Ο φωτογράφος που έθεσε τον κόσμο στο αυθεντικό κάδρο του

Με αφορμή το νέο ντοκιμαντέρ της Laura Israel “Don’t Blink, Robert Frank”

| 22/02/2016
★★★★☆

Σκέψεις με αφορμή το νέο ντοκιμαντέρ της Laura Israel “Don’t Blink, Robert Frank” που παρουσιάστηκε στο 66ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου.

 «Δεν μου αρέσουν οι συνεντεύξεις», λέει με ξενική προφορά, μπροστά σε μια κάμερα σε ένα δρόμο της Νέας Υόρκης ένας σαραντάρης τύπος με ανακατωμένα μαλλιά, ένα μακρύ παλτό, μια κούπα καφέ στο χέρι και τραβώντας τζούρες από το τσιγάρο του σχεδόν ασταμάτητα. «Μου λες κάνε αυτό, κάνε εκείνο, γύρνα από εδώ, γύρνα από εκεί. Εγώ θέλω να βγω τώρα από το πλάνο. Αυτό που κάνω στους άλλους δεν θέλω να συμβαίνει και σε μένα», συνεχίζει και δραπετεύει από τα όρια του φακού, γελώντας. (Και) αυτός είναι ο Robert Frank. Τη δεκαετία του 1950 δημοσιεύτηκε μια φωτογραφική συλλογή με τον τίτλο «The Americans». Το πιο πολυδοξασμένο ενιαίο έργο φωτογραφίας στην ιστορία. Πορτρέτα ανθρώπων σε ένα λεωφορείο της Νέας Ορλεάνης, μια αμερικανική σημαία που κρύβει το όνειρο, μια μαύρη γυναίκα που κρατά αγκαλιά ένα λευκό μωρό, ένας δρόμος που οδηγεί στον ορίζοντα, πρόσωπα, κινήσεις, εκφράσεις, μια οξεία και κριτική όραση στο ύψος του ανθρώπινου αναστήματος. Μια Αμερική που δεν έπρεπε να φανεί, φωτίστηκε πάνω στο φιλμ του. Άποψη; Άποψη. Όπως και η επόμενη. Οι φωτογραφίες του «είναι μια εικόνα της Αμερικής γεμάτη κρεατοελιές» μιας και είναι «ένας ανούσιος άνθρωπος που μισεί την χώρα η οποία τον υιοθέτησε… ένας διεστραμμένος ψεύτης που μονίμως ψάχνει την μιζέρια». Αυτά τα δήλωσαν άνθρωποι της «τέχνης», κάποιοι θιγμένοι «κριτικοί» που δεν μπορούν στην ακαταστασία, στην χαοτική και πίσω από την βιτρίνα αντανάκλαση. Για σταθείτε! Σαν οι καλοπληρωμένοι κύριοι Jones του Bob Dylan, που με τα μολύβια στα χέρια τους, καρατομείτε την όποια δυναμική πέρα από την εκ του συστήματος οριοθετημένη. «Αυτό που συμβαίνει, αλλά δεν καταλαβαίνετε ποιο είναι» δηλαδή. Δεν είναι η πρώτη φορά που συγκρούεται η τέχνη με το τέχνης εμπόριο. «Με ακούσατε ρε γαμημένα κοράκια;» φωνάζει με μελαγχολική οργή ο φωτογράφος μας και ταιριάζει εδώ απόλυτα.

frank_03

«Don’t blink». Μην ανοιγοκλείνεις τα μάτια, δηλαδή. Κράτα τα πάντα ανοιχτά. Όπως το διάφραγμα της φωτογραφικής μηχανής. Και έτσι, δεν θα δεις εικόνες, μα θα δεις ζωή. Το ντοκιμαντέρ έχει απίστευτη ενέργεια. Αυτή του ανεξάρτητου κινηματογράφου της δεκαετίας του ΄60. Μόνο έτσι μπορεί να προσεγγιστεί ο Robert Frank. Η κάμερα της Israel καταγράφει με κοφτό μοντάζ το ισοπεδωτικό στυλ του φωτογράφου που σαν εμπορικό τρένο πήρε αμπάριζα κανόνες φωτογραφίας, κανόνες αισθητικής, κανόνες ευπρεπισμού, τις απάνθρωπες αξίες του αμερικανισμού. Ρυθμός, jazz επιθέσεις, ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, Velvet Underground, punk και Patti Smith, Bob Dylan, Tom Waits στην υπόκρουση. Σε γκρο πλαν ο Jack Kerouac, ο Allen Ginsberg, ο Gregory Corso, οι άγιοι και άγνωστοι άνθρωποι που σουλατσάρουν στους δρόμους, στους παρόδους και στα αδιέξοδα μιας διττής Αμερικής. Άσπρο-μαύρο, μαύρο–άσπρο, φιλμ, φωτογραφικά κοντάκτ, εκτυπώσεις, ταινίες πρωτοποριακής προσέγγισης και παροξυσμικής αφήγησης, beat αισθαντικότητα, εικαστική ποίηση, παιδιάστικη προσέγγιση στην πρώτη παρατήρηση του κόσμου, πυρετώδης και αυθόρμητη πρόζα που καταγράφει τη ζωή σε εικόνα γεμάτη ρευστή κίνηση. Καλλιτέχνης. Ανεξάρτητος από τα πάντα. Πλην των ανθρώπων. Πλην των διαβατών στο φαύλο κύκλο του αμερικάνικου ονείρου. «Αν τραβάς φωτογραφίες, μάλλον είσαι κομμουνιστής» λέει για την μέρα που τον συλλάβανε. Χαμογελά και πάλι στην κάμερα.

frank_08

Δεύτερη συλλογή. «The Lines of my hand». Η δήλωση του Kerouac ότι κατέγραψε την «μουσική που έρχεται από το jukebox ή από κάποια κοντινή κηδεία» επανέρχεται σε υπερβολική αφαιρετική και πειραματική προσπάθεια, σε μια ανάσα που δέχεται όλη την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης στον εαυτό του. Έτσι επιβεβαιώνει με άλλο τρόπο την ποιητική του. «Όταν οι άνθρωποι κοιτάζουν τις φωτογραφίες μου θέλω να νιώθουν με τον ίδιο τρόπο που νιώθουν όταν θέλουν να διαβάσουν για δεύτερη φορά τον στίχο ενός ποιήματος». Δεν ζει κάπου ψηλά και φωτογραφίζει, φιλμάρει ή γενικά ποιεί. Ζει μέσα στα πλήθη και στα άτομα και εικονογραφεί τον πόνο των άλλων σαν πόνο δικό του. Τον γνωρίζει καλά. Όλα γύρω του πεθαίνουν. Φίλοι, παιδιά, κοντινοί του άνθρωποι. «Γιατί με ρωτάς όλες τις παλιές ερωτήσεις; Ρώτα με κάτι νέο. Πως κοιμήθηκα απόψε για παράδειγμα», λέει πάλι μπρος στις διεκπεραιωτικές ερωτήσεις ενός δημοσιογράφου. «Και τώρα που είμαι διάσημος τι;» αναρωτιέται. Άνθρωπος παραμένει με ιστορίες, με πόνο, με χιούμορ, με σοφία, με ανθρωπιά. Για αυτό εκφράζεται, για αυτό δημιουργεί. Και συνεχίζει την πορεία του πίσω από τον φωτοφράκτη. Με κάμερα στον ρόλο της γραφομηχανής, καταγράφει δίχως να διδάσκει, με κάμερα σαν πινέλο πλάθει αφηρημένους πίνακες του τελευταίου αιώνα, με μοντερνιστική ανακρίβεια και υπερρεαλιστική όραση, τόσο κοντά στην αίσθηση και την αλήθεια. «Είστε υπέροχοι άνθρωποι» λέει σε κάποιους, «μην γίνετε άνθρωποι καρτποστάλ».

frank_01

Το ντοκιμαντέρ τούτο δεν μοιάζει με δημιουργία ερευνητικής ή βιογραφικής απεικόνισης ενός καλλιτέχνη που ήδη μετρά τα 91 χρόνια του. Μοιάζει να είναι το τελικό ρέκβιεμ και τελικό δημιούργημα του. Μια ερωτική εξομολόγηση προς την τέχνη που έχει χάσει στον 21ο αιώνα την αρχική της ουσία. Πλέον, έχουμε πασαλειφτεί από εικόνες στεγνές, λαμπρές και δομημένες κομφορμιστικά. Απεικόνιση ενός νέου αμερικaνικο;y ονείρου. Και ήδη λερώσαμε. Αλλά η σκηνοθέτις, παίρνει ένα σφουγγάρι για να μας ξεπλύνει με σεβασμό δημιουργού προς δημιουργό, με σεβασμό στην ειλικρινή ματιά του φωτογράφου, με σεβασμό στη φόρμα που αναζητούσε συνειδητά μονίμως και ανολοκλήρωτα, με σεβασμό στην ψυχική του ορμή, με πολύ σεβασμό στα πάντα του. Αυτή είναι η σωστή λέξη. Η ταινία ρίχνει τίτλους τέλους όποτε ο ίδιος ο Robert Frank φωνάζει στην κάμερα «Cut!»

don't blink_02

Γεννημένος το 1984 στην Λάρισα, εγκλωβισμένος για κάποια χρόνια στην Ιταλία, αντί να μάθει να ξυπνάει στις αίθουσες δικαστηρίων έμαθε να βρίσκεται στις αίθουσες κινηματογράφου καθώς και πίσω από φωτογραφικές μηχανές. Έκτοτε γράφει για ταινίες και για σινεμά (καθώς και για ό,τι άλλο σκέφτεται) και φωτογραφίζει για φωτορεπορτάζ και για ευχαρίστηση. Είναι μέλος του ΔΣ της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ), της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) και της Επιτροπής κρίσης και αξιολόγησης του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ).