Τι ήταν και γιατί παραμένει επίκαιρη η ΕΠΟΝ
23 Φλεβάρη του 1943: Η ίδρυση και η εκκίνηση της δράσης της
Σαν σήμερα, στις 23 Φλεβάρη του 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ.
Ίδρυση και δράση
Η ίδρυση της πραγματοποιήθηκε μετά από πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας , οργάνωση νέων που είχε ιδρύσει το ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) από το 1922) και του ΕΑΜ Νέων (το «νεολαίστικό τμήμα» του ΕΑΜ που είχε ιδρυθεί ένα χρόνο νωρίτερα). Η ίδρυσή της σήμανε την αυτοδιάλυση του ΕΑΜ-Ν, της ΟΚΝΕ αλλά και των άλλων οργανώσεων που τη συγκρότησαν (όπως η Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία της ΕΛΔ, η Αγροτική Νεολαία της Ελλάδας του ΑΚΕ, η Λεύτερη Νέα, η Φιλική Εταιρεία Νέων κ.α.) και αποτύπωσε την πιο ευρεία και μαζική συσπείρωση νεολαιίστικων, αριστερών, σοσιαλιστικών και προοδευτικών οργανώσεων και ανένταχτων αγωνιστών που είχε υπάρξει μέχρι τότε.
Η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και μετά την απελευθέρωση, μέχρις ότου τέθηκε εκτός νόμου, τον Φεβρουάριο του 1947. Αναπτύχτηκε ταχύτατα και υπολογίζεται ότι λίγο πριν την απελευθέρωση στις γραμμές της βρίσκονταν περισσότεροι από 500.000 νέοι και νέες, από τους οποίους ένα μεγάλο ποσοστό εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ. Χιλιάδες υπήρξαν οι αντάρτες και οι αντάρτισσες της ΕΠΟΝ που έπεσαν ηρωικά στα πεδία των μαχών αλλά και στις διαδηλώσεις των πόλεων, στις εκτελέσεις, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στις φυλακές και τα βασανιστήρια των αρχών κατοχής και των οργάνων τους.
Όντας στην πρώτη γραμμή της μάχης, η ΕΠΟΝ συνέβαλλε αποφασιστικά και με ιδιαίτερο τρόπο στην οργάνωση του αγώνα για «ψωμί και λευτεριά» ιδιαίτερα στην πόλη, αλλά και στην ύπαιθρο. Στο εργοστάσιο, στη γειτονιά, στο σχολείο και το πανεπιστήμιο. Με την οργάνωση των διαδηλώσεων και τη μάχη ενάντια στην επιστράτευση, με τα σαμποτάζ ενάντια στους ναζί και τους συνεργάτες τους και με την ιδιαίτερη συμβολή στη διενέργεια των μυστικών εκλογών της ΠΕΕΑ, της «κυβέρνηση του βουνού».
Σημαντική υπήρξε και η εκδοτική της δραστηριότητα με το περιοδικό της, τη «Νεα Γενιά», αλλά και με δεκάδες άλλα παράνομα περιοδικά και αντιστασιακά έντυπα σε όλη τη χώρα. Τέλος αξιοσημείωτη ήταν η δράση της στο επίπεδο της λεγόμενης μάχης της επιβίωσης που έδινε το ΕΑΜ και ο αγωνιζόμενος λαός αλλά και στην προσπάθεια να ανατείλει ένα νέο μορφωτικό, πολιτισμικό και αξιακό σοσιαλιστικό φορτίο. Η ίδρυση σχολείων για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, η λειτουργία πολιτιστικών και μορφωτικών λεσχών, η διοργάνωση συσσιτίων, η οργάνωση της εθελοντικής βοήθειας σε αγροτικές εργασίες και κοινωφελών έργων στην ύπαιθρο αποτέλεσαν κορυφαίους σταθμούς αυτής της προσπάθειας.
Η παρακαταθήκη της ΕΠΟΝ: «Σημαδεύανε στο μέλλον, πετυχαίναν στο παρόν»
Πως μπορούμε να προσπαθήσουμε να συνοψίσουμε την παρακαταθήκη της ΕΠΟΝ όσον αφορά το νεολαιίστικο κίνημα και τον ιδιαίτερο ρόλο του στην εποχή των μνημονίων και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης;
Οι βασικοί στόχοι της ΕΠΟΝ συνδέθηκαν όπως είναι εμφανές με τους στόχους του ΕΑΜ. Στο καταστατικό της, αναφέρονται ως βασικοί σκοποί: « α) Η εθνική απελευθέρωση, η πλήρης ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα, β) Η υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό, γ) Η εξολόθρευση του φασισμού τώρα και στο μέλλον και με οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί, δ) Ο αγώνας κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου για την κατοχύρωση της ειρήνης, με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαίων και την αδελφική συνεργασία τους, ε) Η ανοικοδόμηση της χώρας από τα ερείπια του πολέμου και της αξονικής κατοχής προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του πληθυσμού» .
Αυτοί οι στόχοι όμως βρήκαν αυτοτελείς δρόμους έκφρασης στη βάση των ειδικών χαρακτηριστικών της νεολαίας της εποχής. Ο «δωδεκάλογος της ΕΠΟΝ», αποτέλεσε κορυφαίο παράδειγμα ενός μανιφέστου που μπορούσε να μιλάει για τις ανησυχίες και τις ανάγκες της νέας γενιάς και να τις συνδέει με την προσπάθεια για συνολική αλλαγή, για απελευθέρωση και λαοκρατία, ως εκείνη τη συνθήκη, που θα μπορούσε πραγματικά τις ανάγκες αυτές να τις ικανοποιήσει και να τις ολοκληρώσει. Ο «δωδεκάλογος της ΕΠΟΝ», όπως και το σύνολο του περιεχομένου της δράσης της, μπορούσε ταυτόχρονα να αποτυπώνει σημαντικά στοιχεία του συνολικού αξιακού πολιτικού και πολιτιστικού της φορτίου. Να αναδεικνύει το πρότυπο του επονίτη, του νέου κομμουνιστή αγωνιστή, πλευρές του οποίου γίνονταν υλική δύναμη τόσο στη μάχη για επιβίωση και πολιτισμική αναγέννηση όσο και σε μια άλλη πρόταση ζωής, στο στόχο για τη συνολική αλλαγή του σοσιαλισμού.
Η ΕΠΟΝ λοιπόν κατάφερνε αυτό το εξαιρετικά απλό στη σύλληψή, αλλά δύσκολο στην υλοποίηση. Να έρχεται σε επαφή με την σχεδόν ακατανόητα δύσκολη καθημερινότητα της νεολαίας της εποχής και να θέτει στόχους που συνέβαλλαν στην αντιμετώπισή της. Άκουγε και ακουμπούσε με ιδιαίτερο και ηγεμονικό τρόπο στις ανάγκες και στα οράματα των νέων, εντάσσοντάς τα στη συνολική εαμική εναλλακτική κατεύθυνση για την ελληνική κοινωνία, που θα μπορούσε να συνοψιστεί στο τρίπτυχο: απελευθέρωση – ανοικοδόμηση – λαοκρατία. Με αυτό τον τρόπο η δράση της δεν ήταν απλά συμπληρωματική όσον αφορά το εαμικό κίνημα. Ήταν μάχη πρώτης γραμμής στο να κατορθώσει το ΕΑΜ να γίνει ηγεμονική πολιτική δύναμη συνολικά στη δοκιμαζόμενη από τη ναζιστική κατοχή ελληνική κοινωνία. Στο να κατορθώσει το ΕΑΜ τελικά να καταστήσει τα ταξικά συμφέροντα του κόσμου της δουλειάς ηγεμονικά εντός του ελληνικού λαού και να τα ταυτίσει με το εθνικό ζήτημα και την επίλυση του. Η ΕΠΟΝ εμπνέεται, διαπαιδαγωγεί και διαπαιδαγωγείται με έναν ασυγκράτητο νεανικό ενθουσιασμό γύρω από μια άλλη προοπτική. Μια προοπτική για την οποία δε διστάζει να πεθαίνει, να πολεμάει και να τραγουδάει…
Στην περίεργη και “απαιτητική” συγκυρία της σημερινής πραγματικότητας όσο κι αν φαίνονται μακρινές τέτοιες αφηγήσεις και εξιστορήσεις, άλλο τόσο μπορούν να αποτελούν αν μη τι άλλο και πεδίο αναμέτρησης και διαλόγου για όλους όσους θέλουν να συζητήσουν και να δράσουν ενωτικά και ουσιαστικά στο φόντο της ανάγκης για το χτίσιμο νέων συλλογικοτήτων και μιας συνολικά αναζοωγονημένης κουλτούρας και φυσιογνωμίας συλλογικότητας – μαχητικότητας – αλληλεγγύης – διεκδίκησης με πρωταγωνιστή τους νέους ανθρώπους. Όλους αυτούς τους μισθωτούς / “μπλοκάκηδες”, συμβασιούχους, αναπληρωτές, “μαύρους” / ανασφάλιστους, ανέργους, μαθητές και φοιτητές, αυτούς -τέλος πάντων- τους οποίους όλη η κυρίαρχη τάξη πραγμάτων στα λόγια επαινεί και συμπαραστέκεται, στην πράξη καταδικάζει και αναμένει απλά να μεταναστεύσουν ή να ζουν χωρίς ελπίδα, χωρίς βούληση, χωρίς όνειρα και προοπτική…
Παράρτημα: Ο Δωδεκάλογος της ΕΠΟΝ
-1-
Θέλουμε τα νιάτα ευτυχισμένα, μέσα στη χαρά της δημιουργικής δράσης.
-2-
Πιστοί στρατιώτες στα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης, θ’ αγωνιστούμε να περάσωμε από το βάρβαρο καταναγκασμό στη δημιουργική ελευτερία.
-3-
Θα αγωνιστούμε παληκαρίσια να γκρεμίσουμε όλους τους πολιτικούς και οικονομικούς φραγμούς και όλα τα εμπόδια, που έστησε ο καπιταλισμός και ο φασισμός, για να καταχτήσουμε κι εμείς τα δικαιώματα της ηλικίας μας, και να επιβάλουμε το σεβασμό τους.
-4-
Κανένας φραγμός και κανένα εμπόδιο στην αρμονική σωματική μας ανάπτυξη και ψυχική μας εξέλιξη. Ζητάμε όλα τα μέσα για ν’ αναπτύξουμε τον πλούσιο δυναμισμό της ηλικίας μας και να φτιάξουμε γερό το σώμα και χαρούμενη και ακμαία την ψυχή.
-5-
Ζητάμε με ίσια δικαιώματα για όλα τα παιδιά, πολύπλευρη παιδεία και ποιοτική μόρφωση διαποτισμένη με το πνεύμα της λαοκρατικής Δημοκρατίας, σφραγίζοντας ο καθένας μας την προσωπική του αξία και εξίψωση με το δημιουργικό του έργο.
-6-
Θέλουμε να γίνουμε, σύμφωνα με τις ατομικές του ο καθένας ικανότητες, φωτισμένοι και ειδικευμένοι εργάτες της ζωής και της επιστήμης, ικανοί ν’ ανταποκριθούμε σ’ όλες τις υλικές και πνευματικές ανάγκες της χώρας μας, και δημιουργικοί συντελεστές στο ξαναχτίσιμο του πολιτισμού στον τόπο μας, υποτάσσοντας τους ατομικούς μας σκοπούς στην ευτυχία και εξύψωση του λαού.
-7-
Θα αγωνιστούμε να πετύχουμε σ’ όλα τα επίπεδα της δράσης μας πραγματική, και με εσωτερική πειθαρχία, αυτοδιοίκηση.
-8-
Θέλουμε, εμείς οι νέες, λυτρωμένες από τον απατηλό και παραστρατημένο φεμινισμό, να σπάσουμε τις αλυσίδες της πολύμορφης σκλαβιάς μας και ν’ αγωνιστούμε ολόψυχα, πλάι και μαζί με τους νέους, για να καταχτήσουμε την οικονομική, την κοινωνική και την πολιτική μας ισότητα. Μόνον έτσι θα λάμψει ο αληθινός εαυτός μας και θα υψωθούμε στον γνήσιο γυναικείο ανθρωπισμό.
-9-
Θα αγωνιστούμε παληκαρίσια, όλοι μαζί Νέοι και Νέες, και σήμερα και πάντοτε ενάντια σε κάθε εξωτερικό εχτρό, για ν’ αναχτήσουμε και να θρονιάσουμε τη λευτεριά στον τόπο μας, προασπίζοντας με κάθε θυσία την ακεραιότητα της Ελλάδας μας και ολοκληρώνοντας την εθνική μας ενότητα, μ’ απόλυτο όμως σεβασμό στην «αυτοδιάθεση των λαών».
-10-
Θέλουμε κι εμείς, πρωτοπόροι συναγωνιστές μαζί μ’ όλους τους νέους του κόσμου, να υπερνικήσουμε τον γεμάτο προκαταλήψεις στενόκαρδο εθνικισμό, να υψωθούμε πέρα κι επάνω από κάθε ιμπεριαλισμό και να χτίσουμε όλοι μαζί, μ’ αδελφική συνεργασία, το μεγαλόπρεπο ναό της ειρήνικής διαβίωσης των λαών, όπου μέσα θα στήσουμε το βωμό στις αληθινές ανθρώπινες αξίες.
-11-
θα αγωνιστούμε κι εμείς ολόψυχα και σήμερα και πάντοτε ενάντια σε κάθε εσωτερικό κι εξωτερικό εχτρό, για να καταχτήσουμε και να κατοχυρώσουμε τις ελευθερίες του λαού.Θα βοηθήσουμε μ’ όλη μας τη δύναμη, άξιοι συνεργάτες και άγρυπνοι φρουροί, να θεμελιωθεί, να προκόψει, και να ολοκληρωθεί η ελληνική λαοκρατική Δημοκρατία.
-12-
Δίνουμε την υπόσχεση, πως θα προετοιμάσουμε το έδαφος, για το ριζοβόλημα και το πλούσιο άνθισμα ενός πρωτοπόρου νεοελληνικού σοσιαλιστικού πολιτισμού. Μόνον έτσι θα καταχτήσουμε κι εμείς την εσωτερική μας ευτυχία.
ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ
ΟΡΓΑΝΟ ΤΟΥ Κ.Σ. ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΝΕΩΝ (Ε.Π.Ο.Ν.)
Χρόνος πρώτος – Αθήνα 28 Σ/βρίου 1943 – Αριθμός Φύλλου 11 – Τιμή Φύλλου Δραχ.200