"Γκιακ", διηγήματα του Δημοσθένη Παπαμάρκου

Γκιακ, Δημοσθένης Παπαμάρκος, διηγήματα, Εκδ. Αντίποδες 

Το “Γκιακ” δεν είναι μόνο μία συλλογή διηγημάτων. Δεν ανήκει μόνο στον χώρο της μυθοπλασίας. Είναι μια ολοκληρωτική καταγραφή και ανάλυση της θυσίας του αίματος. Ναι, δεν πρόκειται για επίσημη κοινωνιολογική-ανθρωπολογική ανάλυση. Όμως μέσα από την αφήγηση των ηρώων του, αντιλαμβανόμαστε πώς ο «μύθος» μπορεί να “διαβάσει”, έστω για λίγο, τη λεπτή κόκκινη γραμμή που χωρίζει έναν άνθρωπο από το σπίτι του στο χωριό μέχρι το μέτωπο του πολέμου. Και η αφήγηση αυτή μάς λέει την ιστορία. Την Ιστορία, έτσι όπως ίσως δεν θέλουμε ποτέ να τη φανταστούμε. Γιατί στους πολέμους συμμετείχαν παππούδες και προπαππούδες μας, τους οποίους ποτέ δεν θα θέλαμε να σκεφτόμαστε ότι σκοτώνουν, σφάζουν, βιάζουν, εκδικούνται, λιποτακτούν, ερωτεύονται. Ότι γίνονται κάτι άλλο.

Γκιακ. Το αίμα. Το κοινό, άχρονο, απροσδιόριστο στοιχείο που ορίζει την καταγωγή, το χρόνο, τη ζωή μας. Πώς “μιλάει” όμως; Ποια είναι η γλώσσα του; Τι ζητάει; Τι δίνει; Τι ενεργοποιεί τη δύναμη τού να αλλάζει ζωές; Στο τέλος, τι ανθρώπους φτιάχνει; Αυτά απαντώνται  στον νου που δεν ησυχάζει. Όπως αυτός του Δημοσθένη Παπαμάρκου, που βούτηξε στις ρίζες του αίματος.

Ο Παπαμάρκος βρήκε το σημείο που τέμνει το υγρό, ερυθρό, στοιχείο με το αδρό αποτύπωμα της ψυχής: Τη γλώσσα. Αυτή είναι που το “κουβαλά” και εκφράζει τους καημούς και τα πάθη του ανθρώπου. Αυτή είναι που το αναγνωρίζει, σε κάθε του μορφή, αυτή είναι που εξηγεί τον “διάλογο” με τις ανομολόγητες φράσεις του εσώτερου εαυτού.

Ο δημιουργός έπρεπε να φτιάξει τον κατάλληλο χώρο γι’ αυτή τη συνάντηση. Προφανής η επιλογή του. Οι ήρωες των διηγημάτων του στρατιώτες που πολέμησαν στη μικρασιατική εκστρατεία. Όπως αναφέρει ο Αργύρης στο “Νόκερ”, “το αίμα πρέπει να χύνεται”. Και πού αλλού εκτός από τον πόλεμο; Αυτό, όμως, που έχει εξίσου ενδιαφέρον είναι η επιστροφή στον “ήσυχο” τόπο. Κι αν για τις ΗΠΑ το Βιετνάμ συνεχίζει να στοιχειώνει, για εμάς είναι η υπηρέτηση του σχεδίου “η Ελλάδα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών” του Ελευθέριου Βενιζέλου. Το μεταπολεμικό πεδίο ψάχνει τρόπο να συνυπάρξει με το κοινωνικό και το ηθογραφικό. Σύγκρουση δύο κόσμων. Η φωτιά της μάχης με τις πανίσχυρες παραδόσεις. Ο εφιάλτης της πολεμικής βαρβαρότητας με τη θρησκευτική πίστη, τα “αλύγιστα” έθιμα. Το κυνήγι της εκδίκησης. Η επιβίωση δίνει τη θέση της στην αποδοχή. Αυτοί που έμειναν πίσω να αποδεχτούν αυτόν που γύρισε και αυτός να αποδεχτεί το νέο περιβάλλον.

Ο Παπαμάρκος επιλέγει τραχύ προφορικό λόγο σε απροσδιόριστο τόπο. Αντικειμενική επιλογή και αναπόφευκτη. Ο τόπος δράσης “απαιτεί” λέξεις δίχως χαλινάρι. Να συλλαμβάνουν τη σκληρή αθωότητα αμφοτέρων. Τελικά, είναι θέμα κυριαρχίας. Ποιος θα υποτάξει τον άλλο. Ο στρατιώτης που φέρει τις κραυγές, τις ικεσίες, τις οιμωγές και το αίμα των νεκρών ή η πατρίδα που θέλει βιαίως να του προσθέσει νέες μνήμες, συμπεριφορές;

Κάθε ιστορία βασίζεται στην εξομολόγηση-αφήγηση. Κάθε ήρωας εξιστορεί τη σχέση του με το αίμα που χύθηκε. Διαβάζουμε για εκδίκηση, ομοφυλοφιλικές σχέσεις, για μετανάστευση…Ο Παπαμάρκος εκμεταλλεύεται τη ζωντάνια της γλώσσας, την οποία κρατάει ατόφια «αρβανίτικη» στους ήρωες των διηγημάτων, για να καταφέρει να εκφράσει όσο πιο αποκαλυπτικά το βάθος των συναισθημάτων και της ψυχικής μεταστροφής. Σε αυτήν λοιπόν, την αρβανίτικη «γλώσσα», «γκιακ» σημαίνει αίμα, αδελφικό αίμα, εκδίκηση, βεντέτα, φυλή.