Μαρκ Σαγκάλ

Μυστικισμός, φαντασία και συναίσθημα.

| 08/06/2018

 

Ο Σαγκάλ γεννήθηκε στο Βιτέμπσκ της Ρωσίας (σημερινή Λευκορωσία) το 1887 από εβραίους γονείς και πέρασε τα περισσότερα χρόνια του στη Γαλλία. Σπούδασε αρχικά στο Βιτέμπσκ και αργότερα στην Αγία Πετρούπολη όπου σπούδασε με υποτροφία κοντά στον περίφημο  σκηνογράφο Μακστ.

Το 1910 έφτασε στο Παρίσι όπου αντιμετώπισε κάποια ψυχρότητα και δυσπιστία από τους ζωγράφους εκπροσώπους της πρωτοπορίας, οι οποίοι θεώρησαν ότι τα έργα του είχαν μια φιλολογική διάθεση. Αντιθέτως οι ποιητές όπως ο Μπλεζ Σαντράρ και ο Απολλιναίρ αναγνώρισαν την ποιητική διάθεση των έργων του και την ιδιαιτερότητα των δημιουργιών του όσον αφορά στη θεματολογία και στην τεχνοτροπία. Επίσης οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές της διάσημης επιθεώρησης τέχνης «Der Sturm» αγκάλιασαν τις δημιουργίες του. Το 1914 ο εκδότης της επιθεώρησης, Χέρβαρτ Βάλντεν, οργάνωσε στο Βερολίνο έκθεση έργων του Σαγκάλ που σημείωσε μεγάλη επιτυχία και συντέλεσε στη διάδοση του εξπρεσιονισμού.

Το 1917 με την επανάσταση ο Σαγκάλ βρέθηκε στη Ρωσία και η σοβιετική κυβέρνηση τον διόρισε επίτροπο Καλών Τεχνών στο  Βιτέμπσκ. Ανασυγκρότησε τη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης  με δασκάλους όπως ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και ο Ελ Λισίτσκι και οργάνωσε μια σειρά εκθέσεων. Το 1920 παραιτήθηκε έχοντας διαφωνίες και προβληματισμούς όσον αφορά στα ζητήματα τέχνης σε σχέση με την επανάσταση και τις πρακτικές της. Μετακόμισε στη Μόσχα όπου και ανέλαβε τη διακόσμηση του εβραϊκού θεάτρου.

Οι πίνακες «Πάνω από την πόλη» και ο «Περίπατος» φιλοτεχνήθηκαν την περίοδο που είχε επιστρέψει ο καλλιτέχνης στη Ρωσία και είχε παντρευτεί την πρώτη του γυναίκα Μπέλα Ρόζενφελντ. Ο πρώτος πίνακας απεικονίζει το ζευγάρι να αιωρείται πάνω από τη μικρή πόλη της Λευκορωσίας σε μια ονειρική σύνθεση που υποδηλώνει τον έρωτα με έναν πραγματικά μοναδικό τρόπο και μια ατμόσφαιρα ποιητική και γαλήνια μέσα από υπέροχα απαλά χρώματα. Ο δεύτερος πίνακας απεικονίζει τη Μπέλα να αιωρείται με κόκκινο φόρεμα και ο καλλιτέχνης να της κρατάει το χέρι ενώ βρίσκεται στο έδαφος χαμογελώντας.  Ο έρωτας και η ελευθερία κυρίαρχα στοιχεία της σύνθεσης.

Ένα επίσης εξαιρετικό έργο της ίδιας περιόδου είναι «Το Μπλε Σπίτι» (1917) ένα παλιό ξύλινο σπίτι σε πρώτο πλάνο και στο βάθος διαγράφεται η πόλη εντός των τειχών με το μοναστήρι σε κυρίαρχη θέση. Μια σύνθεση με υπέροχους χρωματικούς συνδυασμούς η οποία τονίζει την αντίθεση του παρελθόντος με το παρόν μέσα από μια πρωτοποριακή απόδοση του τοπίου.

Το 1922 αποφάσισε να μεταβεί στο Παρίσι όπου έμεινε μέχρι το 1940, όταν η γερμανική κατοχή τον ανάγκασε να καταφύγει στις Η.Π.Α.

Φιλοτέχνησε πολλά έργα με θέμα τα λουλούδια ή τα λουλούδια ως συνοδευτικά στοιχεία σε συνθέσεις με άλλα θέματα. Όπως χαρακτηριστικά έλεγε “Τέχνη είναι η αδιάκοπη προσπάθεια να συναγωνιστούμε την ομορφιά των λουλουδιών χωρίς ποτέ να το κατορθώσουμε”. Ποτέ δεν σταμάτησε να ζωγραφίζει λουλούδια, ήταν ένα αγαπημένο θέμα των έργων του. Συνήθιζε να περπατάει τακτικά στη φύση και μέσα σε κήπους αντλώντας την έμπνευσή του από τις πασχαλιές, τους κρίνους, τα κόκκινα τριαντάφυλλα, τα χρυσάνθεμα.

Τα έργα του Σαγκάλ κρίθηκαν από τους Ναζί εκφυλισμένα και όταν η Γαλλία συνθηκολόγησε με τη ναζιστική Γερμανία, συνελήφθη στη Μασσαλία αλλά κατόρθωσε να σωθεί με αμερικανική παρέμβαση. Το Μάιο του 1941 εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στη Νέα Υόρκη. Έμεινε εκεί για 5 χρόνια και ο θάνατος της γυναίκας του  το 1944 τον βύθισε σε απελπισία. Έλεγε ότι δεν είχε ποτέ τελειώσει έργο του χωρίς τη συγκατάθεση της. Ήταν το μοντέλο του σε πολλούς διάσημους πίνακές του. Επίσης έγραψε συνολικά σαράντα ποιήματα και αρκετά από αυτά την περίοδο της απώλειάς της όπου αποτυπώνει τη βαθιά θλίψη του. «Μη με ψάχνετε σήμερα ούτε αύριο / Έφυγα μακριά από μένα / Είμαι / Σε ένα λάκκο δακρύων».

Το 1946 επέστρεψε στη Γαλλία αρχικά στο Παρίσι και στη συνέχεια στη Γαλλική Ριβιέρα όπου και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του, έχοντας πραγματοποιήσει δύο ακόμη γάμους, με την Βιρτζίνια Χάγκαρντ και την Βαλεντίνα Μπρόντσκι.

Η ζωγραφική του Σαγκάλ ορίζεται μέσα από την μαγική και παράδοξη σχέση μεταξύ του φανταστικού και του πραγματικού κόσμου και τη σύνδεσή του με τις παιδικές αναμνήσεις. Αντλεί τα θέματά του από τη ζωή του λαού και τους λαϊκούς μύθους, επίσης σημαντικό ρόλο στις δημιουργίες του παίζει η εβραϊκή παράδοση. Η ποιητική ζωγραφική του συνδυάζει συμβολικά πλάσματα με πραγματικά πρόσωπα, με έναν ανορθόδοξο τρόπο, μέσα σε μια ατμόσφαιρα παράξενη και ονειρική. Ο Σαγκάλ είναι κατά κύριο λόγο εξπρεσιονιστής με έναν ολότελα δικό του τρόπο. Στον εικαστικό του κόσμο κυριαρχεί μια εξωπραγματική και μυστικιστική διάσταση.        

Οι γαλλικοί πίνακές του και ιδιαίτερα αυτοί με τα λουλούδια όπως και οι υπέροχες εικονογραφήσεις του για τους μύθους του Λα Φονταίν χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη ευαισθησία. Οι διώξεις των Εβραίων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τον επηρέασαν βαθύτατα και αυτό αποτυπώνεται στους πίνακές του με θέμα τις ταλαιπωρίες του λαού αυτού από την εποχή του Χριστού μέχρι και την περίοδο των Ναζί. Επίσης οι πίνακές του με θέμα τη Σταύρωση χαρακτηρίζονται από μια μελαγχολία και μια μυστηριακή ατμόσφαιρα.

Συνέχισε να δημιουργεί μέχρι τα βαθιά του γεράματα και ασχολήθηκε με σκηνικά, κοστούμια, χαρακτικά, τοιχογραφίες. Πέθανε το Μάρτιο του 1985 σε ηλικία 97 ετών στο Saint Paul της νοτιοανατολικής Γαλλίας.

Πηγές:  

Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία - Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», "Πολίτες" «Το Περιοδικό». Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας "hιστορισταί". Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.