Documents of Breathing

“Ανασύνθεση του παρελθόντος δεν σημαίνει αναγνώρισή του «με τον τρόπο που υπήρξε πραγματικά». Σημαίνει το άρπαγμα μιας μνήμης καθώς αστράφτει σε μια στιγμή κινδύνου.” (Θέσεις για τη φιλοσοφία της Ιστορίας, Walter Benjamin. Πηγή: http://www.sarajevomag.gr/vivliothiki/benjamin.html, όπως το αναπαράγει ο Ενδυμίωνας, Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 2004).

Mέχρι τις 17 Μαΐου παρουσιάζεται η έκθεση Documents of Breathing, στο επιβλητικό κτήριο τού Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» στην πλατεία Καρύτση. Όπως αναφέρει ο Χριστόφορος Μαρίνος στο επιμελητικό σημείωμα, «με τα “Τεκμήρια Αναπνοής” η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης αναζητούν τα ακροσφαλή στηρίγματα της μνήμης. Οι ίδιοι περιγράφουν το έργο τους ως μια συλλογή από θραύσματα μνημοσύνης (αρχειακά ίχνη, οικογενειακά κειμήλια, ιστορικά ντοκουμέντα) που ανευρίσκονται και δομούνται με τρόπο συνειρμικό, προσωπικό και συλλογικό. Αυτό το “ανοιχτό αρχείο”, όπως το ονομάζουν, χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια και αναφέρεται σε δύο ανολοκλήρωτα πρότζεκτ του μοντερνισμού: το Passagen-Werk του Walter Benjamin και το Bilderatlas Mnemosyne του Aby Warburg.»

Η έκθεση παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, στο Ρέθυμνο. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο συμβάν που, στην πραγματικότητα, δεν επαναλαμβάνεται, αλλά επανατοποθετείται στον χώρο. Πλάθεται, επανασχηματίζεται και απλώνεται, όπως ο χρόνος – ο προσωπικός, συλλογικός, κοινωνικός, πολιτικός χρόνος. Στο Μουσείο τού Ρεθύμνου, το οποίο απαρτίζεται από διαφορετικά «δωμάτια» που το ένα σε οδηγεί στο άλλο, παρακολουθήσαμε τα ίχνη μνήμης μέσα από τα οποία γεννήθηκαν τα «τεκμήρια της αναπνοής» να αποκαλύπτονται θραυσματικά. Οι διαφορετικές εσοχές τού Μουσείου δημιουργούσαν τις δικές τους ενότητες/οντότητες και εξέθεταν κομμάτια ενός αρχείου ως σημεία που σε οδηγούσαν να βγεις από την λαβυρινθώδη διάσταση τού χρόνου, ακόμα κι αν ξαναγυρνάς στο ίδιο σημείο. Και ανακαλύπτεις ότι τελικά το σημείο αυτό δεν είναι ποτέ ίδιο, όσες φορές κι αν ξαναγυρνάς. Στον «Παρνασσό», όπου ο χώρος είναι ενιαίος, βρισκόμαστε μέσα σε ένα κουτί και ίσως η κατάλληλη λεζάντα για όλο αυτό που συμβαίνει, δλδ εμείς μέσα στο κουτί, είναι το υπερκείμενο που εκτίθεται εν είδει ταφικής στήλης σε έναν τοίχο -τοίχο ενός κουτιού μέσα στο κουτί, όπου περικλείεται και το ένα και μοναδικό βιβλίο που έχουν εκδώσει η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης για το έργο τους αυτό, καλά σφραγισμένο μέσα σε προθήκη ως πολύτιμο αντικείμενο. Είναι το “άρπαγμα της μνήμης”. Και είναι πράγματι εξαιρετικά πολύτιμο καθώς συμπυκνώνει κομμάτια γνώσης και γραφής συρραμένα με τέτοιο τρόπο που να μας κάνει να κατανοούμε βαθειά ότι η ανθρώπινη γνώση είναι ενιαία, αποτελεί μια συνέχεια/α-συνέχεια με διαρκείς ρήξεις. Είναι η απόπειρα του ανθρώπινου πολιτισμού να ξεπεράσει τις “στιγμές κινδύνου”. Παράγεται για να διαχυθεί μέσα στα προηγούμενα και τα επόμενα, αλλιώς δεν έχει λόγο ύπαρξης. Όλο αυτό, ερμητικά κλεισμένο σε ένα μόνο αντικείμενο, το βιβλίο, που έχει παραχθεί μία μόνο φορά. Η αναπαραγωγή του δεν θα γίνει τεχνικά -η αναπαραγωγή  είμαστε όλοι και όλες εμείς, ό,τι συμβαίνει μέσα σε εκείνη την αίθουσα, μέσα στις εικόνες και τις λεζάντες τους, μέσα στα κείμενα. Και αυτό είναι μία πολιτική θέση.

Pavlos Pasqua ©PanosKefalos for Onassis Stegi

Η κάθε εικόνα ακινητοποιεί τον χρόνο και όλες μαζί ανα-συνθέτουν μια ιστορία -μία από τις ιστορίες (μας) και μαζί την Ιστορία. Αρχετυπικές εικόνες, αλληγορίες, αλλά και χάρτες αποτύπωσης μιας πόλης, όπως είναι ένα σκοτεινό δάσος, μια θάλασσα, ή η πλατεία Ομόνοιας, αγκιστρώνονται μέσα από τις λεζάντες τους σε μια πολύ συγκεκριμένη στιγμή και συνθήκη, όπως είναι αντίστοιχα οι συγκρούσεις στις Σκουριές, ο χαμός των προσφύγων στη Μεσόγειο, ή οι ηρωινομανείς τού κέντρου της Αθήνας. Μία φωτογραφία νύφης, ένα δλδ οικογενειακό κειμήλιο, αναλαμβάνει να μας μεταφέρει στα Ιουλιανά του 1965 και το κειμήλιο γίνεται έτσι ένα συλλογικό, ιστορικό, πολιτικό βίωμα. Μία σπασμένη βιτρίνα μάς θυμίζει την κατάθεση του Νίκου Ρωμανού μετά τη δολοφονία τού Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Δύο γυναίκες -η μητέρα και η γιαγιά- που φωτογραφίζονται σε ψεύτικο αεροσκάφος τής Βασιλικής Αεροπορίας, σε μια παραλία, τη χρονιά που τελειώνει ο Εμφύλιος Πόλεμος, ενώ στο βουνό εκείνη την περίοδο τα αληθινά αυτά αεροπλάνα σκοτώνουν τους κομμουνιστές συγγενείς τους. Και μέσα στη σειρά με τα «μαύρα» η εικόνα μιας κοπέλας, ένα πρόσωπο που θα μπορούσε να είναι 12 ή 20 ετών, να μας χαμογελάει με μια ελαφράδα, μια αθωότητα στο βλέμμα, με τρυφερότητα – η Ούλρικε Μάινχοφ, φωτογραφημένη μέσα από το Youth Portrait τού Gerhard Richter. Στην έκθεση Documents of Breathing υπάρχει διάχυτη η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο προσωπικό και το συλλογικό, το φαντασιακό και το πολιτικό, την επιθυμία και την επιβολή, την ιστορία και την Ιστορία.

Documents of Breathing, The Last Version_Αεροπλάνο©Pavlos Fysakis_Pasqua Vorgia

Η μνήμη καταργεί τον χρόνο, λέει ο Jean-Pierre Vernant (Το Σύμπαν, οι Θεοί, οι Άνθρωποι, 1999). Τον καταργεί και τον αναπαριστά συγχρόνως, λέει, αναφερόμενος στον Οδυσσέα, που κρατάει άσβεστο τον πόθο τού νόστου. Ένας ομηρικός ήρωας που αρνείται την αθανασία και την αιώνια ευδαιμονία, γιατί θα έπρεπε να μείνει κρυμμένος για πάντα στην Ωγυγία, ενώ αναγνωρίζει ότι η θνητότητα είναι αυτή που θα τον φανερώσει και θα του προσδώσει την αιώνια φήμη. Ο γυρισμός και ο θάνατος είναι αυτά που θα του ορίσουν την ανθρώπινή του ύπαρξη. Και αυτά που θα του δώσουν ξανά την ταυτότητά του είναι τα σημάδια του, οι ουλές, από τις οποίες τον αναγνώρισαν όλοι πίσω στην πατρίδα του. Όπως γράφαμε έναν χρόνο πριν, στην παρουσίαση της έκθεσης στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, «Τα Τεκμήρια Αναπνοής εκφράζουν μια “νοσταλγία επιστροφής στον πιο αρχαϊκό τόπο της απόλυτης έναρξης” (Archive Fever, Jacques Derrida, 1995). Είναι μια άσκηση που ενώνει την τέχνη και την καταγραφή, το τεκμήριο και τη δημιουργία, το ιστορικό και το άχρονο. Η φαντασίωση της άχρονης κυκλικής εικόνας που όλα τα περικλείει, κυριαρχεί. Αυτός ο πόθος της επιστροφής σε μια πρωτόγονη κατάσταση μαγείας, βιώνεται ως το μόνο μέλλον. Εμφανίζονται μοτίβα που επανέρχονται σαν την κυκλικότητα της αναπνοής, μιας λειτουργίας ανακλαστικής που διατρέχει όλα τα έμβια όντα δίνοντάς τους πνοή.»

Ο Άτλαντας Μνημοσύνης του Warburg και το Arcades Project του Benjamin έμειναν «ανοιχτά», ανολοκλήρωτα. Το ίδιο ισχύει κι εδώ. Η συλλογή θραυσμάτων και ουλών συνεχίζεται μέσα στον ή μέσα από έναν χρόνο που διαρρέει, διαχέεται, χορεύει. Και, ίσως, εν τέλει, καταργείται.

Documents of Breathing, Dream City_Άτιτλο©Pavlos Fysakis_Pasqua Vorgia

*To Σάββατο 29 (11.00-19.00) και την Κυριακή 30 Απριλίου (11.00-15.00), η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης θα παρευρίσκονται στην έκθεση για συζήτηση και άτυπη ξενάγηση. Στο λινκ και ο οδηγός της έκθεσης, ο οποίος υπάρχει τυπωμένος και διαθέσιμος και στον χώρο της έκθεσης: https://issuu.com/ste…/docs/documents-of-breathing_booklet