«Death in Sarajevo»

Σαράγιεβο στις μέρες μας. Το Hotel Europa προσπαθεί να μακιγιαριστεί σε κάτι περισσότερο από ένα ξενοδοχείο (και σε χρεοκοπία). Περιμένει να δοξαστεί ξανά, με τις ευρωπαϊκές σημαίες σε πλήρη έπαρση. Ένας γάλλος επίτροπος έρχεται να μιλήσει για τα 100 χρόνια από την δολοφονία του Franz Ferdinand. Οι ηρωικοί καιροί του μακρινού παρελθόντος μοιάζουν να έχουν περάσει, οι άγριοι του πρόσφατου επίσης, αλλά το δραματικό παρόν που έχουν καταλαγιάσει κάπως οι φλόγες είναι εδώ και διόλου ανέμελο. Προετοιμάζεται, λοιπόν, επισήμως. Οι Ευρωπαϊκές αξίες, έρχονται για να μείνουν. Σαν ανόητο παιδί, περιμένει τις ντιρεκτίβες των μεγάλων. Η Βοσνία, αποσχισμένη με βία, μοιάζει να της έχει οριστεί ο δρόμος. Εισέρχεται στην μεγάλη και αγία αγκαλιά της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης και αποσιωπά το παρελθόν της.

Αυτή είναι η κεντρική ιδέα και ο αισθητικός και συλλογιστικός στόχος του έργου. Ο Tanovic σε αυτή την «ιστορικού» επιπέδου κοινωνική και πολιτική συζήτηση, διεισδύει και σχολιάζει. Ασκεί την δική του τοποθέτηση, ως Βόσνιος και όχι στην «απ’ έξω». Με σοβαρότητα και χιούμορ, στηλιτεύει διττά. Και τους συμπατριώτες του και τους εξαγοραστές της χώρας του. Με το δικό του βαλκανικό σινεμά, ενώ ήδη οσκαρικός, μπαίνει στην μύτη πολλών. Ποιος άλλος τρόπος υπάρχει να τιμήσεις και να υπερασπιστείς τα χώματα σου που είναι ακόμα νωπά από βόμβες και νάρκες, τον Α’ Παγκόσμιο και τον Β’ Παγκόσμιο και τον εμφύλιο, αν όχι (και με) χρήση της εθνικής σου κινηματογραφικής σχολής;

Hotel Europa ίσον ταξική διάρθρωση της κοινωνίας 

Πίσω όμως από αυτό το μακιγιάρισμα ή καλύτερα, βαθιά στην κόλαση των κολασμένων, στο υπόγειο του ξενοδοχείου, εικόνα μια ταξικής ιεραρχίας, προετοιμάζεται μια απεργία και κανείς δεν πρόκειται να κάνει πίσω. Από την άλλη, στη ρεσεψιόν, ένα όροφο παραπάνω, μια εργαζόμενη πληρώνεται για να είναι η υπεύθυνη «βιτρίνα» του πεντάστερου ξενοδοχείου. Εργασιακή αλλοτρίωση. Εμβόλιμα, τίθεται μια κάποια έκφραση ή και συνέπεια της. Στεγνή και ξερή και ανέραστη για τον συνάδελφο της που έχει πέσει με τα μούτρα στην ομορφιά της. Στο ίδιο όροφο και το αφεντικό. Προετοιμάζεται να καλωσορίσει τους guests και ειδικά έναν αξιωματούχο της ΕΕ και ενίοτε τους μαφιόζους τραμπούκους του απόπατου, που παίζουν τον ρόλο των απεργοσπαστών. Μέρες γιορτής, το ξενοδοχείο δεν πρέπει να αμαυρώσει το όνομα του. Μεγάλες προσωπικότητες κάνανε πέρασμα από εδώ. Bill Clinton, Madeleine Albright, U2 και ο… Donald Trumb, θα μπορούσα να πω. Και στην ταράτσα, στον καθαρό αέρα, καιρός για φιλοσοφία ή σύγκρουση εθνικής σημασίας. Μια Βόσνια δημοσιογράφος και ένας Σέρβος εθνικιστής τσακώνονται σχεδόν σαν ζευγάρι για το κυρίαρχο εθνικό ζήτημα. Γιουγκοσλαβία (προς μεγάλη μου έκπληξη, η λέξη βγαίνει υπαρκτή στο Word) ή απόσχιση; Ο Tanovic δεν ξεχνά πως Βοσνία Σερβία, Κροατία, Σλοβενία, Μαυροβούνιο, ΠΓΔΜ ήταν κάποτε ενωμένες, παντρεμένες, ερωτευμένες. Κάθε ζευγάρι μαλώνει. Δεν χωρίζει όμως για τα συμφέροντα ενός τρίτου. Το ξενοδοχείο λοιπόν σχήμα. Εικόνα μιας κοινωνίας γεμάτη αντιθέσεις.

Η πολιτική και κινηματογραφική αντίληψη

Ο Tanovic το γλεντάει αλλά μιλάει πολύ μα πάρα πολύ σοβαρά. Τα ερωτήματα μπαίνουν σαν μια πολιτική κουβέντα ζύμωσης και σύγκρουσης, με το κοινό, τον λαό του, την ιστορία. Συμβολισμός, ναι. Αφαίρεση, επίσης. Καθόλου δυσνόητο και αναίτιο, δε. Τα σύκα, σύκα και η σκάφη, σκάφη. Ευρηματικότητα, σαφήνεια και πολιτική αντίληψη. Το Hotel Europa θα μπορούσε να λέγεται και Hotel America. Θα είχε καμιά διαφορά; Για τον Tanovic και για εμάς πιστεύω πως όχι. Διαλέγει και μιλάει πολιτικά και ιστορικά και στοχαστικά. Γιατί όχι και εμείς; Μπορούμε να αποκόψουμε τον συλλογισμό μας και να τον θέσουμε μόνο σε κινηματογραφικό επίπεδο; Ευρώπη και Αμερική, λοιπόν. Διαμέλισαν την χώρα. Το 1999, είμαστε μάρτυρες των βομβαρδισμών του Βελιγραδίου.

«Η ιστορία της Ευρώπης, ξεκινά και τελειώνει στο Σαράγιεβο», ακούμε από κάποιον χαρακτήρα, και ίσως αυτό αποτελεί μια συμβολική αλήθεια, μια ερμηνεία, μια θεώρηση. Εκατό χρόνια έχουν περάσει από την δολοφονία του αρχιδούκα Franz Ferdinand από τον Gavrilo Princip. Η αφορμή, σπίθα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Η ΕΕ τι θα τιμήσει, οι Γιουγκοσλάβοι τι; Ο 20^ος αιώνας σε ποιον ανήκει; Στους «τρομοκράτες» τύπου Princip ή στους κατακτητές τύπου Ferdinand; Πολλά τα επίπεδα λοιπόν του έργου, πολλά τα ερωτήματα. Συνεκτικότητα όμως υπάρχει και μάλιστα υποδειγματική. Η πολιτική ιστορία από την μία, η πολιτική πραγματικότητα από την άλλη. Η διεθνής γεωπολιτική κάπου εμβόλιμα. Ο Tanovic προσφέρει μια καίρια ανάλυση. Κάθε διάλογος, κάθε πλάνο, κάθε σημείο της πλοκής συνδέει και αναπτύσσει το κυρίαρχο ζήτημα. Την θέση μιας χώρας, ενός λαού, ενός έθνους μέσα στο παγκόσμιο σύστημα, που είναι βαθιά ανισότιμο και με σχέσεις εξαρτήσεις. Και διερωτάται “πως θα προχωρήσουμε;”. Έχοντας αυτό στο νου, τα πάντα λειτουργούν ρολόι στο συλλογισμό μας. Στοιχείο ευφυΐας, λοιπόν, που διατρέχει όλη την πλοκή, όλο το στόρι και όλο το νόημα της ιστορίας.

Ο Tanovic γνωρίζει να χρησιμοποιεί την αφήγηση και τα διαφορετικά επίπεδα του χώρου ως σχηματοποίηση της κοινωνίας, της ιστορίας, του χρόνου. Όλη η δράση ξετυλίγεται στο ξενοδοχείο και μόνο. Συνδεδεμένοι οι χώροι, τα υπόγεια, τα ισόγεια, οι ταράτσες, συνδεδεμένοι και οι χαρακτήρες. Travelling που στηρίζουν τούτη την επιλογή και παράλληλα τονίζουν και τις βαθιές αντιθέσεις των χαρακτήρων, των αντιλήψεων, των συμφερόντων, των τάξεων και των εθνικών αντιλήψεων. Μαρξιστής ο Tanovic; Σίγουρα όχι. Το έργο του όμως διαπνέει διαλεκτική.

Ουσία, κινηματογραφία, αντίληψη. Τρεις κενές λέξεις για πολλούς δημιουργούς, για τον Tanovic αποτελούν την επιτομή της κινηματογραφικής έκφρασης.

Η ταινία βραβεύτηκε με το Μεγάλο βραβείο της Επιτροπής και το βραβείο FIPRESCI στο 66ο Φεστιβάλ Βερολίνου και είναι υποψήφια της Βοσνίας για βραβείο Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.