Με τα σπλάχνα έξω: Σημειώσεις πάνω στο φιλμ-δοκίμιο "Νίκος Καρούζος: Ο Δρόμος για το Έαρ"

Λόγος περί Μέσου και ελληνικού Μοντερνισμού

| 22/03/2019

Ο Γιάννης Καρπούζης, ένας εκ των δημιουργών του ντοκιμαντέρ που ετοιμάζεται για την μορφή του Νίκου Καρούζου, γράφει δυο σκέψεις για το κινηματογραφικό μέσο και τον ελληνικό μοντερνισμό εξηγώντας μας πώς έχουν προσεγγίσει την καταγραφή της ζωής και του έργου του «Νίκου» μέσα από την κάμερα. Το ντοκιμαντέρ, μετά από έρευνα, ταξίδια, συνεντεύξεις, συγκέντρωση υλικού και δουλειά πολλών χρόνων ολοκληρώνεται σιγά-σιγά και το αναμένουμε με μεγάλη προσμονή και ανυπομονησία.

Οι εικόνες είναι από τη διαδικασία της έρευνας και των γυρισμάτων του ντοκιμαντέρ και μας παραχωρούνται από τους δημιουργούς.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ, Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΑΡ

Παραγωγή: EMPTY SQUARE, ΕΚΚ, ΕΡΤ, Faliro House

Ερμηνεία: Δημήτρης Καταλειφός
Σενάριο: Ανδρέας Βακαλιός – Ηλίας Λιατσόπουλος
Σκηνοθεσία: Γιάννης Καρπούζης


το σύμπαν είναι ξεκάθαρα γλωσσικό − η συμφορά μας −

ΓΙΟΡΤΑΖΩ ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΜΟΥ ΜΕ ΚΑΥΣΩΝΑ

Αρχίζουμε με μία άρνηση. Το ντοκιμαντέρ «Ο Δρόμος για το Έαρ» δεν αντιμετωπίζεται ως ένα παραδοσιακού τύπου ερευνητικό έργο πάνω στο «σώμα» του ποιητή Νίκου Καρούζου. Και συνεχίζουμε με μία κατάφαση. Η αγωνία του νέου δημιουργού να συγκροτήσει ιδιαίτερες φόρμες είναι, για τελείως διαφορετικούς λόγους, εξίσου δύσκολος δρόμος με αυτόν της παράδοσης. Στο κείμενο που ακολουθεί απαντάμε σε αυτό, στο γιατί τελικά αντιμετωπίζεται το θέμα Νίκος Καρούζος (έργο και ζωή) μέσω κινηματογραφικών ενδοσκοπήσεων.

 Από τη μία μεριά το ποιητικό έργο του Νίκου Καρούζου είναι το ίδιο γλωσσικά ενδοσκοπικό, και ως τέτοιο έχει ανάγκη από μια αντίστοιχη αντιμετώπιση. Το Μέσο και οι Φόρμες της ταινίας δηλαδή οργανώνονται ώστε να λειτουργούν μεταφορικά ως προς το αναφερόμενο θέμα. Από την άλλη, «Ο Δρόμος για το Έαρ» δεν είναι ένα α-χρονικό ντοκιμαντέρ για ένα πρόσωπο, αλλά παιδί της ιδιαίτερης ιστορικής περιόδου και του κοινωνικού σχηματισμού μέσα στον οποίο γυρίζεται, όπου κεντρικό γνώρισμα είναι η κοινωνικο-οικονομική καπιταλιστική κρίση. Παρόμοιες λοιπόν ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν στην κατασκευή ενός τεκμηριωτικού έργου για τον Καρούζο στο σήμερα, οδήγησαν και στην συγκρότηση του ίδιου του Καρουζιακού έργου, πράγμα που σημαίνει πως «Ο Δρόμος για το Έαρ» και η ποίηση του Νίκου Καρούζου έχουν κοινή κοινωνική και πολιτική γενεαλογία. Έτσι, η ιστορία του Ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού μέσα από πολλαπλές στρώσεις αρχείων εμφανίζεται ως καταλύτης στην εμφάνιση του ποιητικού έργου και της σκέψης του Καρούζου.

Μακρόνησος

Μέσα από την έρευνα διαπιστώθηκε πως το έργο του Καρούζου, σε αντίθεση με πολλούς σύγχρονούς του, δεν ενδιαφέρεται κατά κύριο λόγο να συγκροτήσει ποιήματα-φωταγωγούς στον έξω κόσμο, ούτε καν στον έσω κόσμο των συναισθημάτων του ποιητή, αλλά ποιήματα-νυστέρια στις δυνατότητες και χρήσεις της τεχνολογίας της γλώσσας, ποιήματα-ενδοσκόπια που αναστοχάζονται την ίδια τους την ύπαρξη ως αντικείμενα του κόσμου. Πρόκειται για την αγωνία της όρασης πάνω στο ίδιο το ποιητικό φαινόμενο: σιχάθηκα τους στίχους / τα βοερά σκάνδαλα των λέξεων.

Ο καθηγητής Βυζαντινολογίας Αλέξιος Σαββίδης

Οι λέξεις του Καρούζου δεν αναπαριστούν τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην αντιληπτική μας πραγματικότητα, αλλά προσπαθούν να αναδιπλασιάσουν τα ίδια τα γλωσσικά σημεία∙ λειτουργούν δηλαδή δευτερευόντως αναπαραστατικά και πρωτευόντως ως οργανισμοί της γλωσσικής επικράτειας με την αυθαιρεσία τους οργανωμένη πάντα εντός μίας αλυσίδας: σύμφωνα, φωνήεντα, ήχοι, κενά, μεταφορές, παρενθέσεις,  μετωνυμίες, συνμπαραδηλώσεις, συνεκδοχές, ακουστική. Τέτοια ιδιώματα αναπαριστούν τον κόσμο του δημιουργού ο οποίος και γίνεται σαφώς δημιουργός εξαιτίας ενός Μέσου (το ποίημα είναι ένα κουρδισμένο παλιοπαίχνιδο φτιαγμένο να φτερουγίζει).

Πλάνο αρχείου, Αθήνα 1979

Το ποιητικό έργο του Καρούζου καθίσταται επίκαιρο στο σήμερα, αφού συνομιλεί με το μετα-σωσεριανό πλαίσιο, με την φιλοσοφική σκέψη δομιστών και μεταδομιστών πάνω στη γλώσσα, τις αλυσίδες της, την αυθαιρεσία του σημείου, τη διακειμενική αναπαράσταση που κρύβουν τα σημαίνοντα. Όπως σημειώνει και ο ίδιος η σιωπή δεν κατάγεται από την Κίνα η σιωπή / τη γλώσσα τη φασκιώνει με συντακτικό και κανόνες / αναπαύεται στα ανώμαλα ρήματα ερωτεύεται επιρρήματα.

Επιδιώκοντας να στηθεί μία αλληλεπίδραση μεταξύ των εκφραστικών μέσων του φιλμ και του θέματός του οργανώνεται μία μεθοδολογία στην ίδια κατεύθυνση, η οποία προτάσσει έναν κινηματογράφο «με τα σπλάχνα της ταινίας βγαλμένα έξω».

Στόχος είναι η πραγμάτωση μιας ταινίας με θέμα όχι έναν ποιητή αλλά μία ταινία τεκμηρίωσης για έναν ποιητή. Οι οπτικοακουστικές αρθρώσεις συγκροτούνται ως εξωσκελετός φτιάχνοντας ένα φιλμ που θα εξιστορήσει το θέμα του και παράλληλα θα εξιστορήσει τον ίδιο τον εαυτό του. Αν και η ιδανική κλίμακα του 1:1 δεν επιτυγχάνεται, τουλάχιστον μπορεί και αναπαρίσταται καθιστώντας εμφανή όλα τα υλικά, τις ερευνητικές διαδικασίες, τους χρόνους των γυρισμάτων. Έτσι, είναι επιλογή το αρχείο και τα τεκμήρια της έρευνας να κινηματογραφούνται, αφού ανακαλύπτονται και αποτελούν μέρος του ίδιου του έργου. Όσο αφορά στο δεύτερο ερώτημα που μπαίνει σε σχέση με την άρθρωση του χρόνου ως καμβά δράσης του παρόντος (δηλαδή του χρόνου δράσης των γυρισμάτων), το ντοκιμαντέρ επιδιώκει να γεφυρώσει το έργο του ποιητή με την Αθήνα, την πόλη − και τότε και τώρα − σε κρίση, όπου ο ποιητής έζησε τα περισσότερα χρόνια του.

Τίτος Πατρίκιος

Το ποιητικό έργο του «Νίκου» είναι ιδιαίτερα επίκαιρο στο σήμερα και συνεχώς διεκδικεί περαιτέρω διάδραση, βρίσκει σύγχρονους δημιουργούς που το μελετούν,  εμπνέονται και επανα-ενεργοποιούν τις εκφραστικές του πλατφόρμες. Η διακειμενικότητα των αυριανών έργων σε σχέση με τα προηγούμενα είναι που εν τέλει συγκροτεί την ιστορικότητα του καλλιτεχνικού φαινομένου (θα με διαβάσει ο γυαλάκιας του μέλλοντος). Το έργο του Νίκου Καρούζου μπορεί να ήταν υποτιμημένο στην εποχή του, αλλά κάθε δεκαετία που το ακολουθεί εξακολουθεί να ανακαλύπτεται. Δηλαδή «ξαναγράφεται» με όρους του Ρολάν Μπάρτ, δηλαδή παραμένει ζωντανό. Μία σφαίρα από αίμα και οξυγόνο.

Σάββας Μιχαήλ

Βγάλε ψυχή μου τραγούδι / να πολεμήσω την Άνοιξη./ Ξένος είμαι στο σπίτι μου ξένος στους δρόμους / με λένε Γιάννη δεν έχω τίποτα δικό μου

Πλάνο αρχείου, Η παγωμένη θάλασσα γύρω από το νησί της Κρονστάνδης

 

Φωτογραφία του Νίκου Καρούζου με την σύζυγο του Μαίρη Μεϊμαράκη και τον γιο της Αλέξιο Σαββίδη

Info:

nikoskarouzosproject.com

Ο Γιάννης Καρπούζης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1984. Είναι μηχανικός και ασχολείται με τον Κινηματογράφο, τη Φωτογραφία, το Βίντεο και τη Θεωρία Φωτογραφίας. Το 2015 έλαβε το βραβείο της PHotoEspaña για τη δουλειά του Παράλληλη Κρίση και το 2019 ολοκλήρωσε μαζί με συνεργάτες το φιλμ-δοκίμιο "Νίκος Καρούζος: ο Δρόμος για το Έαρ" (παραγωγή ΕΚΚ, ΕΡΤ, Faliro House). Είναι ιδρυτικό μέλος του κόμβου Aldebaran.photo και το Σεπτέβριο του 2019 θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Πανόπτικον το ποιητικο-φωτογραφικό βιβλίο του "Ο Χάρτινος Χρόνος Τέλειωσε".