Το μαργαριταρένιο κουμπί, P. Guzman

Ο Jemmy Button, ένας ιθαγενής της Παταγονίας, πούλησε την καταγωγή του στους Άγγλους για ένα μαργαριταρένιο κουμπί. Ταξίδεψε στην Αγγλία, έκοψε τα μαλλιά του, έβαλε ευρωπαϊκά ρούχα, σουλάτσαρε στα μέγαρα με τις απαραίτητες για την θέση του υποκλίσεις και έχασε σιγά σιγά κάθε σύνδεση με το παρελθόν. Γυρνώντας κάποια χρόνια μετά πίσω στα χώματα του, ποτέ δεν μπόρεσε να βρει ξανά τον εαυτό του. Η εξαγορά, η προδοσία, η ενοχή ράγισε το γυαλί. Αυτό συνέβη πολλές φορές στην Ιστορία. Όλη η νότια Αμερική ξεπουλήθηκε κατά ανάλογο τρόπο. Κάποια ποταπά εμπορεύματα εξαγόρασαν ολόκληρους λαούς, κατακερμάτισαν μια ολόκληρη ήπειρο. Έτσι άρχισε μια αντίστροφη στην πρόοδο πορεία της ανθρωπότητας προς την άβυσσο. Από την άλλη, ο Πινοσέτ, για να αποκρύψει τα φασιστικά εγκλήματα, έριχνε αγωνιστές πολιτικούς κρατούμενους στον ειρηνικό ωκεανό. Και ως σύμπτωση στα πτώματα πάνω βρέθηκε ένα μαργαριταρένιο κουμπί. Ορίστε η ιστορική σύνδεση. Όπως άρχισε το έγκλημα, έτσι συνεχίζει. Χρόνια ιστορικής υποδούλωσης μέσω αυτής της μικρής λεπτομέρειας. Τίποτα δεν αποκρύπτεται μέσα στον χρόνο. Τούτη την ιστορία αφανισμού της χώρας του, της Χιλής, ο Πατρίσιο Γκούσμαν προσπαθεί να ερμηνεύσει μέσω ενός ντοκιμαντέρ–ποιητικού στοχασμού. Ως ρέκβιεμ της ιστορίας, λίγο πριν αναστηθεί. Πως; Ποιος είναι ικανός να μας μιλήσει για όλα αυτά; Ο Πατρίσιο Γκούσμαν αναγνωρίζει αυτή την δυνατότητα στο αρχικό στοιχείο. Το νερό. Και η τέχνη έχει την δυναμική να στηρίξει τους όποιους συνειρμούς που φαινομενικά μοιάζουν ασυνεπείς.

Νερό. Απαρχή της ζωής. Ανεμπόδιστο στην θάλασσα πυκνώνει, ρέοντας αφηρημένα. Στερεοποιείται από την άλλη, σε άθραυστο πάγο όπου στο κέντρο του κρύβει ζωή. Αντιθέσεις και αλληλοδιαδοχές. Το νερό ως σιωπή και ως μνήμη. Ως γέννηση και ως μακελειό. Ως ζωή, ως θάνατος. Σε κάθε φαινομενική αντίθεση, όμως πάντα κρύβεται η ενότητα. Το ίδιο και στον χρόνο. Δίχως αρχή και τέλος. Είναι ένα ενιαίο σύνολο. Ως εκ τούτου, η σύνδεση με το παρελθόν δεν μπορεί να κοπεί με κανένα μέσο. Η σύνδεση με το μέλλον επίσης. Η σχέση των ανθρώπων με την απαρχή της ζωής είναι οικεία, εγγενής και αμετατόπιστη. Το παγκόσμιο DNA της φύσης είναι αδιάσπαστο. Όσο και να προσπαθούμε να το θρυμματίσουμε αυτό επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση. Σε ένα πολιτικό επίπεδο αυτό θα μπορούσε να δοθεί ως εξής. Οι μακελάρηδες αποικιοκράτες και ιμπεριαλιστές για να ελέγξουν, να εμποδίσουν την πρόοδο, να αποκόψουν από την ενιαία γραμμή την εθνική ταυτότητα των λαών και των ανθρώπων, κάνουν τα πάντα για να τεμαχίσουν την κοινωνική συνείδηση και μνήμη. Τούτο όμως, μας λέει ο σκηνοθέτης, είναι αδύνατο να συμβεί. Το νερό κυριαρχεί σε κάθε έξωθεν παρέμβαση, η ανθρωπότητα το ίδιο.

Η ταινία είναι μια ανθρώπινη, λυρική προσέγγιση πάνω στα ιστορικά γεγονότα. Όχι μια οργισμένη αντάρτικη επίθεση. Μπορούμε να βρούμε και κινηματογραφικές αδυναμίες που επηρεάζουν το περιεχόμενο. Αλλά αυτά πολλές φορές μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα, όταν το υλικό δίνει προσάναμμα για θεωρήσεις που δεν κρύβουν μέσα τους κανέναν εφησυχασμό, καμιά στάση αναμονής ή διάθεση συμβιβασμού και μοιρολατρίας. Μέσω μιας αντιπαράθεσης και μιας αντίστιξης περιεχομένου και ύφους – τα πανέμορφα πλάνα της φύσης και του σύμπαντος και οι ψυχρές αναπαραστάσεις των βασανιστηρίων του Πινοσέτ – μας αιχμαλωτίζει σε μια διαλεκτική άσκηση εύρεσης μιας φυσικής συνέχειας. Με στόχο, το κοινό να υπερασπιστεί την φυσική ενότητα της ζωής. Στην ενότητα της φύσης και της κοινωνικής προόδου αντιτίθεται ο κατακερματισμός που προσπαθούν να επιβάλουν οι εκμεταλλευτικές στρατηγικές των δολοφόνων ιμπεριαλιστών. Όχι μόνο στην Χιλή, μα και σε όλη την ανθρωπότητα. Δείτε το σήμερα. Μας βομβαρδίζουν με εκατοντάδες ασύνδετα γεγονότα. Στρατηγική του χάους. Αλλά κάπου στο βάθος σε όποιον ψάξει υπάρχει μια ενιαία λογική σύνθεση που τα συγκεκριμενοποιεί όλα σε ένα καθολικό σύνολο. Να ένας λόγος που η ταινία δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί εθνικός κινηματογράφος ή εθνογραφική ιδιαιτερότητα. Αρνείται κάθε τοπική προσέγγιση. Το “νερό” σαν παγκόσμιο στοιχείο επαναφέρει την ισορροπία, την φυσική αρμονία, την κοινή συνείδηση, την συλλογική μνήμη, το δίκαιο των ανθρώπων. Η ροή της Ιστορίας επανέρχεται καθαρτήρια, αποκαθιστά την ουσία των πραγμάτων μπρος στην απόκρυψη, στο ασύνδετο και στον κατακερματισμό. Γεωγραφικά η Χιλή ένα σύνολο πολλών νησιών. Μα και ένας ενιαίος τόπος. Το ίδιο η γη, το ίδιο και το σύμπαν.

Η ταινία συνεχίζει. Ήχοι απόκοσμοι στο περιθώριο, στην αφιλόξενη Παταγονία. Ο ωκεανός κρύβει μια οργή έτοιμη να ξεσπάσει μπρος στον αποικιακό και ιμπεριαλιστικό σφαγιασμό της ανθρωπότητας. Αγνοούμενοι ιθαγενείς και εκτελεσμένοι αγωνιστές ξεβράζουν πίσω την αλήθεια. Βγάζουν στην επιφάνεια τις αλλεπάλληλες θηριωδίες. Και έτσι, ο σκηνοθέτης μέσω άλλου δρόμου ανασκαλεύει το διαλεκτικά σαφές. Έτσι, βλέπουμε την μεγάλη εικόνα και όχι τον τυχαίο μικρόκοσμο. Το μαργαριταρένιο κουμπί που εξαγόρασε την ελευθερία και μακέλεψε το πρόσφατο παρελθόν (και μέλλον) μοιάζει με μια λεπτομέρεια. Και έτσι είναι. Από αυτές που, όμως, συμπυκνώνουν τα πάντα και μεγεθύνονται μέσα από την ανάγνωση της ιστορίας. Τίποτα δεν πεθαίνει, τίποτα δεν χάνεται, τίποτα δεν ξεχνιέται, γιατί τίποτα δεν μένει κρυφό. Το νερό μιλά στους αφέντες ουρλιάζοντας: Ρεβάνς παίρνουν και οι ευαίσθητοι. Προσέξτε καλά μπρος στην παγκόσμια μνήμη.