«Ω, λε φιλαλάκο !», Νίκος Γιαννόπουλος, εκδόσεις Κουκίδα 2019

 Πριν το βιβλίο είναι ο άνθρωπος. Στον Νίκο Γιαννόπουλο οφείλω δυο σοφές και μεστές κουβέντες οι οποίες συμπύκνωσαν μέσα μου μια ολόκληρη θεώρηση για τους ανθρώπους και τις οργανώσεις που ενδιαφέρονται για την κοινωνική αλλαγή.

Ήταν κατά τη διοργάνωση του 4^ου Ε.Κ.Φ. τον Μάιο του 2006, στη φάση των τελικών πρακτικών συζητήσεων για το τετραήμερο της εκδήλωσης, φάση κατά την οποία είχαν προκύψει εντάσεις καθώς και αχαρακτήριστες πρακτικές εκ μέρους μιας συνιστώσας (από τον κοινό τσαμπουκά και την αήθη συμπεριφορά έως πράξεις στα όρια του δικαίου, καταστάσεις οι οποίες ενδημούν στην υπαρκτή αριστερά και την υπαρκτή αναρχία).

Ως προς τους τσαμπουκάδες, ο Νίκος είχε τοποθετηθεί άμεσα, δημόσια όταν συνέβησαν και πολύ κατηγορηματικά: «Δεν μπορεί κανείς να αυτοχαρακτηρίζεται ως αριστερός εάν δεν διαθέτει στοιχειώδη ευγένεια, καλούς τρόπους. Δεν είναι μικροαστισμός αυτά. Είναι εκ των ων ουκ άνευ».

Σε μια προσωπική μας συζήτηση, όπου του εξέφρασα την απορία γιατί δεν καταγγέλλαμε δημόσια την εν λόγω συνιστώσα, για τα προσκόμματα που έβαζε αλλά και τις έκνομες πρακτικές της, με άφησε σύξυλο: «Κοίτα να δεις… έχουμε περάσει όλοι από το σταλινισμό, όχι μόνο εσύ, που όπως και πολλοί άλλοι ήσασταν στο ΚΚΕ! Όλοι! Και η εξωκοινοβουλευτική αριστερά, και οι τροτσκιστές, και οι αναρχικοί και οι αντιεξουσιαστές και οι αυτόνομοι! Ό-λοι ! Τι νομίζεις…; Και τώρα έχουμε πάει στο άλλο άκρο. Δυσκολευόμαστε π.χ. να καταγγείλουμε δημόσια πρακτικές που τους αξίζει και με το παραπάνω, μη τυχόν και αυτό εκληφθεί σαν σταλινική πρακτική σπίλωσης του άλλου. Έχεις δίκιο…. Κάπου θα βρεθεί η χρυσή τομή, αλλά ακόμα είμαστε σε αυτό το στάδιο …».

 Ίσως σήμερα, αλλά ίσως και τότε το 2006, να έμοιαζε αφελές το ότι «έμεινα σύξυλος» με αυτήν την «ομολογία». Ίσως για κάποιες και κάποιους αυτά να ήταν αυτονόητα. Για εμένα, που απείχα από τα κοινά για περίπου 15 χρόνια και, επίσης, ζούσα  εκτός Ελλάδας ήταν μια ευχάριστη αποκάλυψη. Δυστυχώς η παραπάνω διαπίστωση δεν ήταν, και δεν είναι ακόμα, καθόλου αυτονόητη για πολύ κόσμο, οργανωμένο και μη. Όπως επίσης δεν είναι αυτονόητη και η αξιακή τοποθέτηση περί «ευγένειας και καλών τρόπων».

Δεν υπάρχει «δική» μας και «δική» τους ηθική. Το να είναι κάποια και κάποιος σεβαστικός,  ανοιχτός στο διάλογο, να υποδέχεται την άλλη άποψη, όποια και εάν είναι, το να έχει στοιχειώδεις τρόπους, το να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του και, τέλος, το να μην καταφεύγει στη βία παρά μόνον ως ύστατο μέσο, είναι ηθική και αξίες παναθρώπινες. Η μόνη «δική» μας ηθική, εάν, παρόλα αυτά, έχει κάποιος ανάγκη να οριστεί οπωσδήποτε κάτι τέτοιο, είναι το ότι εάν δεν έχεις σεβασμό, υποδεκτικότητα, ευγένεια, αλληλεγγύη, ανάληψη ευθύνης και είσαι απλά τσαμπουκάς, τότε, όσα «κόκκινα ή κοκκινόμαυρα» επίθετα και εάν συνοδεύουν το Άτομό και το Μπαϊράκι σου, δεν ανήκεις στην επανάσταση. Το πολύ-πολύ να γίνεις η επόμενη νομενκλατούρα ή διοικητής γκούλαγκ…

Και ακολουθεί η συνάντηση με το « ω, λε φιλαλάκο ! ».

Πρόκειται για την εξιστόρηση της δράσης 50 χρόνων ενός κομματιού της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και, εν μέρει, παράλληλα της αναρχίας/αυτονομίας. Μια εξιστόρηση γλαφυρή και ζωηρή, απαραίτητη και αναγκαία, τόσο για τη γνώση αυτού του κομματιού τής κοινής μας ιστορίας όσο και για τους προβληματισμούς που καταθέτει ο Νίκος Γιαννόπουλος.

Θα αναφερθώ σε δύο γεγονότα, θετικής δράσης, τα οποία περιγράφει το « ω,λε φιλαλάκο! » που η μελέτη τους δίνει, κατά τη γνώμη μου, τροφή για σκέψη.

Η απεργία του νοσοκομείου «Αγία Σοφία» ( Δεκέμβριος 1988 – Ιανουάριος 1989 ), «…με στόχο όχι τη διεξαγωγή μιας μεγάλης αλλά μιας νικηφόρας απεργίας», όπως γράφει ο Ν.Γ. ( σελ.231 ). Τα βήματα προετοιμασίας των απεργών, της κοινής γνώμης, των συμμαχιών ανάμεσα σε συνδικαλιστικές παρατάξεις και τις διαφορετικές ομάδες εργαζομένων και ιδιαίτερα του, πάντα δύσκολου, κομματιού των γιατρών.

Και, αντίστοιχα, η επιτυχημένη διοργάνωση ενός διεθνούς εμβέλειας πολιτικού γεγονότος το 2006, του 4^ο Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ, όπου οι αριστερές δυνάμεις και οι κοινωνικές οργανώσεις που συμμετείχαν έδωσαν ένα σημαντικό υπόδειγμα συνύπαρξης, σύνθεσης, πολιτικής αλλά και τεχνικής και οργανωτικής αποτελεσματικότητας

Συνολικά το « ω, λε φιλαλάκο ! » αναδεικνύει με θετικό τρόπο τα στοιχεία αυτής της πολύχρονης ιστορίας, χωρίς να αποσιωπά λάθη και αποτυχίες. Όταν αναφέρεται στα λάθη και τις αποτυχίες, ο Ν.Γ. δεν το κάνει μεμψίμοιρα και κλαψιάρικα, όπως είναι πολύ συχνά η τάση, ούτε φορτώνοντας τις ευθύνες «εκτός». Αυτός ο τρόπος παρουσίασης μάς είναι πολύτιμος.

Δυστυχώς – και όχι τυχαία – η εξιστόρηση των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων συχνά, μα πάρα πολύ συχνά γίνεται με τρόπο εξωραϊστικό, εξιδανικευτικό και αυτοθυματοποιητικό. Τα προβλήματα και οι αποτυχίες ξεπερνιόνται με γενικόλογες και τυποποιημένες εκφράσεις (φταίνε οι άλλοι, οι συνθήκες ή, ποιος δεν έχει ακούσει ή και πει, το αμίμητο: «υπήρξαν λάθη και παραλείψεις, κάνω/κάνουμε την αυτοκριτική μας και τα λαμβάνουμε υπόψη» και, αφού ανάψει ο αυτοκρινόμενος το κεράκι στο μανουάλι, εξέρχεται του Οίκου του Θεού και συνεχίζει τα ίδια).

Ακόμη, πολύ συχνά, το ειδικό βάρος της Ιστορίας δίνεται στο συγκρουσιακό και πονεμένο μέρος των αγώνων (παρουσιαζόμενο συχνά με  οσιομαρτυρικό τρόπο), ενώ η θετική, η δημιουργική δράση μένει στη σκιά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η εξιστόρηση των πολεμικών δράσεων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των ναζιστικών και ακροδεξιών θηριωδιών σε αντιδιαστολή με την ελάχιστη ανάδειξη του δημιουργικού έργου του ΕΑΜ (Εθνική Αλληλεγγύη, αυτοδιοίκηση, εκπαίδευση, λαϊκή δικαιοσύνη, πολιτισμός, εκλογές ΠΕΕΑ, ισότητα και ψήφος γυναικών κ.α.). Αντίστοιχα συμβαίνει για την ΕΔΑ και, ιδιαίτερα, τη ΔΝΛ, ή πιο πρόσφατα, η επικέντρωση στο κομμάτι του «δρόμου» του αντιμνημονιακού αγώνα 2010-15 (απεργίες, διαδηλώσεις, συγκρούσεις κ.λπ) και η πολύ μικρότερη αναφορά και ανάδειξη του δημιουργικού έργου αυτού του αγώνα π.χ. οι ομάδες της Πλατείας Συντάγματος, οι δομές αλληλεγγύης κ.ο.κ.

Ένα στοιχείο του βιβλίου, ως προς το οποίο έχω σοβαρές ενστάσεις, είναι η ρητή και άρρητη σαγήνη της βίας, η οποία διατρέχει το βιβλίο και, κατά συνέπεια θα έλεγα, το κάτι παραπάνω από κλείσιμο του ματιού στη 17Ν. Δεν είμαι «κατά τη βίας απ’ όπου και εάν προέρχεται». Αυτή η φράση είναι ανοησία, όταν δεν είναι υπόκλιση στο συστημισμό ή ραγιαδισμός. Πλην όμως η επίκληση και η χρήση της βίας, δεν μπορεί να γίνεται χωρίς, ταυτόχρονα, μια πίκρα, μια θλίψη  για το ότι θα αναγκαστούμε αυτή τη βία να την καταφέρουμε σε έναν συνάνθρωπό μας.

Τελευταίο, αλλά όχι ύστατο. Ουκ ολίγες φορές ο Νίκος έβαλε το κεφάλι του στον τορβά. Χωρίς να επιδιώκει «αυτοκτονικά» να του συμβεί το κακό,  αλλά εν γνώσει τού γεγονότος ότι η κοινωνική δράση εμπεριέχει και αυτό το ρίσκο και προσπαθώντας να λάβει τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.

Ο μύθος δηλοί: την επανάσταση πολύ αγάπησαν, το ρίσκο ποιος είναι έτοιμος να το αναλάβει σήμερα; (εκτός τσιπουράδικου…).

Ένα ευχαριστώ, λοιπόν, στον Νίκο για τις κουβέντες τού 2006 και για το βιβλίο αυτό. Εν αναμονή του επομένου γιατί χρειάζεται να «μιληθούν αυτά που κάναμε» …

ΥΓ: η πολιτική δημοσίευσης του «Περιοδικού» αποφεύγει, ως επί το πλείστον, άμεσες και ευθείες κριτικές σε οργανώσεις και πρόσωπα του ευρύτερου «αριστερού αντικαπιταλιστικού χώρου». Τοις κοίνων ρήμασι πειθόμενος, δεν αναφέρω το όνομα της συνιστώσας στο συμβάν του ΕΚΦ. Το όνομα, βέβαια, είναι γνωστό στον «χώρο» μιας και τα συμβάντα έγιναν μπροστά στα μάτια εκατοντάδων ανθρώπων αλλά και διότι, μετά το τέλος του ΕΚΦ, υπήρξε ανοιχτή κριτική επ’ αυτών. Έχω έντονα ερωτηματικά για το εάν αυτή η λογική συμβάλλει στο να γίνεται η κριτική και η ανάλυση των προβλημάτων σε βάθος και ουσιαστική, τόσο για να μαθαίνουμε από τα λάθη όσο και για να γνωρίζουν οι εκάστοτε δράστες, καθώς και οι υποψήφιοι, ότι δεν μπορούν να αποφύγουν την ανάληψη ευθύνης.

κεντρική εικόνα, από το Αρχείο ΕΡΤ:  14 Μαΐου 1982, διαδήλωση στην Αθήνα ενάντια στην επίσκεψη του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Αlexander Haig