Abigail Solomon-Godeau | Φεμινισμός, ψυχανάλυση & φωτογραφία
Για την Abigail Solomon-Godeau, θεωρητικό της φωτογραφίας και φεμινίστρια, οι παράμετροι που συνδέονται με τη φωτογραφία και το «βλέπειν» επικαθορίζονται και διαμορφώνονται εξίσου όχι μόνο από ιστορικές, κοινωνικές, ταξικές και θεσμικές δομές, αλλά και από τις πατριαρχικές δομές εξουσίας. Οι πατριαρχικές αυτές δομές χρησιμοποιούνται συνήθως κανονιστικά και με τόσο τετριμμένο τρόπο, ώστε να μην χρήζουν καν λεπτομερούς εξέτασης δίνοντας την εντύπωση μιας φυσικότητας.
Όπως παρατηρεί η Abigail Solomon-Godeau, μια φεμινιστική ανάλυση, ανάγνωση και προσέγγιση της θεωρίας της φωτογραφίας δεν αποτελεί μια τοπική προσέγγιση ή ένα θεωρητικό συμπλήρωμα στα υπόλοιπα συγκροτημένα θεωρητικά σχήματα, αλλά «μια επιστημολογική μετατόπιση η οποία περιλαμβάνει την προσπάθεια αναδιάρθρωσης και ανασύστασης της γνώσης».1 Η υποτιθέμενη καθαρή και ρεαλιστική καταγραφή του φωτογραφικού μέσου υπήρξε ιδιαιτέρως καθοριστική και επιδραστική στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ιδεολογίας και ιδίως στη διαμόρφωση της ιδεολογίας του φύλου.
Η Solomon-Godeau εξετάζει τους οπτικούς αλλά και τους ασυνάρτητους λεκτικούς μηχανισμούς, μέσω των οποίων οι όροι «αρσενικό» και «θηλυκό», «άνδρας» και «γυναίκα», κατασκευάστηκαν και κατασκευάζονται ακόμα διαμορφώνοντας παράλληλα τη συγκρότηση του δέκτη τόσο κατά τη διαδικασία της λήψης, όσο και κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης μιας φωτογραφίας.
Στο έργο της, η Solomon-Godeau προσεγγίζει και ερευνά τους τρόπους με τους οποίους η φωτογραφία αναπαράγει και προκαλεί αλληγορίες ή συγκροτεί τον «άνδρα» ως «θεατή υποκείμενο» και τη «γυναίκα» ως «θεατό αντικείμενο», χρωματίζοντας παράλληλα την έννοια του φύλου και διαμορφώνοντας το «αρσενικό» ως ενεργό υποκείμενο απέναντι στην εικόνα και στο τρόπο του «βλέπειν», ενώ το «θηλυκό» ως παθητικό αντικείμενο. Η Solomon-Godeau παρατηρεί πως η δυαδική δομή αυτού του διαχωρισμού ανάμεσα στο «αρσενικό» και στο «θηλυκό», στο «υποκείμενο» και στο «αντικείμενο» λειτουργεί παράλληλα και ως μια μορφή καταστολής της ομοφυλοφιλίας, υιοθετώντας συνήθως το παράδειγμα ενός ετεροφυλόφιλου θεατή. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «ο φεμινισμός μας προειδοποιεί για όλες αυτές τις ψευδαισθήσεις −καθώς και για την συνακόλουθη αυτών καταπίεση− στις οποίες υποπίπτουμε υποθέτοντας έναν παγκόσμιο και καθολικό θεατή γένους αρσενικού».2
Σε πολλά κείμενά της, η Solomon-Godeau εστιάζει στην οικονομία και στη βιομηχανία της εικόνας του σεξ καθώς και στην αναζήτηση της ερωτικής και πορνογραφικής φωτογραφίας, η οποία κατά την άποψή της αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα του ετεροφυλόφιλου αρσενικού «βλέπειν».3 Αναλύοντας λοιπόν τις εικονογραφικές τους στρατηγικές, η Solomon-Godeau επιδεικνύει την πλαστότητά τους, μια πλαστότητα η οποία αντιτίθεται στο στοιχείο της οικουμενικότητας των φωτογραφιών αυτών. Όταν μάλιστα η ανάλυση αυτή απευθύνεται σε γυμνές φωτογραφίες ανδρών, και άρα θέτει ως απαραίτητη προϋπόθεση διαφορετικούς δυνητικούς δέκτες-θεατές, τόσο άνδρες όσο και γυναίκες, η απομάκρυνση η οποία συντελείται από τα πολιτιστικά κανονιστικά στερεότυπα καθίσταται ολοένα και πιο εμφανής.
Παράλληλα, η Solomon-Godeau προσεγγίζει ψυχαναλυτικούς όρους όπως η σκοποφιλία, η ηδονοβλεψία και ο φετιχισμός, όροι οι οποίοι είναι θεωρητικά κατασκευασμένοι εντός του αυστηρά κανονιστικού πλαισίου ενός «αρσενικού» θεατή και εντός της προβολής της ηδονής ή του τραύματός του, εξετάζοντας την αλληλεπίδραση των όρων αυτών με «θηλυκούς» δέκτες/θεατές ή και με φωτογράφους, αποσκοπώντας στο να κατανοήσει τη δυνατότητα της αλληλοσυσχέτισης ή και της ανατροπής του κυρίαρχου πατριαρχικού μοντέλου.4
Όπως και οι περισσότεροι θεωρητικοί της φωτογραφίας στη δεκαετία του 1980, η Solomon-Godeau απορρίπτει την άποψη ότι η φωτογραφία είναι αυθύπαρκτη, ένα αντικείμενο καθ’ εαυτόν, αντιθέτως υποστηρίζει πως αποτελεί κάτι το οποίο διαμορφώνεται δυναμικά μέσα από τη διαδικασία της αναπαράστασης και της πρόσληψής της, ούσα εγγενώς προκαθορισμένη από έναν προϋπάρχον θεωρητικό λόγο.
Η Solomon-Godeau αρθρώνει και επεκτείνει το θεωρητικό της λόγο εξετάζοντας τη σχέση της φωτογραφίας με τις θεσμικές δομές και με τους θεσμικούς παράγοντες. Το σημαντικότερο είναι ότι στο έργο της, η φωτογραφία καθ’ εαυτήν δεν απουσιάζει από το λόγο και από το διάλογο, όπως συμβαίνει συχνά σε πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις, αντιθέτως διατηρεί κεντρικό ρόλο παραμένοντας στο επίκεντρο αυτών. Μάλιστα επιμένει να διερευνά εξονυχιστικά το πώς μια φωτογραφία παραγάγει νόημα συμμετέχοντας, σύμφωνα με τα λόγια της, «στη σύνταξη, στη ρητορική και στην επίσημη στρατηγική από την οποία κατασκευάζονται και μεταδίδονται τα νοήματα της».5
Ο κύκλος ενδιαφέροντός της Solomon-Godeau δεν περιορίζεται μόνο στο θεωρητικό διάλογο γύρω από τη φωτογραφία, αλλά επεκτείνεται και στα στοιχεία της υλικότητά της, παραθέτοντας, ως παράδειγμα, την ποιότητα της νταγκεροτυπίας η οποία «με την τόσο γνήσια καθαρότητα λόγω του σχεδόν ανύπαρκτου κόκκου και την υπερφυσική της οξύτητα» καταφέρνει να αποδώσει με τέτοια ευκρίνεια κάθε ψεγάδι του δέρματος, κάθε φακίδα μιας γυναίκας η οποία έχει φωτογραφηθεί, διογκώνοντας έτσι το ρεαλιστικό και τον ερωτικό χαρακτήρα της, εδραιώνοντας τη δυναμική της. Στο έργο της, η Solomon-Godeau διερευνά τις επιπτώσεις της υλικότητας αυτής, το διάλογο σε σχέση με την αισθητική της φωτογραφίας, αλλά και το στοιχείο της επιθυμίας ως αναπόσπαστο, και όχι ως αντιφατικό στοιχείο σε ένα ιστορικό έργο τέχνης με πολιτικοποιημένο χαρακτήρα, αντιμετωπίζοντας τη φωτογραφία ως ιστορικό αντικείμενο, ως μία μορφή οπτικής ανάγκης η οποία είναι πάντοτε παρούσα στην πραγματικότητα και όχι ως κάτι μετατοπισμένο σε έναν άλλο χρόνο και χώρο.
- Abigail Solomon-Godeau, Photography at the Dock Essays on Photographic History, Institutions, and Practices, (Minneapolis: ed. University of Minnesota Press, 1991), σελ. xxxi. Το απόσπασμα όπως παρατίθεται στο πρωτότυπο: “an epistemological shift that involves nothing less than a restructuration, a reconstitution of knowledge.”
- Ό.π., σελ. 257. Το απόσπασμα όπως παρατίθεται στο πρωτότυπο: “Feminism alerts us to the falsity—as well as the concomitant oppression— of presuming a universal male spectator.”
- Για παράδειγμα τα κείμενα “Reconsidering erotic photography: Notes for a project of historical salvage” και “Sexual Difference: Both Sides of the Camera” από το In Photography at the Dock.
- Αναφορά στο κείμενο “Just like a Woman,” “Sexual Difference: Both Sides of the Camera” από το In Photography at the Dock και στο κείμενο “The Legs of the Countess”.
- Abigail Solomon-Godeau, Photography at the Dock Essays on Photographic History, Institutions, and Practices, (Minneapolis: ed. University of Minnesota Press, 1991), σελ. 225. Το απόσπασμα όπως παρατίθεται στο πρωτότυπο: “the syntax, the rhetoric, the formal strategies by which their meanings are constructed and communicated.”