Η ώρα του αστεριού

Απολαυστική γνωριμία με την καινοτόμα Βραζιλιάνα συγγραφέα Κλαρίσε Λισπέκτορ

| 16/06/2017

Σχεδόν άγνωστη σε εμάς – γεννημένη, το 1920, στην Ουκρανία ως Χάγια Γκρίμγκολντ από Εβραίους γονείς – η Κλαρίσε Λισπέκτορ κατέχει δεσπόζουσα θέση στην Βραζιλιάνικη αλλά και την ευρύτερη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία μιας και  εγκαταστάθηκε στην χώρα του Αμαζονίου σε ηλικία μόλις 2 ετών. Από τις κύριες εκφραστές του μοντερνισμού, η λεγόμενη και «Σφίγγα του Ρίο Ντε Τζανέιρο», ήδη από τις πρώτες γραφές της, στα μέσα του ’40, προκάλεσε  αίσθηση με την εντελώς προσωπική, γυμνή, γραφή της και τις φραστικές καινοτομίες της  δίκην, ενίοτε, προφορικού λόγου. Δεν δημιούργησε σχολή καθότι δύσκολο κανείς να την μιμηθεί αλλά ήδη από τα μέσα του ’60 και μέχρι τον άωρο θάνατό της, το ’77, έχαιρε μεγάλης δημοσιότητας και αναγνώρισης. Εν ζωή μύθος, με βαρύνουσα σημασία στις δηλώσεις της, με τα βιβλία της – 32 τον αριθμό – να λειτουργούν ως αναφορές μέσα από πλήθος αναλύσεων, διατριβών και συνεδρίων.

Όντας παντρεμένη με διπλωμάτη περνά τις δεκαετίες του ’40 και του ’50 σε ταξίδια ανά τον κόσμο, πολλά χρόνια  μακριά από την δεύτερη πατρίδα της και είναι το ’59 όταν παίρνει την δύσκολη απόφαση να χωρίσει, να εγκατασταθεί μόνιμα με τα παιδιά της στην Βραζιλία και να ζήσει γράφοντας σε γυναικεία περιοδικά. Λίγο αργότερα εκδίδει το «Τα κατά G.H. πάθη» που συζητείται πολύ και εδραιώνει την φήμη της και αμέσως μετά σώζεται εκ θαύματος καθώς παθαίνει εγκαύματα τρίτου βαθμού από ένα τσιγάρο που  άφησε αναμμένο στον ύπνο της. Με την εγκατάσταση της στρατιωτικής δικτατορίας στην πατρίδα της παίρνει μέρος στον αντιχουντικό αγώνα.

31

«Η ώρα του αστεριού» [Εκδ. Αντίποδες] – σε εμπνευσμένη μετάφραση του Μάριου Χατζηπροκοπίου, που έχει ένα άκρως κατατοπιστικό σημείωμα στο τέλος του βιβλίου, παράλληλα με ένα πλήρες βιογραφικό χρονολόγιο,  συν το επίμετρο της Ελέν Σιξού – είναι το τελευταίο της βιβλίο μετά την διάγνωση μη αναστρέψιμου καρκίνου. Η πρωταγωνίστρια του «Αστεριού» – που έχει 14 εναλλακτικούς τίτλους –  είναι η Μακκαμπέα (απ’ τους Ιουδαίους Μακκαβαίους) μία άυλη σχεδόν γυναικεία παρουσία, πάμφτωχη νορντεστίνα – από το υπανάπτυκτο , ημιφεουδαρχικό, κομμάτι  της βορειοανατολικής Βραζιλίας. Υπάρχει ο συγγραφέας Ροντρίγκο Σ.Μ. που αφηγείται την ιστορία της έρημης – working class – κοπέλας, κάποιοι υπάλληλοι στην υπηρεσία που δουλεύει,  ο υποτιθέμενος εραστής της Ολίμπικο – πόρνες και χαρτορίχτρες.

Η Λισπέκτορ διαλέγει άνδρα συγγραφέα γιατί με γυναίκα το έργο θα καταντούσε μελό και γράφει χωρίς ανάσα με στόχο όχι την σκέψη αλλά το συναίσθημα του αναγνώστη. Οι φράσεις κυλούνε σαν ρυάκια νερού, φαινομενικά ασύνδετες, χωρίς καθόλου φιοριτούρες και καλολογικά στοιχεία – ταπεινές εκφράσεις λυρισμού. Εκεί που φαίνεται να χάνουν το νόημά τους, εκεί ακριβώς το ξαναβρίσκουν. Σημειώνει ο μεταφραστής, «Συχνά μοιάζει να έχουν κρατηθεί μόνο τα στοιχειώδη υλικά της γλώσσας, συμπαγείς πυρήνες νοημάτων. Πλάθονται φράσεις, σύντομες ενότητες ικανές να λειτουργήσουν και αυτοτελώς, ως πλήρη ποιήματα.» Γνωρίζουμε πως το βιβλίο οργανώθηκε από ανάκατα σπαράγματα σημειώσεων. Όλα ενώθηκαν και έδεσαν απόλυτα.  Εν τέλει, ο αθώος τρόπος σκέψης της Μακκαμπέα, οι χαμηλών προσδοκιών ανάγκες τις, η απόλαυση που νιώθει από τα κοινά πράγματα της ζωής κάνει την Ελέν Σιξού στο Επίμετρο να γράψει πως: «Αυτό που έχει είναι απλώς και μόνο η ζωή. Δεν είναι το ποτό  και το φαΐ, που δεν τα έχει σχεδόν καθόλου. Αυτή είναι η φτώχεια και ο πλούτος της.»

Η Λισπέκτορ περιγράφει την ηρωίδα της, μέσω του Ροντρίγκο και ταυτόχρονα είναι η Μακκαμπέα – αυτή η φτενή, αέρινη, σχεδόν, μαραμένη παρουσία που περνοδιαβαίνει τις εικόνες του βιβλίου χαρούμενη, χωρίς εντάσεις και μιζέριες – πλάσμα που οι άλλοι θέλουν να εκμεταλλευτούν. Η συγγραφέας αποσυνθέτει τυπικές εκφράσεις της γλώσσας για να βρει τα νοήματά και το συναισθηματικό της βάρος. Τα κείμενά της δεν είναι απροσπέλαστα. Πάντοτε υπάρχει ένα εσωτερικό νήμα που οδηγεί τον αναγνώστη. Στο  τέλος η Μακκαμπέα χτυπιέται θανάσιμα από αυτοκίνητο. Είναι η Λισπέκτορ που βλέπει το δικό της τέλος να έρχεται. Ο (η) συγγραφέας αναφέρει, «Είμαι αποκαμωμένος από την λογοτεχνία – μόνο η βουβαμάρα μου κρατά συντροφιά. Αν γράφω ακόμη είναι επειδή δεν έχω τίποτε άλλο να κάνω στον κόσμο ενόσω περιμένω τον θάνατο. Η αναζήτηση της λέξης στα σκοτεινά».

[hr]

Info:

Κλαρίσε Λισπέκτορ, Η ώρα του Aστεριού, Mετ: Μάριος Χατζηπροκοπίου, Εκδ. Αντίποδες

19059050_639428549580152_4342075498353419285_n

Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Βιολογία στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Παράλληλα, έπαιξε ως μουσικός παραγωγός σε πολλά ραδιόφωνα για πολλά χρόνια και έγραψε ως μουσικός κριτικός σε μια σειρά περιοδικά. Αυτό συνεχίζει μέχρι και σήμερα.