«Όμηροι» της κρατικής απαξίωσης οι «Δεσμώτες του Φαλήρου»

Προς «ξήλωμα» οδεύει και το συγκλονιστικό εύρημα στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Νιάρχος

| 25/01/2020

Σε εξέλιξη βρίσκεται η νέα φάση του κρατικού πογκρόμ στην πολιτιστική κληρονομιά, προς όφελος των εργολάβων και του κεφαλαίου στον πολιτιστικό τομέα. Μετά την καταστροφική απόφαση για απόσπαση της εκπληκτικής βυζαντινής γειτονιάς στο σταθμό Βενιζέλου του μετρό της Θεσσαλονίκης, σειρά έχει ακόμη ένα σημαντικό εύρημα, από τα σπουδαιότερα των τελευταίων χρόνων σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό της μαζικής ταφής ανθρώπων, που χρονολογείται τον 7ο αι. π.Χ., γνωστών και ως «Δεσμώτες του Φαλήρου», που αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια των εργασιών κατασκευής του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Όπως προκύπτει από σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, υπάρχουν δηλωμένες σκέψεις, αν όχι σαφείς προθέσεις, για απόσπασή του από το σκάμμα της εσπλανάδας του ΚΠΙΣΝ διότι φέρεται να «κινδυνεύει». Έτσι, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, αναπέμπει την «τύχη» του ευρήματος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, διότι, όπως υποστήριξε σε σχετική σύσκεψη, «η εικόνα που εμφανίζει η ανασκαφή των Δεσμωτών είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Η ευθύνη είναι τεράστια. Διασύρεται το ΥΠΠΟΑ από λόγους καθαρής ιδεοληψίας. Το εύρημα το οποίο προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας εγκαταλείφθηκε στη τύχη του. Το αποτέλεσμα μετράει και αυτό είναι η απραξία. Όχι μόνο για αυτά που κάνουμε, αλλά και για αυτά που δεν κάνουμε φέρουμε ακεραία την ευθύνη. Έχουν σημειωθεί ουσιαστικές παραλείψεις από το 2016 και το εύρημα βρίσκεται σε επικίνδυνη κατάσταση».

Η υπουργός δεν ξεκαθαρίζει τι εννοεί με τον όρο «ιδεοληψία». Κρίνοντας, όμως, από την σαφή προτίμηση στις αποσπάσεις, αντί της κατά χώρα διατήρησης των ευρημάτων, είναι πολύ πιθανό να εννοείται η αλλαγή προτεραιοτήτων στην διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία έρχεται «δεύτερη» έναντι των «μεγάλων έργων» και συνολικά της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Αυτή η αλλαγή δεν συμβαίνει τώρα. Ξεκίνησε εδώ και χρόνια από τα περίφημα «μνημόνια συναντίληψης» του υπουργείου Πολιτισμού με άλλα υπουργεία, για τον τρόπο και τους χρόνους της αρχαιολογικής έρευνας στα δημόσια έργα ή στα μεγάλα επενδυτικά ιδιωτικά έργα. Βασίζεται, δε, στην κεντρική γραμμή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για πλήρη ένταξη του πολιτιστικού τομέα στις ανάγκες κερδοφορίας του κεφαλαίου, γεγονός το οποίο επικυρώθηκε με την άρση της εξαίρεσης του πολιτισμού από τους όρους της αγοραίας ανταγωνιστικότητας, με την Στρατηγική της Λισσαβόνας, το 2000. Συνεπώς. δεν αφορά αποκλειστικά τις κυβερνήσεις της ΝΔ, αλλά και τις σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, σε κάθε εκδοχή τους – ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ – και τις συγκυβερνήσεις τους.

 

«Ζύμωση» «τετελεσμένων»

 

Η μαζική ταφή αποτελείται από 79 σκελετούς σε τρεις σειρές. «Για την προστασία τους» λέει σήμερα το ΥΠΠΟ, «χρησιμοποιήθηκε μία τέντα η οποία θα είχε διάρκεια ενός χρόνου, αλλά παραμένει να καλύπτει το σκάμμα ως σήμερα. Πρέπει το ΚΑΣ να γνωμοδοτήσει για την τύχη του ευρήματος με τα σημερινά δεδομένα. Όλοι μιλάμε για την εξαιρετική προστασία που εξασφαλίζομε αλλά αφήνουμε μνημεία στο έλεος τους.

»Η απόφαση που ελήφθη το 2016 προέκρινε τη διατήρηση κατά χώρα, με ενέργειες που θα διασφάλιζαν το εύρημα. Οι ενέργειες αυτές δεν έγιναν ποτέ. Σήμερα το εύρημα είναι σε πολύ κακή κατάσταση. Ένα μεγάλο μέρος του μοναδικού ευρήματος έχει ήδη χαθεί.».

Γιατί λοιπόν δεν κάνει το υπουργείο κάτι τώρα, για να σώσει το υπόλοιπο; Η απάντηση που δίνει, εμμέσως, η ίδια πολιτική ηγεσία μέσω της ανακοίνωσης, είναι αποκαλυπτική των προθέσεων: «Η υπουργός ζήτησε την αναπομπή στη συνεδρίαση του Συμβουλίου της 4ης ή 11ης Φεβρουαρίου τ.ε., ώστε το ΚΑΣ να συζητήσει, έπειτα από αυτοψία των μελών του Συμβουλίου, αν επιμένει στην κατά χώρα διατήρηση και ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του. Ζήτησε επίσης, με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση του ευρήματος, στο ΚΑΣ να κατατεθούν προτάσεις για την απόσπαση και επανατοποθέτηση των ευρημάτων, ώστε το ΚΑΣ να έχει πλήρη εικόνα των δεδομένων, προκειμένου να γνωμοδοτήσει. Να σημειωθεί ότι το 2016 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε εκφράσει τη βούλησή του να διαθέσει 5 εκ. ευρώ για την προστασία και ανάδειξη του ευρήματος».

Πρόκειται για μια ακόμη παράγραφο – μνημείο αντιδεοντολογικής επίθεσης ακόμη και στους ίδιους τους θεσμούς του αστικού κράτους. Αμφισβητώντας ευθέως την επιστημονική επάρκεια και την ικανότητα κρίσης των μελών του ΚΑΣ, σε μια ακόμη απροσχημάτιστη πολιτική παρέμβαση, η πολιτική ηγεσία προκαταβάλει την γνωμοδότηση – «αν επιμένει στην κατά χώρα διατήρηση» – με έμμεση απειλή σε περίπτωση αντίθετης άποψης – «ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του» – απειλή η οποία, σε μια πρώτη ανάγνωση, σημαίνει πως την ευθύνη για ό,τι αρνητικό συμβεί στο εύρημα θα την χρεωθεί το ΚΑΣ και η Αρχαιολογική Υπηρεσία!

Επίσης, για πολλοστή φορά το κράτος πλέκει το εγκώμιο στο Ίδρυμα, το οποίο εμφανίζεται, κατά το γνωστό αστικό αφήγημα, «πρόθυμο» να πληρώσει για την προστασία των αρχαιοτήτων την ώρα που το κράτος τις αφήνει στην τύχη τους.

Το γεγονός ότι το κράτος χάρισε ένα ανεκτίμητο «φιλέτο» δημόσιας γης στο Ίδρυμα για να «μαντρώσει» εμβληματικούς δημόσιους φορείς, όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή και η Εθνική Βιβλιοθήκη στο «μαντρί» των πολιτιστικών αναγκών του κεφαλαίου και στην ιδιωτικοοικονομική διαχείρισή τους, είναι προφανώς η «κανονικότητα».

Το ότι η περιοχή ελεγχόταν αρχαιολογικά πριν ακόμη μπουν οι μπουλντόζες της «επένδυσης» και – ως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις – το κράτος δεν ήθελε να χαλάσει την πολιτιστική «παιδική χαρά» του Ιδρύματος, είναι προφανώς «περασμένα ξεχασμένα».

 

Μια μικρή προϊστορία

 

Οι ευθύνες για ό,τι αρνητικό συμβεί στους Δεσμώτες βαραίνουν και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, εξίσου. Τον Νοέμβριο του 2018, η τότε υπουργός Πολιτισμού, Μυρσίνη Ζορμπά, επισκεπτόμενη την ανασκαφή, ανακοίνωσε ότι το υπουργείο Πολιτισμού «έχει χρέος να ολοκληρώσει την ανασκαφική έρευνα και τις υποδομές προστασίας του ευρήματος αλλά και να αναδείξει ως επισκέψιμο τον χώρο, το ταχύτερο δυνατό. Οι Δεσμώτες του Φαλήρου θα αποδοθούν στο κοινό». Και πρόσθεσε ότι «θα παρουσιάσουμε σύντομα το χρονοδιάγραμμα των εργασιών».

Εκ των πραγμάτων προκύπτει πως ούτε η ανασκαφή ολοκληρώθηκε, ούτε το εύρημα αποδόθηκε στο κοινό, ούτε ανακοινώθηκε χρονοδιάγραμμα.

Τον Ιούνιο του 2019, το ΚΑΣ ενέκρινε γεωπεριβαλλοντική και γεωχημική μελέτη δεδομένου ότι, όπως αναφέρθηκε, οι Δεσμώτες βρίσκονται σε μια περιοχή με πολλή υγρασία, με αποτέλεσμα οι σκελετοί να διαβρώνονται πολύ εύκολα. Η έρευνα έδειξε ότι υπάρχουν ισχυρές υπόγειες ροές και γι’ αυτό απαιτούνται έργα μονιμότερης προστασίας για την κατά χώρα διατήρηση των σκελετών.

Η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, πρότεινε την κατασκευή μόνιμου υπόγειου κελύφους προστασίας και ένα πέτασμα από αλλεπάλληλους πασσάλους περιμετρικά των ευρημάτων, που θα περιλαμβάνει τα ευρήματα και θα τα προστατεύει από την υγρασία.

Συμπέρασμα: Από τον Μάρτιο του 2016, οπότε αποκαλύφθηκαν οι Δεσμώτες, μέχρι και σήμερα, εξακολουθούν να απειλούνται με διάβρωση, με το ΚΑΣ να διαπιστώνει… τον Ιούνιο του 2019, ότι απαιτούνται να γίνουν έργα προστασίας, επιπλέον εξειδικευμένες μελέτες και μόνιμο στέγαστρο.

Εάν όντως ο κίνδυνος υγρασίας είναι μεγάλος, τότε, τα προσωρινά μέτρα θα έπρεπε να είναι ανάλογα του κινδύνου, ώστε να δοθεί ο χρόνος για τις μελέτες και τις μόνιμες λύσεις, χωρίς να απειλείται με εξαφάνιση το εύρημα. Αν δεν προκύπτει πολιτική ευθύνη από όλα αυτά, τότε από πού προκύπτει; ‘Η μήπως πάλι οι πολιτικές ηγεσίες θα κρυφτούν πίσω από την Αρχαιολογική Υπηρεσία;

 

Το εύρημα

 

Σύμφωνα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, το πολυάνδρειο των «Δεσμωτών» αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του Φαλήρου. Πρόκειται για ομαδική ταφή 79 ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς. Οι σκελετοί ανήκουν σε άνδρες διαφορετικών ηλικιών, που έχουν εκτελεστεί με τον ίδιο τρόπο, με μία χαριστική βολή στον κρόταφο. Στο πρώτο όρυγμα έχουν ταφεί 40 άνδρες, με σεβασμό, δηλαδή με τις προβλεπόμενες σπονδές, χωρίς όμως η ταφή τους να έχει προετοιμαστεί από τις οικογένειές τους. Είχαν τα χέρια τους δεμένα μπροστά από το σώμα τους. Οι άνδρες που έχουν ταφεί στο δεύτερο όρυγμα είχαν δεμένα πίσω τα χέρια, ενώ στο τρίτο όρυγμα ήταν δεμένοι ομαδικά σε ξύλο, με τα χέρια ψηλά, ένδειξη ατιμωτικής ταφής.

Το εύρημα συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της χρονιάς από το επιστημονικό περιοδικό Archaeology και χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. Πρόκειται για μία εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων, η οποία συσχετίζεται, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα. Σύμφωνα με την Έφορο Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, Στέλλα Χρυσουλάκη, η ταύτιση των δεσμωτών με το Κυλώνειον άγος, αποτελεί υπόθεση εργασίας, δεδομένου ότι το εύρημα χρονολογείται με ακρίβεια στην 25ετία εκείνων των πολιτικών αναταραχών.

Γεννήθηκε – και αυτή είναι μία από τις ελάχιστες βεβαιότητες που έχει – το 1970. Πουλούσε την εργατική του δύναμη επί χρόνια στον έντυπο και τον ηλεκτρονικό Τύπο. Μέχρι που του έπεσε ο ουρανός στο κεφάλι ήταν το μόνο πράγμα που φοβόταν. Τώρα «αναρρώνει» στο Περιοδικό. Ελπίζει, για πάντα.