«Americana», του Ντον ΝτεΛίλο

Το πρώτο μυθιστόρημα του ΝτεΛίλο. Θα μπορούσε να ναι τίτλος έκτακτης είδησης. Θα μπορούσε να ναι επιχείρημα για το σημερινό του μεγαλείο. Το λογοτεχνικό ντεμπούτο του Αμερικάνου  συγγραφέα όμως είναι μια προβολή του σήμερα, κι ας έγινε πριν 50 χρόνια! Ίσως το απαιτούσε η δεκαετία του ΄70. Ίσως ο ΝτεΛίλο υποψιαζόταν κάτι. Σαν να έβλεπε ότι το γυαλί θολώνει και παραμορφώνει και αποφάσισε να πάρει τον δρόμο που άφησε κληρονομιά ο Κέρουακ. Η διαφορά με το ταξίδι του τελευταίου ήταν στον σκοπό. Ο σωτήρας της λογοτεχνικής συντροφιάς των Γκίνσμπεργκ, Μπάροουζ, στην ουσία εξερευνούσε το άγνωστο, εσωτερικά και εξωτερικά. Ο ΝτεΛίλο φεύγει για να επιστρέψει στο «γνωστό» και να δει τι συμβαίνει πίσω από την εικόνα. Ναι, εδώ και μισό αιώνα αυτή μας ταλαιπωρεί, μας ορίζει, μας σώζει, μας καταστρέφει. Κι αν η τεχνολογία εξελίχθηκε, κι αν την έχουμε στην τσέπη μας, κι αν «ζούμε» δυο ζωές, κι αν η ψευδαίσθηση έγινε η μόνη αίσθηση, η εικόνα άφησε τα πρώτα της αποτυπώματα στα 70’s. Εκεί άρχισαν να αλλάζουν τα χρώματα, εκεί οι γραμμές λύγισαν και η παραίσθηση μπέρδεψε το όνειρο με τον εφιάλτη, τη φιλοδοξία με την ακύρωση. Το «Americana» (Εκδόσεις Gutenberg) έπρεπε να ξαναδιαβαστεί!

Ο χαρακτηρισμός προφητικό είναι εύκολος και ίσως αδικεί το βιβλίο. Σκεφτείτε, όμως, την περίοδο που γράφτηκε. Η σπατάλη δυνάμεων σε όλα τα επίπεδα ήταν κανόνας. Η επιβολή της εξουσίας περνούσε μέσα από το αδυσώπητο φίλτρο της εικόνας και ό,τι έβλεπες έπρεπε να είσαι αυτό! Ο ΝτεΛίλο είδε ότι τα πολύχρωμα φώτα δεν λάμπουν όπως τους αξίζει, φυσικά. Η λάμψη ήταν αποτέλεσμα τεχνητής ενίσχυσης και η ματαιοδοξία, η κυνική φιλοδοξία, η μικροψυχία, ήταν αυτά που οδηγούσαν τον άνθρωπο της εποχής. Το περιτύλιγμα ήταν πανέμορφο, όμως η ομορφιά ήταν πλαστική και καθετί ανθρώπινο γλιστρούσε και χανόταν, κρατούσε όσο ένα τηλεοπτικό, διαφημιστικό, μήνυμα. Η διαφήμιση είχε καλύψει τα πάντα στη αμερικανική κοινωνία, η τηλεόραση ήταν μέσο, σκοπός, κατάσταση, νόμος απαράβατος. Αν έπρεπε να δεις κάτι, μέσα από παραμορφωτικό γυαλί της θα το έβλεπες. Αν έπρεπε να ονειρευτείς, τη γλώσσα της έπρεπε να μάθεις. Αν έπρεπε να κινητοποιηθείς, αυτή ήταν κόμβος. Αν έπρεπε να αποδράσεις και στην εξάρτηση της έπρεπε να αφεθείς. Αυτή ήταν η βάση της αστικής κοινωνίας των 70’s και στη μητρόπολη του καπιταλισμού το κυνήγι του κέρδους και η εκμετάλλευση «φώναζαν» εικόνα, εικόνα, εικόνα. Ο ΝτεΛίλο είδε το εύθραυστο, καλά κρυμμένο, μονοπάτι και σε αυτό περπάτησε -πρώτη φορά- λογοτεχνικά.

Ο ΝτεΛίλο αποτυπώνει το νευρωτικό τοπίο της σύγχρονης ζωής και την αποσύνθεση του αμερικανικού ονείρου. Αυτό αναφέρεται στη σύνοψη του οπισθόφυλλου. Πώς γίνεται αυτό; Μα, μέσα από τον ήρωα του, τον Ντέιβιντ Μπελ. Δεν μόνο ένας φανταστικός χαρακτήρας, είναι και συνέχεια της σκέψης και της γραφής του δημιουργού. Οι ιδέες, τα παραληρήματα, οι εσωτερικές αναζητήσεις εκφράζουν το πειραματικό, μοντέρνο, ύφος του συγγραφέα, την προσπάθεια του να αποδομήσει τα «σίγουρα», τα «αδιαμφισβήτητα». Ο Μπελ ελίσσεται μέσα στον κόσμο των τηλεοπτικών παραγωγών και μαζί του οι λέξεις, οι προτάσεις του ΝτεΛίλο. Όταν αποφασίζει να φύγει για τις Μεσοδυτικές πολιτείες με μια κάμερα στο χέρι, -για να κινηματογραφήσει την Αμερική πίσω από την απατηλή εικόνα των ΜΜΕ-, η αφήγηση «ανοίγει» αβίαστα, ο ορίζοντας μεγαλώνει εκφραστικά, η πλοκή βαθαίνει, οι χαρακτήρες γίνονται πιο γενναιόδωροι… Ο ΝτεΛίλο κατάλαβε τη δύναμη και τον κίνδυνο της εικόνας και στη ρευστότητα της μεγαλούργησε. Η Άννα Παπασταύρου πιστώνεται το εύληπτο μεταφραστικό αποτέλεσμα, ενώ ο Λευτέρης Καλοσπύρου το εύστοχο επίμετρο.