Ανάποδα

[μικρές] σκέψεις ψυχολογίας

| 12/03/2018
“Στα κείμενα που ακολουθούν δε θα βρείτε μια ενιαία θεωρία. Είναι περισσότερο μια απόπειρα παιχνιδιάρικου συλλογισμού στο σημείο τομής του ατομικού με το συλλογικό. Μια μικρή προσπάθεια αντίστασης στις Μεγάλες Ιδέες της διαρκούς βελτίωσης, της θετικής σκέψης και του φανατισμού της θεραπευτικής κανονικοποίησης” μας λένε οι ψυχολόγοι Νίκος Ρούσσος και Θοδωρής Δρούλιας.
ToPeriodiko.gr και ο ιστότοπος ψυχολογίας Innerself.gr συνεργάζονται προσφέροντας κάθε αρχή της εβδομάδας τις προσεγγίσεις και τις σκέψεις τους ενάντια, πολλές φορές, στις ιδέες “που αναπαράγονται, σχεδόν χωρίς αντίλογο από τη τρέχουσα ποπ ψυχολογική ιδεολογία. Έρωτας, φθόνος, συμπτώματα, τέχνη, όνειρα, μύθοι και ζωύφια τρυπώνουν στην άτακτη ροή”, του Periodiko.gr, κάθε πρωινό Δευτέρας.

Ανάποδα


Είναι κάποιες μέρες ανάποδες. Το καταλαβαίνεις συνήθως από το πρωί. Δεν έχουν βέβαια το δράμα της καταστροφής που μας αναγκάζει να αναζητούμε επιτακτικά καταφύγιο και νόημα. Μοιάζουν με τις μέρες τις κανονικές, αλλά χωρίς τα μαλακά μαξιλαράκια των ασφαλών συμπερασμάτων. Στις ανάποδες μέρες, απλά ξυπνάς από την πολεμική σάλπιγγα της αμφιβολίας. Μικροατυχήματα, μικροβλάβες, η δυσκολία να βρεις πάρκινγκ, ένας ακατανόητος εκνευρισμός, μια άρνηση του νου να βρει ηρεμία… Όλα μοιάζουν να συνωμοτούν με το μαύρο χιούμορ ενός κοσμικού φαρσέρ που για άγνωστο λόγο, τα έβαλε μαζί σου. Για να τη βγάλεις καθαρή, υπάρχουν δύο τρόποι που μπορώ να φανταστώ. Είτε με την αισιόδοξη υπομονή της γνώσης πως όλα θα γίνουν ξανά ίσια, είτε προσπαθώντας να κοιτάξεις και εσύ το κόσμο και τον εαυτό σου ανάποδα.

Στις ανάποδες μέρες, είναι πιο φανερό από ποτέ, ότι τελικά ίσως δε μπορείς να αλλάξεις. Οι ίδιοι φόβοι, οι ίδιες εμμονές γρυλίζουν μέσα σου την ξεροκέφαλη γνώμη του γέρικου λύκου. Πόσο ανάποδος είναι ένας ψυχολόγος που έπαψε να πιστεύει στην αλλαγή; Σίγουρα θα έχει φτάσει σε υπαρξιακό αδιέξοδο! Ας επιμείνουμε για λίγο στην ανάποδη μας οπτική και ας δηλώσουμε με θράσος το αιρετικό μας δόγμα: “η ψυχοθεραπεία δεν έχει να κάνει με την αλλαγή”. Όποιος άλλωστε έχει μια σχετική εμπειρία από οποιαδήποτε πλευρά του θεραπευτικού ζευγαριού, μπορεί να βεβαιώσει πως οι διάλογοι είναι εξαντλητικές επαναλήψεις του ίδιου, λίγο πολύ, θέματος. Η ψυχοθεραπεία μοιάζει με το ρυθμικό, κυκλικό ανακάτεμα του καζανιού της μάγισσας. Ένας αμοιβαίος διαλογισμός πάνω στον εαυτό, όπως αποκαλύπτεται μέσα από την αισθητή ή υπαινικτική του σταθερότητα στο χρόνο. Είναι αναγκαία η επιμονή μας να ακούμε με προσοχή την ίδια ιστορία, στις άπειρες παραλλαγές της, εάν θέλουμε να εκπλαγούμε από αυτό που ήδη υπάρχει. Ας είμαστε λιγάκι καχύποπτοι, όταν φανατιζόμαστε με την αλλαγή. Μήπως αυτό που κρυφά επιθυμούμε είναι μέσα από τη δική μας αλλαγή, να αλλάξουν οι άλλοι για να μη χρειαστεί τελικά να αλλάξουμε οριστικά; Ή μήπως μέσα στην επιθυμία της αλλαγής, κρύβεται η φαντασίωση του προσωπικού μας παράδεισου: ενός τόπου απόλυτης γαλήνης και άπειρων δυνατοτήτων- και άρα καμίας αλλαγής; Στο κάτω κάτω της γραφής, τι νόημα έχει να μάθουμε τον εαυτό μας, εάν πρόκειται να τον αλλάξουμε; Η αποδοχή της σταθερότητας του εαυτού, είναι η πιο επώδυνη ψυχική εργασία. Προϋποθέτει το βαρύ πένθος της αποδοχής των περιορισμών μας. Όμως χωρίς το πειρασμό της τελειότητας να μας τυφλώνει, ίσως μπορούμε να απολαύσουμε το προσωπικό μας ιδίωμα. Η πραγματική αλλαγή είναι μόνο ένα συλλογικό ζήτημα και συμβαίνει επίσης μόνο όταν εμπλουτίζουμε το κόσμο με το προσωπικό μας ιδίωμα. Μέχρι τότε ας διασκεδάσουμε με την ιδέα πως πάντα μέσα σε έναν βάτραχο υπάρχει ένας πρίγκηπας και πάντα μέσα σε έναν πρίγκηπα, χοροπηδά χαρούμενα ένας βάτραχος.

Αν στη προηγούμενη παράγραφο, αγγίξαμε τα όρια της βλασφημίας ενάντια στο βελτιωτικό όραμα της αλλαγής, σε ετούτη τη παράγραφο θα παίξουμε ανεύθυνα με τα ίδια τα όρια. Αυτά που τείνουν να γίνουν πανάκεια για την αντιμετώπιση κάθε ψυχικής ταλαιπωρίας: “Υγιή όρια”. Ας δούμε την οδηγία αυτή, λίγο πιο προσεκτικά. Η φράση “είναι υγιές να κάνεις αυτό” έχω την αίσθηση πως χρησιμοποιείται συχνά, ως μια πιο καλαίσθητη εκδοχή της φράσης “πρέπει να κάνεις αυτό”. Από τότε που απαγορεύσαμε τη λέξη “πρέπει”, η καημένη αναζητά άπειρες μεταμφιέσεις! Η ιατρική ρόμπα είναι μια συνηθισμένη επιλογή για το αποκριάτικο πάρτι της υποκρισίας μας. Η επίκληση στην υγεία είναι η νέα μας ηθικολογία. Μπορείς σίγουρα να κουρελιάσεις το ηθικό κάποιου αν του πεις πως αυτό που κάνει δεν είναι “υγιές”. Η ανάγκη για επιβολή, είναι όπως φαίνεται κάτι βαθιά ανθρώπινο. Προφανώς η τακτοποίηση και διατήρηση των ορίων είναι σημαντικές λειτουργίες για το περιορισμό και τη κοινωνική διευθέτηση της αχόρταγης δίψας μας για εξουσία. Όμως δε θα πρέπει να μας διαφεύγει πως η ψυχαναγκαστική μας εμμονή με τα όρια, μπορεί να γίνει από μόνη της ένα παιχνίδι εξουσίας. Πόσοι πόλεμοι ξεκίνησαν με αφορμή τη δίκαιη χάραξη των συνόρων! Πόσα αδέλφια δε μιλιούνται για μισό μέτρο διαφορά στην οριοθέτηση της περιουσίας! Και εμείς ακόμη πιστεύουμε πως τα διαπροσωπικά μας προβλήματα, υπάρχουν επειδή δεν έχουμε τα “σωστά όρια”. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν για θεό προστάτη των ορίων έναν απατεώνα. Έναν τύπο που τη πρώτη μέρα της ζωής του έκλεψε το κοπάδι του αδελφού του- σπάζοντας προφανώς πολλά όρια- τον Ερμή. Προς τι ετούτο το παράδοξο; Ακριβώς επειδή τα όρια είναι παράδοξα. Ενώ ξεχωρίζουν το δικό σου από το δικό μου, ταυτόχρονα είναι και το σημείο επαφής μας. Το όριο είναι μια ερωτογενής ζώνη, από την οποία προσδοκούμε να μας προσφέρει την ιδανική απόσταση. Αν δεν έχουμε στο νου μας την ερωτική φύση των ορίων, τότε μάλλον θα χρειαστεί μονίμως να πολεμάμε. Ας είμαστε ειλικρινείς. Πότε επικαλούμαστε τα “όρια μας”; Όταν νιώθουμε ότι δε μπορούμε να χειριστούμε μια κατάσταση, να μεταφράσουμε μια πληροφορία ή να αντέξουμε ένα δικό μας συναίσθημα. Νομίζω πως τα όρια μεταξύ μας, μπαίνουν έτσι και αλλιώς, ακριβώς επειδή είναι αδύνατο να μιλήσουμε μια απόλυτα κοινή γλώσσα. Η επιμονή μας με τα “υγιή όρια” μου φαίνεται πως προδίδει την απαίτηση μας, να μιλήσει ο άλλος υποχρεωτικά στη δική μας γλώσσα. Φύλακας των ορίων μας, θα πρέπει να είναι ένας απατεώνας και όχι ένας πολεμιστής: διότι ο πρώτος ξέρει καλύτερα να διαβάζει τις απατεωνιές της τάσης μας για επιβολή. Έτσι δε το θέλει ο αστικός μύθος; Οι μυστικές υπηρεσίες, προσλαμβάνουν τους καλύτερους hackers… Αν και αποφεύγω να δίνω συμβουλές, έχω μία που δεν έχω σταματήσει να χρησιμοποιώ: “οι γονείς πρέπει να βάζουν τα όρια, που τα παιδιά πρέπει να σπάσουν.”

Λίγο ακόμη έμεινε στο ανάποδο ετούτο άρθρο. Ας κάνουμε υπομονή. Γιατί μας μαγεύει η πορνογραφία; Γιατί είμαστε εθισμένοι οι άντρες και πρόσφατα οι γυναίκες σε αυτή; (Οι στατιστικές δείχνουν πως δεν βλέπουν πορνό μόνο κάποια, ερωτικά στερημένα φρικιά.) Και ακόμη περισσότερο, γιατί η πορνογραφία μοιάζει να αποτελεί τη βασική αισθητική του πολιτισμού μας; Με μια πρόχειρη αναζήτηση στο twitter βρίσκουμε τις ακόλουθες κατηγορίες: “food porn, outfit porn, truck porn, athlete porn, sports porn κτλ”. Η νέα μόδα του unboxing, τι άλλο είναι παρά ένα αισθησιακό striptease για προϊόντα; Ακόμη και ο τρόπος που παρουσιάζουμε τον εαυτό μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαθέτει την αποπλανητική τέχνη του εξόφθαλμου ψέματος. Νομίζω πως η τάση μας προς τη πορνογραφία στην αγοραία ή και την οικιακή της έκδοση, αποκαλύπτει τη δίψα μας για το φαντασιακό αναποδογύρισμα της πραγματικότητας. Το πόθο μας για την υπέρβαση. Μέσα από ακραίες, θελκτικές και ταυτόχρονα ψεύτικες εικόνες, είτε πρόκειται για μια ανθρωπίνως αδύνατη στάση στο σεξ, είτε ένα λαχταριστό burger, ο πορνογραφικός μας εθισμός, αποκαλύπτει πως η γλώσσα της ψυχής μας είναι οι εικόνες. Τις χρειαζόμαστε και μας χρειάζονται και εκείνες. Όμορφες, άσχημες, ντροπιαστικές, γκροτέσκες, ερεθιστικές, χυδαίες, επιμένουν να πουν τη δικιά τους ιστορία για το τι πιθανολογούν πως σημαίνει άνθρωπος. Όσο και να προσπαθούμε να αλλάξουμε τις εικόνες μας προς το “καλύτερο”, όσο και να θέλουμε να οριοθετήσουμε την φαντασία μας στο “φυσιολογικό”, πάντοτε στο πυρήνα κάθε αναποδιάς, θα ανακαλύπτουμε μια εικόνα που θα χρειάζεται να κοιτάξουμε ανάποδα για να καταλάβουμε.


Γράφει ο Νίκος Ρούσσος, ψυχολόγος

Περισσότερα στο ιστολόγιο Innerself.gr