Στήλη: Aldebaran

Βλέποντας τις «Εικόνες μιας άλλης Ευρώπης» του Κ. Πίττα

Το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» και η «αγκαλιά» της Ευρωπαϊκής Ένωσης

| 30/12/2016

Αναδημοσιεύουμε από τον ιστότοπο Aldebaran.photo* την παρακάτω κριτική που αφορά στην έκθεση φωτογραφίας «Εικόνες μιας άλλης Ευρώπης» του Κ. Πίττα, η οποία πραγματοποιήθηκε το περασμένο φθινόπωρο στο Μουσείο Μπενάκη. Μια έκθεση που γέννησε ερωτήματα σχετικά με τις πολιτικές θέσεις με τις οποίες επενδύθηκαν οι εικόνες (οι οποίες καταλήγουν να χρησιμοποιούνται προς υπεράσπιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης), καθώς και σχετικά με τις ιστορικές και θεωρητικές αστοχίες που την συνόδευσαν εκ μέρους της επιμέλειας και του ίδιου του φωτογράφου…

[br]

«Από το 1985 έως το 1989 ο Κωνσταντίνος Πίττας ταξίδεψε στην Δυτική και Ανατολική Ευρώπη, σε 17 χώρες, φωτογραφίζοντας σκηνές δρόμου και από τις δυο πλευρές του Τείχους […]Σκοπός του ήταν να δείξει πως κοινός τόπος της διηρημένης Ευρώπης ήσαν οι ίδιοι οι πολίτες της και η καθημερινότητα της ζωής τους, ανεξάρτητα από τον «κόσμο» στον οποίο ανήκαν. Το σχέδιο αυτό εμψύχωναν οι υψηλοί στόχοι της ανθρωπιστικής φωτογραφίας, με κυρίαρχη την πεποίθηση πως πέρα από τα σύνορα και τα Τείχη υπήρχε πάντα η μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια που η Φωτογραφία θα μπορούσε να αποκαλύψει. […] Η κατάρρευση του Τείχους ακύρωσε το «θέμα» του, καθώς όλες οι χώρες σε λίγο θα γινόντουσαν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβάλλοντας τις κοινές τους ρίζες…»! Το παραπάνω απόσπασμα (τα bold δικά μας) προέρχεται από το δελτίο τύπου της ατομικής έκθεσης φωτογραφίας του Κωνσταντίνου Πίττα στο Μουσείο Μπενάκη, που παρουσιάστηκε το φθινόπωρο του 2016, σε επιμέλεια του Κωστή Αντωνιάδη.

Αποσπάσματα όπως αυτό, σε συνδυασμό με τα σημειώματα που συνοδεύουν τις εικόνες και φράσεις παρόμοιου περιεχομένου που αναγράφονται με γιγάντια γραμματοσειρά στους τοίχους της έκθεσης, γεννούν ερωτήματα σχετικά με το πολιτικό φορτίο με το οποίο επενδύθηκε το έργο, το οποίο δεν συνάγεται από το σώμα των φωτογραφιών, αλλά φαίνεται να επιβάλλεται εκ μέρους της επιμέλειας και του ίδιου του φωτογράφου μέσω των κειμένων του και των δηλώσεών του. Και εδώ μπορείτε να μάθετε πώς να φοράτε σωστά σκουλαρίκια.

14962245_916730621793203_1118270508_n-768x496

Ένα μαγκνουμικό στυλ δεκαετίας 1980 χαρακτηρίζει όλες ανεξαιρέτως τις 155 ασπρόμαυρες εικόνες με την άρτια και συχνά εντυπωσιακή, ρετρό φόρμα και με τη νοσταλγική essence. Οι φωτογραφίες προκαλούν ένα αίσθημα θλίψης, αντανακλούν μια συγκεκριμένη ματιά στους ανθρώπους της εποχής εκείνης, είτε είναι τραβηγμένες στο «αστικό» Παρίσι είτε στη «σοσιαλιστική» Πράγα. Άνθρωποι μοναχικοί, ιδιόμορφοι, με τρομαγμένα ή μελαγχολικά βλέμματα, μέσα σε μια σειρά καθημερινών σκηνών, άνθρωποι που δεν ψάχνουν πλέον τίποτα, είναι αυτοί που τραβούν το βλέμμα του Πίττα και από τις δυο πλευρές του Τείχους. Ο Πίττας, όπως και ο/η κάθε φωτογράφος, δεν μπορεί παρά να συνδέσει ένα κομμάτι της πραγματικότητας με την ψυχική του διάθεση εκείνη τη στιγμή και τη θέση από την οποία βλέπει τα πράγματα εκείνη τη στιγμή. Η φιλολογία σχετικά με το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» που χώριζε τους ανθρώπους, τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ένωση «ένωσε», σκοντάφτει στις ίδιες τις εικόνες! Άλλωστε, η πραγματικότητα που μας «μεταφέρεται» είναι πραγματικότητα επιλεκτική και η επιλογή εκείνη τη στιγμή επιτελεί έναν ρόλο διαφορετικό από αυτόν που έρχεται να στηρίξει σήμερα μέσα από την συγκεκριμένη έκθεση, η οποία πλέον ως διακηρυγμένο στόχο έχει το να δείξει πως όλοι οι άνθρωποι είναι μια οικογένεια μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και τί εννοούμε οικογένεια, άραγε;

%ce%b1%ce%bd%ce%b1%cf%84%ce%bf%ce%bb%ce%b9%ce%ba%ce%b7-%ce%b3%ce%b5%cf%81%ce%bc%ce%b1%ce%bd%ce%b9%ce%b1-1989

Ανατολική Γερμανία, 1989

Συνειρμικά έρχεται στο νου μας (και ενώ προσπαθούμε να μείνουμε σε φωτογραφικό «έδαφος») μια άλλη «οικογένεια» που κάποιος προσπάθησε στο παρελθόν να κατασκευάσει… Τηρουμένων των αναλογιών, βέβαια…. «Η Οικογένεια του Ανθρώπου». Η μεγάλη έκθεση που διοργάνωσε ο Edward Steichen, ως επιμελητής του τμήματος φωτογραφίας του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, το 1955. Η έκθεση εκείνη σκόπευε να «αποδείξει» (με κυρίαρχη τότε την θετικιστική αντίληψη ότι η φωτογραφία είναι αντικειμενική και λέει την αλήθεια) ότι η ανθρωπότητα είναι «ένα». Ότι οι άνθρωποι γεννιούνται, εργάζονται, γελούν, στεναχωριούνται, πεθαίνουν με τον ίδιο τρόπο σε όλο τον κόσμο https://socportal.info/ru/news/chto-takoe-apartamenty-i-kak-oni-otlichaiutsya-ot-kvartiry-i-otelya/. Η «αφέλεια» του σκοπού αυτού έγκειται στο ότι αρνείται το ειδικό βάρος της ιστορίας και της πολιτικής. Παραγνωρίζει τις συγκεκριμένες συνθήκες που διαμορφώνονται σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο. Και δεν άργησε να ξεπεραστεί, ως concept, λίγα χρόνια αργότερα με το ίδιο το έργο πολλών φωτογράφων που εμφανίστηκαν από τη δεκαετία του 1970 και μετά, το οποίο, όχι μόνο αμφισβήτησε το καθησυχαστικό πνεύμα της «Οικογένειας του Ανθρώπου», αλλά και την ίδια τη σχέση της φωτογραφίας με την πραγματικότητα.

Αλήθεια, η έκθεση «Εικόνες μιας άλλης Ευρώπης», που λαμβάνει χώρα το 2016, σε ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της Ελλάδας, σε μια τέτοιου είδους «οικογένεια» αναφέρεται; Σε ένα concept, δηλαδή, που έχει αποδομηθεί εδώ και 50 χρόνια; Και ενώ είναι πια ευρέως διαδεδομένη η αντίληψη ότι οι οπτικές αναπαραστάσεις είναι επινοήσεις των καλλιτεχνών και των ακαδημαϊκών, ότι είναι συμβάσεις που έχουν νόημα μόνο εντός κοινοτήτων που γνωρίζουν τον κώδικα, και ότι τελοσπάντων η φωτογραφία περισσότερο μιλά για τη φωτογραφία παρά για την πραγματικότητα, ποιά ακριβώς είναι η επικαιρότητα αυτής της έκθεσης; Σε ποιά βάση θεωρείται ότι οι εικόνες αυτές μας δίνουν πληροφορίες για την πραγματικότητα εκείνης της εποχής ή ότι αποκαλύπτουν την ύπαρξη μιας μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας;

Duisburg, Germany, 1987

Duisburg, Germany, 1987

Φωτογράφος και επιμελητής ξεκαθαρίζουν ότι ο τότε διακηρυγμένος στόχος ήταν, μάλλον, αφελής. Όμως, οι ίδιοι επιμένουν στο να δείξουν την «οικογένεια». Την καινούργια, πλέον, οικογένεια, η οποία, μέσα από τα κείμενα και τις δημόσιες τοποθετήσεις τους, που δημιουργούν το context της έκθεσης, αποσαφηνίζεται ρητά ότι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση! Και κάπου εδώ, τα πράγματα, περιπλέκονται… Δηλαδή, ο σκοπός της έκθεσης είναι να μας πει ότι αυτό που δεν μπορεί η φωτογραφία να κάνει, δηλαδή, να ενώσει τους λαούς, το έχει καταφέρει η Ευρωπαϊκή Ένωση; Αυτή η συμμαχία κρατών που έχει εξαπολύσει τόσους πολέμους και ευθύνεται για την εξαθλίωση, την ανεργία και τη δυστυχία εκατομμυρίων ανθρώπων; Αυτό, άραγε, «το ευρωπαϊκό κεκτημένο είναι η μεγαλύτερη προίκα που μας δόθηκε ποτέ, σε μας και στις επόμενες γενιές», όπως αναφέρει σε συνέντευξή του στην Athens Voice o Κ. Πίττας; Ακόμα, όμως, και αν φωτογράφος και επιμελητής έχουν -και δικαίωμά τους- αυτήν την πεποίθηση, πόσο σοβαρό είναι να «φοράνε» έναν τέτοιο πολιτικό ισχυρισμό σε φωτογραφίες από τις οποίες δεν προκύπτει κάτι τέτοιο;

Από την άλλη, η επικαιρότητα των εικόνων που επίσης, παραμένει ένα ερώτημα, ίσως σχετίζεται με την κατακλείδα του δελτίου τύπου που αναφέρει: «και ίσως δεν είναι τυχαίο πως η απόφαση να μας δείξει τις φωτογραφίες του σήμερα συμπίπτει με την αρχή μιας διαφαινόμενης κρίσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης»Ίσως, δηλαδή, η επικαιρότητα των εικόνων έχει να κάνει με αυτήν ακριβώς τη θλίψη και τον τρόμο, την καθημερινή «μίζερη» ρουτίνα που απεικονίζεται στις φωτογραφίες μιας άλλης εποχής. Και είναι αυτή η θλίψη, ο τρόμος και η μιζέρια που η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλλει. Για να υπερβεί την κρίση της. Που δεν είναι διαφαινόμενη, αλλά τη βιώνουμε κάθε μέρα, και με λιγότερη στωικότητα (και υπομονή) από τα πρόσωπα της έκθεσης.

Μεγάλη εντύπωση, δε, μας προξένησε ένα κάδρο ανάμεσα στις αναρτημένες φωτογραφίες, το οποίο παρουσίαζε έναν, κακής ποιότητας τυπώματος, χάρτη της Ευρώπης επάνω στον οποίο ήταν σχεδιασμένο με κόκκινο μαρκαδόρο το «Σιδηρούν Παραπέτασμα»! Πέρα από την αισθητική αστοχία τής εν λόγω επιλογής, αυτό που παρατηρήσαμε ήταν ένα καθαρά ιστορικό (και πολιτικό) σφάλμα, το οποίο μας έκανε να αναρωτηθούμε εάν ήταν σκόπιμο (ή εάν απλά επρόκειτο για άγνοια όλων όσοι ενεπλάκησαν με την έκθεση): Η Γιουγκοσλαβία ήταν ενταγμένη στο δυτικό μπλοκ του καπιταλιστικού κόσμου! Κανείς δεν είχε υπόψη του την ιδιαιτερότητα της χώρας αυτής, στο έδαφος της οποίας διεξήχθη επί δεκαετίες ένα μεγάλο σοσιαλιστικό πείραμα (με τα προβλήματα και τις αντιφάσεις του, βέβαια); Μιλάμε για αυτή τη χώρα τη διάλυση της οποίας στήριξε η «οικογένεια» της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η οποία, από το 1948 και μετά δεν ανήκε ούτε στο ένα ούτε στο άλλο μπλοκ. Και εδώ μπορείτε να μάθετε ποια σκουλαρίκια είναι στη μόδα τώρα.

14961464_916730755126523_418214907_n-768x543

Κλείνοντας, θα θέλαμε να σημειώσουμε κάτι το οποίο δεν είναι και τόσο αυτονόητο φαίνεται, παρά τα άλματα που έχει κάνει η φωτογραφία και η θεωρία της φωτογραφίας τις τελευταίες δεκαετίες. Όσο εξαιρετικές και αν είναι κάποιες φωτογραφίες που παρουσιάζονται σε μια έκθεση, όπως τυχαίνει να είναι αρκετές από τις εικόνες του κ. Πίττα, καθοριστική σημασία αποκτά το context μέσα στο οποίο φωτογράφος, επιμελητής και μουσείο επιλέγουν να τις προβάλουν. Έτσι, λοιπόν, με βάση τα παραπάνω, αλλά και με βάση την ανατριχιαστική δήλωση του φωτογράφου στο hitandrun πως «δυο ουτοπίες “πληρώσαμε”, αν κοιτάξουμε την ιστορία του 20ού αιώνα στην Ευρώπη: την κομμουνιστική και τη ναζιστική», η οποία ανιστόρητα, αντί να ασκήσει κριτική, εξισώνει τον ναζισμό με τον κομμουνισμό, δυστυχώς, τις φωτογραφίες αυτής της έκθεσης, αναγκαζόμαστε να τις διαβάσουμε σε αυτά τα πολύ συγκεκριμένα συμφραζόμενα. Και αυτό μάλλον, αδικεί, τελικά, τις ίδιες τις εικόνες.

.

*Το ALDEBARAN-Contemporary Photography Hub είναι ένα συλλογικό φωτογραφικό εγχείρημα που φιλοδοξεί να δημιουργήσει μια συνύπαρξη. Να επιδιώξει μια ευρεία συνάντηση φωτογράφων, καλλιτεχνών, θεωρητικών, συγγραφέων, εκδοτών, επιμελητών, ακαδημαϊκών και ερευνητών από διαφορετικά πεδία, με διαφορετικές καταβολές, με ανοιχτή τη δυνατότητα δημιουργίας μιας κοινότητας, ανάμεσά τους, αλλά και με ευρύτερο κοινό. Φιλοξενεί κείμενα θεωρίας και κριτικής, έργα φωτογράφων, συνεντεύξεις και παρουσιάσεις συνολικού έργου δημιουργών, καθώς και ενημέρωση για εκδηλώσεις, εκθέσεις και γεγονότα που αφορούν στις οπτικές τέχνες.