα του, την κατάσταση του ανθρώπινου σώματος -όπως στην ψυχανάλυση. Κάτι που φαντάζομαι ότι παραπέμπει και στη λειτουργία του ηθοποιού.

Ο Κάφκα δεν είναι ένας μαύρος πεσιμιστής, ο ερωτισμός υπάρχει μέσα στο έργο του, με έναν διαφορετικό τρόπο, ίσως λοξά, αλλά υπάρχει. Το σώμα υπάρχει μέσα στο έργο του. Στην παράσταση βλέπουμε την αλληλεπίδραση σαρκασμού και τραύματος, σαρκαστικής στάσης και τραγικής κατάστασης. Γι’ αυτό και χαρακτηρίζουμε την παράστασή μας το μουσικό θέατρο του τραύματος.

Για να πάμε στο θέμα της εξέγερσης που έθεσες, αν δούμε σε ένα πρώτο επίπεδο το κείμενο, παρατηρούμε μια κριτική του Κάφκα σε αυτό που κωδικοποιημένα ονομάζουμε «δυτικό πολιτισμό». Έναν πολιτισμό των πολλαπλών μορφών και τεχνικών καταστολής, κανονικοποίησης, πειθάρχησης, ελέγχου, καταπίεσης της ζωικής ενόρμησης.

-Αποκοπής της σκέψης από το σώμα, ως απότοκο του Διαφωτισμού, που υπήρξε η βάση συγκρότησης του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού…

Ναι, ο λόγος, το πνεύμα, η λογική. Η τεχνολογία και η επιστήμη, η εκπαίδευση και ο εκπολιτισμός,  στην αρνητική τους διάσταση, λειτουργούν ως την απόλυτη καταστολή τού ανθρώπινου μέσα στον άνθρωπο. Όλου αυτού του τοπίου των αισθήσεων, των συναισθημάτων, της φαντασίας, των ονείρων, των ενστίκτων, των ενορμήσεων, δημιουργώντας τελικά ένα ασώματο, κανονικοποιημένο ανδρείκελο, το οποίο απλά υπάρχει πατώντας κάποιο κουμπί ή περιορίζοντας όλες τις πνευματικές και σωματικές του λειτουργίες σε δυο, τρεις, πέντε κινήσεις. Δεν είμαστε πολύ μακριά από αυτό σήμερα.

-Έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς αυτό το άμορφο, το ασχημάτιστο, συμβάλλει στη συγκρότηση του σύγχρονου ανθρώπου. Γιατί το σχηματισμένο παραπέμπει στη σεξουαλικότητα, στις επιθυμίες/ενορμήσεις αυτού του σώματος που ζητάει να ζήσει. Εδώ τελικά, και το βλέπουμε πολύ καθαρά στην παράσταση αυτό, διακυβεύεται το τι σημαίνει «ζω», τι είναι ζωή. Το να διατηρήσεις το σώμα βιολογικά ζωντανό ή το να το διατηρήσεις εξεγερμένο;

Σε αυτό που λες υπάρχει το θέμα της διεξόδου και της ελευθερίας που βάζει ο Κάφκα μέσω του Rotpeter. Θέλει διέξοδο για να μπορέσει να υπάρξει μέσα σε έναν κόσμο χωρίς ψυχή και πνεύμα. Θέλει διέξοδο για να υπάρξει σε ένα κόσμο αποανθρωποποιημένων ανθρώπων, οι οποίοι έχουν αφομοιώσει σε τέτοιον βαθμό τη βία ή την καταπίεση που έχουν υποστεί που με τη σειρά τους την ασκούν σε ανυπεράσπιστα όντα. Ποια ελευθερία σε έναν τέτοιο κόσμο; Γι’ αυτό και σαρκάζει την έννοια της ελευθερίας. Δηλαδή εμείς είμαστε ελεύθεροι όταν λίγο παραδίπλα οι πρόσφυγες θαλασσοπνίγονται ή χιλιάδες άνθρωποι σκοτώνονται; Αυτό είναι μια ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Γι’ αυτό και λέει στο έργο ο εξανθρωποιημένος πίθηκος, ότι οι άνθρωποι πιστεύουν πως επειδή είναι ακροβάτες και κάνουν ακροβατικά είναι ελεύθεροι. Και σαρκάζει την έννοια της ελευθερίας. Σε ένα οντολογικό επίπεδο.

Το σώμα της/του ηθοποιού είναι στο κέντρο, γεννάει χρόνο και ο χρόνος του σώματος γεννάει τον χώρο, τον παραστασιακό χώρο

-Αυτό που αποτυπώνεται μέσα στην αλληλουχία του έργου είναι μια εξελικτική διαδικασία, δηλαδή ο πίθηκος που γίνεται άνθρωπος και ο άνθρωπος που γίνεται ηθοποιός/καλλιτέχνης για να μπορέσει να εκφραστεί. Σα να πηγαίνει από το ένα επίπεδο στο άλλο.

Το είπες πολύ ωραία πριν, τι είναι ζωή. Γιατί ανεβαίνουμε πάνω στη σκηνή; Η κατάσταση, η συνθήκη τής από σκηνής ύπαρξης, είναι μια συνθήκη που μας φέρνει σε επαφή με πιο αισθητηριακές και ενστικτικές, ας πούμε και ζωώδεις, λειτουργίες του ανθρώπου. Ο άνθρωπος που ανεβαίνει στη σκηνή, και αυτό μας το δείχνει πολύ ωραία η αρχαία τραγωδία, είναι ο άνθρωπος που καλείται να συνδεθεί με όλες τις στοιβάδες της ύπαρξης, της φύσης του, και καθώς συντελείται αυτή η ένωση, να επικοινωνήσει στους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί, την αγωνία, την επιθυμία, το πάθος και το δέος, την αίσθηση της ανθρώπινης κατάστασης μέσα στον κόσμο.  Αυτό είναι μια μορφή εξέγερσης, όχι με την τρέχουσα έννοια, είναι μια μορφή εξέγερσης του σώματος.

-Γι’ αυτό και στο σκηνοθετικό σημείωμα συνδέεις τον Διόνυσο με το εξεγερμένο σώμα.

Υπάρχει μέσα μας αυτή η «κρύπτη», που λέει η Κατερίνα Μάτσα,  το τοπίο μέσα μας που θρηνεί. Ο Διόνυσος μέσα μας θρηνεί, γιατί καταπιέζεται.

-Τα εξεγερμένα σώματα πολλές φορές δολοφονούνται, όμως…

Απολύτως.

-Είτε το δούμε πιο οντολογικά, είτε πιο κοινωνικά, βλέπουμε τα σώματα των Κούρδων και Κουρδισσών που εξεγείρονται να δολοφονούνται, τις γυναίκες που βρίσκουν τη δύναμη να φύγουν πολλές φορές επίσης να δολοφονούνται. Βιώνουμε κάθε μέρα, με διαφορετικούς τρόπους, τη σύγκρουση της θανατοπολιτικής.

Γι’ αυτό ακριβώς το κείμενο αυτό συνδέεται άμεσα με την έννοια της θανατοπολιτικής. Διαβάστηκε ως αλληγορία για την κατάσταση των Εβραίων, αλλά σήμερα θα μπορούσε να διαβαστεί ως αλληγορία για την κατάσταση κάθε ομάδας που υφίσταται κάθε μορφής καταπίεση, κοινωνική, ταξική, έμφυλη, πολιτική, ακριβώς λόγω των χαρακτηριστικών της ως τέτοια κοινωνική ομάδα. Πώς καταπιέζεται, καταστέλλεται, πειθαρχείται, κανονικοποιείται η κάθε ομάδα. Στη βιοπολιτική υπάρχει αυτή η διείδυση της πολιτικής μέσα στο ίδιο το ανθρώπινο σώμα, στην ανθρώπινη κατάσταση. Και άρα η διείσδυση του κράτους  μέσα στην ανθρώπινη φύση, μέσα στο ανθρώπινο σώμα, μέσα στην ανθρώπινη ζωή. Προέκταση αυτού είναι όλες οι τεχνικές ελέγχου και πειθάρχησης. Από εκεί γεννιέται η  θανατοπολιτική.

-Συμφωνώ, απλά σκέφτομαι ότι μέσα από μια τέτοια ανάγνωση, μπορεί να νιώσεις μια ματαιότητα. Έχουμε στις μέρες μας το καπιταλιστικό σύστημα που ασκεί αυτή τη θανατοπολιτική πάνω στο ίδιο σου το σώμα και οδηγεί σε διαρκείς «θανάτους», ενώ θέτει διαρκώς το ερώτημα τι είναι ζωή, και από την άλλη νιώθεις ότι μέσα σε αυτήν την κατάσταση η επιλογή ενός εξεγερμένου σώματος είναι η μόνη επιλογή για να ζήσεις, ακόμα και αν σε οδηγήσει στον θάνατο, στον βιολογικό θάνατο. Οπότε πού βρίσκεται ακριβώς η ζωή; Πώς τη διεκδικείς;

Η επιλογή της εξέγερσης έχει μέσα της ένα στοιχείο τραγικό. Δεν υπάρχουν εγγυήσεις και δεν υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας. Ο εξεγερμένος άνθρωπος κάνει ένα σάλτο μορτάλε για την υπεράσπιση της ίδιας της Ζωής. Μέσα στους ηφαιστειογενείς καιρούς του ιστορικού μηδενισμού που βιώνουμε, όπου το υπάρχον πρέπει να ανατραπεί, χωρίς αυτό να φαίνεται άμεσα εφικτό, εδώ ακριβώς γεννιέται το αδιέξοδο. Το τραγικό αδιέξοδο. Από εκεί εξορύσσεται η τραγική ύλη στην Ιστορία. Και από την τραγική ύλη η εξέγερση του σώματος, του πνεύματος, της ψυχής, του ανθρώπου. Ας μην ξεχνάμε την Αντιγόνη. Δεν μπορούμε να μη βλέπουμε τη δυνατότητα μέσα στην Ιστορία. Μεταξύ άλλων, αυτό είναι ένα καθήκον της τέχνης. Η τέχνη που ριζώνει στο τραύμα, δημιουργεί προοπτική, γεννάει την ελπίδα. Τότε, η ουτοπία από ου-τόπος γίνεται συγκεγκριμένο όραμα για την ανθρώπινη χειραφέτηση.

-Μέσα από την κουβέντα αυτή περί βιοπολιτικής και τόπων, ξαναγυρίζω στο έργο, και σκέφτομαι ότι ο Rotpeter έχει ευνουχιστεί. Και τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Δεν μπορεί να αναπαράξει κάτι σαν κι αυτόν, έναν πίθηκο, μπορεί όμως μέσα από την εκπαίδευση και τον εξανθρωπισμό, να αναπαράγει το σύστημα που τον έχει φέρει σε αυτή τη θέση. Βγάζει το παντελόνι του, μιλάει για το τραύμα του και ομολογεί το πώς νιώθει για την σύντροφό του.

Ο Rotpeter τελικά αναπαράγει τη βία που έχει υποστεί σε μια πιθηκίνα που ζει μαζί του. Στο τέλος τής παράστασης μας λέει ότι έχει στο βλέμμα της την τρέλα του συγχισμένου ημιεκπαιδευμένου ζώου και γι’ αυτό μπορεί να την αντικρίζει μόνο τη νύχτα. Ανεβαίνει πάνω στη σκηνή και μας αποκαλύπτεται. Η σκηνή μετατρέπεται σε τόπο αποκάλυψης, σε τόπο ομολογίας. Ο Rotpeter μας προκαλεί και μας προσκαλεί σε έναν μετασχηματισμό της ίδιας μας της στάσης απέναντι στη ζωή. «Δεν περιμένω την κρίση σας, μια αναφορά μόνο.» μας λέει.

-Πώς δημιουργήθηκε αυτός ο τόπος στη συγκεκριμένη παράσταση; Μέσα από ποια διαδικασία γενικά φτιάχνεις τις παραστάσεις;

Από την αρχή που συνέλαβα την ιδέα να ανεβάσουμε την Αναφορά για μια Ακαδημία την είδα ως μουσικό θέατρο. Όλα αυτά τα οποία συζητάμε αισθάνομαι ότι δεν θα μπορούσαν να αποτυπωθούν με όρους ενός δραματικού μονολόγου και μιας κατάστασης χαρμολύπης σε έναν δραματικό μονόλογο. Είχα την αίσθηση ότι είναι μια αλληγορία, ένα φιλοσοφικό και ποιητικό κείμενο που αφορά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, την Ιστορία και τον πολιτισμό, και κατ’επέκταση πρέπει να το προσεγγίσουμε με όρους συλλογικότητας.

Οι πρόβες ξεκίνησαν τον Οκτώβρη του 2020 και διακόπηκαν τον Νοέμβριο του 2020 λόγω λοκντάουν. Εκεί πήραμε την απόφαση ότι θέλουμε να συνεχίσουμε να δουλεύουμε, για να μπορέσουμε να δούμε πώς το σώμα ανταποκρίνεται, τι έχει να εκφράσει, ποιοι είναι οι άξονές του, οι ρυθμοί του, η ανάσα, οι λειτουργίες του, πώς ανταποκρίνεται μέσα σε αυτή την τόσο παράξενη, μεταβατική και ασαφή περίοδο. Κοινωνικά, υπαρξιακά, ψυχοσωματικά, πολιτικά. Κάναμε ιδιαίτερες πρόβες. Δούλευα ξεχωριστά με την κάθε μία και τον κάθε ένα ηθοποιό. Για ώρες. Κράτησε μήνες αυτή η φάση. Η δυσκολία μετασχηματίστηκε σε ένα πολύ δημιουργικό εργαστήρι.

Το μεθοδολογικό υπέδαφος της δουλειάς μας είναι η μέθοδος Τερζόπουλου. Πρόκειται για μέθοδο ψυχοσωματικής εκπαίδευσης ηθοποιών, η οποία στηρίζεται στην έννοια της ενέργειας, ζωτικής και ζωικής. Δίνουμε μεγάλη έμφαση στην αναπνοή, στους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους ο αέρας κυκλοφορεί ελεύθερα μέσα στο σώμα, στο ενεργοποιημένο σώμα. Η ελεύθερη κίνηση του αέρα μέσα στο σώμα ενεργοποιεί τις ενορμήσεις, τα αντανακλαστικά, τις αισθήσεις, τα ένστικτα που είναι καταπιεσμένα. Μέσα από μια σειρά σωματοψυχικών λειτουργιών οδηγούμαστε στην καθολική ενεργοποίηση του ηθοποιού.

Η Σημείο Μηδέν είναι ερευνητική ομάδα. Οι πρόβες μας έχουν τον χαρακτήρα εργαστηρίου. Όλα είναι υπό αίρεση, ψάχνουμε. Όχι θεωρητικά, απέξω, αλλά μέσα στο σώμα, το οποίο δεν είναι πλέον το κοινωνικό σώμα των περιχαρακωμένων αξόνων, των περιχαρακωμένων κινήσεων, δράσεων, λειτουργιών, των οικείων μικρών συναισθημάτων. Λέω συχνά  στους ηθοποιούς ότι τα δίπολα του δραματικού θεάτρου δεν μας ενδιαφέρουν στη δουλειά μας: Συναισθηματική εμπλοκή ή  απόσταση; Μυική ένταση ή χαλάρωση; Διανοητική ένταση ή «άφημα»; Από τη στιγμή που μπαίνουμε στο τοπίο της ζωικής και ζωτικής ενέργειας αυτοί οι λογικοί διαχωρισμοί παύουν να υπάρχουν. Το σώμα λειτουργεί ως ολότητα, υπερβαίνει, ή συμπεριλαμβάνει υπερβαίνοντας την κοινωνική περιχαράκωση και μας ανοίγει σε άλλους ορίζοντες. Τελικά, ο ηθοποιός δεν μεταμορφώνεται επειδή θα βάλει ένα κουστούμι. Μεταμορφώνεται καθολικά.

Εμείς, ως ομάδα, επιμένουμε σε αυτόν τον μικρό χώρο, το θέατρο Άττις – νέος χώρος, γιατί οι θεατές γίνονται μάρτυρες ενός συμβάντος, γίνονται συνδημιουργοί του κόσμου που φτιάχνουμε στη σκηνή.

Αυτό που φαίνεται αδύνατο, η τέχνη μπορεί να μας εξοικειώσει με τη δυνατότητα υλοποίησής του. Είναι ένα ουτοπικό πλεόνασμα που υπάρχει στο έργο τέχνης

-Γι’ αυτό και δεν επιλέγεις πολλά εφέ ή περίπλοκα σκηνικά…

Ένα απλό σκηνικό, απλοί φωτισμοί, απλά κουστούμια. Είναι το ανθρώπινο σώμα που προτάσσεται και είναι στο κέντρο. Τα πάντα γεννιούνται από το σώμα. Το σώμα της/του ηθοποιού είναι στο κέντρο, γεννάει χρόνο και ο χρόνος του σώματος γεννάει τον χώρο, όπως λέει ο Τερζόπουλος.

-Σκέφτομαι όλη αυτή την προσέγγιση που περιγράφεις μέσα στις συνθήκες του εγκλεισμού που έχουμε βιώσει λόγω πανδημίας, εγκλεισμό που με έναν τρόπο μπορεί να έχουμε βιώσει τελικά και προ της πανδημίας. Πώς μπορεί να λειτουργήσει το σώμα της ή του ηθοποιού μέσα πλέον και από τον πρακτικό εγκλεισμό που επιβλήθηκε; Μπορεί να το δεις και ως επιπλέον παρότρυνση να ξεπεράσεις κι αυτή τη δυσκολία; Δεν είμαι γενικά με τις δυσκολίες, αλλά ισχύει ότι καμιά φορά μάς πεισμώνουν περισσότερο να βγούμε από μια κατάσταση εγκλεισμού;

Για μένα η τέχνη δεν μπορεί να αγγίξει τη ρίζα της ανθρώπινης κατάστασης μέσα από τον  εφησυχασμό. Αντιθέτως, πιστεύω ότι γεννιέται από το τραύμα της Ύπαρξης και της Ιστορίας. Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι αν στις τόσο παράξενες και δύσκολες εποχές που ζούμε, ως καλλιτέχνες μπορούμε να μετουσιώσουμε το σεισμογενές υλικό των καιρών σε έργο τέχνης.

Αυτή η αναζήτηση γεννάει πολλαπλές μορφές έκφρασης, προβληματισμού, στοχασμού, έρευνας. Το απροσδόκητο, το απρόβλεπτο, το αδιανόητο υπάρχει μέσα στην εποχή, υπάρχει και μέσα στην τέχνη. Σε αυτό που φαίνεται αδύνατο, η τέχνη μας εξοικειώνει με τη δυνατότητα υλοποίησής του. Είναι το ουτοπικό πλεόνασμα που υπάρχει στο έργο τέχνης.

INFO: 

Τοποθεσία: Θέατρο Άττις-Νέος Χώρος, Λεωνίδου 12 (πλησίον μετρό Μεταξουργείου)

Παραστάσεις: Παρασκευή-Σάββατο στις 21.00, Κυριακή στις 20.00

Πληροφορίες-Κρατήσεις Θέσεων: Τηλ.: 210-3225207

Τιμές εισιτηρίων: 15ευρώ (κανονικό), 10ευρώ (μειωμένο: φοιτητές, άνεργοι ΟΑΕΔ, ΑμΕΑ, συνοδός ΑμΕΑ, άνω των 65, ΟΛΜΕ-ΔΟΕ, ομαδικές κρατήσεις άνω των 7 ατόμων)

Προπώληση: τηλεφωνικά: 210 7234567, εκδοτήριο: Πανεπιστημίου 39, online: ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ

για περισσότερες πληροφορίες για την Ομάδα Σημείο Μηδέν: http://simeiomiden.gr/