Ο δαίμονας που πάντα θα ακολουθούμε

Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε και το χάος και μέσα σ’ αυτό ο κόσμος του! Δίχως αρχή και τέλος, μόνο τέλος και πάλι αρχή. Ξανά και ξανά… Ο Πόε που δεν μας αφήνει να ησυχάσουμε και δεν πρόκειται να μας αφήσει. Το όνομα του μόνιμη επωδός, απάντηση σε απλά και μεγάλα ερωτήματα. Και όχι, δεν ανακαλύπτουμε πάλι τον Πόε, δεν γίνεται αυτό. Ο Πόε ορίζει το σημείο συνάντησης, αποκαλύπτει και μαζί του βρίσκουμε μέσα μας την έκπληξη, το ξάφνιασμα, την ταραχή και το δέος.

Ο Πόε άφησε ένα πολυθεματικό έργο το οποίο έγινε η αρχή, τα θεμέλια, για πολλά λογοτεχνικά ειδή που ξέρουμε σήμερα. Θα μπορούσε μετά την γνωριμία, αποδοχή και αναγνώριση του να μην γραφτεί τίποτε άλλο γι’ αυτόν. Το όνομα και η λογοτεχνική του αξία θα έμεναν αναλλοίωτα, άφθαρτα. Ο Πόε όμως επιστρέφει γιατί το έργο του επιβάλλει την επιστροφή. Το μυστήριο, ο τρόμος, η περιπέτεια και το μεγαλείο του ποιητικού λόγου φέρουν, μεταξύ άλλων, το όνομα του. Το έργο του άλλοτε μας δείχνει τον δρόμο, άλλοτε προκαλεί ερωτήματα που απαιτούν απαντήσεις και άλλοτε απλά μένει στο μυαλό μας και η επιστροφή σ’ αυτό είναι μονόδρομος. Ο Πόε δεν περιμένει τίποτα από εμάς, εμείς περιμένουμε τα πάντα από την καταβύθιση στο λαμπρό σκότος του! Σ’ αυτό βούτηξε η Κατερίνα Σχίνα και μας παρέδωσε το πολύτιμο 21 ιστορίες και “Το κοράκι” (Εκδόσεις Μεταίχμιο).

Η έκδοση είναι του 2013 όμως η αξία της δεν περιορίζεται χρονικά. Προς τι τα μεγάλα λόγια και ο ενθουσιασμός; Μα, για την πολύ καλή δουλειά της Σχινά που ως πολύ καλή αναγνώστρια ακολούθησε τον Πόε μέχρι και την τελευταία λέξη. Διαβάζοντας τις 21 ιστορίες και “Το κοράκι” στέκεσαι δίπλα στον Ογκίστ Ντυπέν, νιώθεις το βλέμμα του μαύρου γάτου, ακούς την παντοτινή ηχώ του “Ποτέ πια!”… Το παίδεμα, ο κόπος της Σχινάς φαίνονται στην προσοχή που έχει δώσει στην επιλογή των λέξεων για να αποδώσει τα πυκνά κείμενα του Πόε. Οι λέξεις, φράσεις, του Πόε μέσα στην απλότητα τους φτιάχνουν πολυδαίδαλες διαδρομές που πρέπει να τις ακολουθήσεις με απόλυτη συγκέντρωση. Η Σχινά δεν χάνει το νήμα σε κανένα σημείο και δεν υποκύπτει στην ευκολία. Ακόμη και στο εμβληματικό “Το κοράκι” η ελληνική απόδοση στέκεται επάξια δίπλα στο πρωτότυπο. Το μέτρο, η μουσικότητα, η συνοχή, η αφήγηση στέκουν ακλόνητα και το τελικό αποτέλεσμα καθηλώνει. Η Σχινά διατηρεί το βάρος των λέξεων και αυτές πατάνε τόσο γερά που ο λόγος του Πόε αναδεικνύεται τόσο όμορφα, τόσο προκλητικά…

Βέβαια η Σχινά δεν λειτουργεί μόνο ως καλή μεταφράστρια. Πάνω απ’ όλα λειτουργεί ως καλή ανθολόγος και μας παρακινεί να βρούμε ξανά τον Πόε. Οχι μέσα από τα διάσημα έργα του, αλλά μέσα από ιστορίες όπως “Το πηγάδι και το εκκρεμές”, “Μορέλα”, “Το κλεμμένο γράμμα”… Εκεί φαίνεται η αγάπη, η ευστροφία και η σωστή αντίληψη της Σχινά. Στρέφει τον αναγνώστη σε έργα του Πόε που δεν είναι γνωστά για να μας δώσει την ευκαιρία να δούμε καλύτερα τον δημιουργό και τη δουλειά του. Επειτα, με την κατηγοριοποίηση των έργων σε Τρόμο, Φανταστικό, Μυστήριο, Περιπέτεια, Επιστημονική Φαντασία, Σάτιρα, κατευθύνει τον αναγνώστη σε πεδία που δεν πίστευε ή δεν ήξερε ότι υπάρχουν (σάτιρα). Σε κάθε ιστορία υπάρχει συνοπτικό, εύστοχο, ενημερωτικό σχόλιο, ενώ στο “σημείωμα της μεταφράστριας”, σε τέσσερις σελίδες, η Σχινά θίγει όλα τα καίρια ζητήματα γύρω από το έργο του Πόε.

Για τον πλούτο και την καθηλωτική δύναμη του λόγου του Πόε δεν χρειάζονται πολλά. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Πόε κατάφερε να ξεφύγει από τις περιοριστικές συμβάσεις της λογοτεχνίας, τη χρησιμοποίησε ως μέσο για να ακολουθήσει -ακόμη και να προηγηθεί (!)- σημαντικές εκφράσεις επιστημών (ψυχανάλυση), να συμπορευτεί με ρηξικέλευθα φιλοσοφικά ρεύματα, να δημιουργήσει νέα είδη στην τέχνη του λόγου (αστυνομικό μυθιστόρημα). Ο Τάκης Παπατσώνης, όπως παραθέτει η Κατερίνα Σχινά στο εισαγωγικό σημείωμα, γράφει: “Η ψυχανάλυση, ο υπερρεαλισμός, όπως προηγούμενα ο συμβολισμός, ο πριν του Σαρτρ υπαρξισμός, οι προραφαηλίτες, ακόμα πρωτύτερα, βρίσκονται παράλληλοι με το δαιμόνιο του μεγάλου Αμερικανού. Απερια νέα είδη πεζού λόγου και της ποίησης δημιουργήθηκαν και εξελίχθηκαν, εμπνευσμένα από τις πολυποίκιλες φαντασιώσεις του Πόε. Το αστυνομικό μυθιστόρημα, που βρήκε τέτοια διάδοση, τον έχει πατέρα του, τα έργα άγχους, όπως του Κάφκα, τα ονειρικά και παραδεισιακά οράματα, η μεταφυσικότητα του ερωτικού πάθους τού ενωμένου με την ιδέα του θανάτου, το ίδιο. Ακόμα και η γραφολογία κι η αποκρυπτογράφηση γρίφων κι οι περίπλοκοι, μέχρι παραφροσύνης, λογικοί και μαθηματικοί συνειρμοί”.

Αυτός ήταν, είναι, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, ένας δαίμονας που δεν θα ησυχάσει ποτέ και εμείς θα τον ακολουθούμε πάντα.