Dune – Το αξεπέραστο θρησκειολογικό έπος της επιστημονικής φαντασίας
Με αφορμή τη νέα προσπάθεια του Hollywood να φέρει στη μεγάλη οθόνη το έπος του Dune δια χειρός του Denis Villeneuve, αλλά και τις πανέμορφες επανεκδόσεις όλων των βιβλίων της σειράς από τις εκδόσεις Anubis, ξανακοιτάμε το Dune του αμερικανού Frank Herbert.
Ένα βιβλίο ορόσημο πρωτοεκδόθηκε το 1965 και θεωρείται από πολλούς, στον τομέα του, μια αξεπέραστη στιγμή της επιστημονικής φαντασίας. Γιατί όμως αυτό; Τι σημαίνει μια ιστορία για ένα μέλλον τόσο προχωρημένο που μοιάζει περισσότερο πια με απώτερο παρελθόν, για προφήτες στην έρημο, επαναστάσεις ενάντια σε αυτοκρατορίες και τελικά την ίδια την εξουσία ως συμβολική κατάσταση για το κοινό, που πάνω από 50 χρόνια τώρα διψά για όλο και περισσότερες ιστορίες (και απεικονίσεις των ιστοριών αυτών σε άλλα μέσα) από το σύμπαν του Herbert;
Προφανώς το παρόν κείμενο δεν είναι κριτική, κανείς δεν περίμενε εμάς για να μάθει το Dune, ούτε τελικά να του βρούμε ψεγάδια. Θα ήταν ακριβώς το ίδιο με το να παρουσιάζαμε το Lord of The Rings. Υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία μπορεί να πει κανείς για το Dune, από έναν όψιμο οριενταλισμό μέχρι και οικειοποίηση της μουσουλμανικής γραμματείας (και όχι μόνο, απλά αυτή είναι η πιο έντονη), αλλά αυτή η κριτική ούτε νέα είναι, ούτε μπορεί να αντισταθμίσει αυτά που προσέφερε τελικά το saga του Dune.
Γιατί τελικά με τις ιστορίες των αμμόλοφων του Dune η επιστημονική φαντασία απέκτησε την πιο καθαρή φωνή που την καλούσε εκτός από μπροστά να κοιτάξει και μέσα της, να αναλογιστεί τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν, τη φύση και την κοινωνία υπό το πρίσμα μιας πίστης περισσότερο, η οποία κατέληξε να γίνει θρησκεία λόγω της συστηματικοποίησης της. Μιας θρησκεία ανθρωποκεντρική και γνωσιοκεντρική όμως, η οποία δεν υποβάθμιζε τον άνθρωπο σε υπηρέτη της μοίρας ή απρόσωπων, ανώτερων δυνάμεων. Οι διδαχές του Μουα Ντιπ και των θεϊκών παιδιών του, κυρίως του Λίτο, μπορεί να αφορμώνται από το Ισλάμ, τον Βουδισμό και την Τορά, όμως δεν μένουν σε αυτό.
Μας δίνουν μια νέα, βαθιά οπτική για το πώς σκεφτόμαστε τελικά τον ίδιο μας τον ρόλο στον μικρόκοσμο αλλά και τον μακρόκοσμο γύρω μας. Την ίδια στιγμή ο Herbert, μπλέκοντας μαγεία, θρησκεία και επιστήμη, καταφέρνει να βρει τελικά την κοινή τους ρίζα: την απλή, σιωπηλή πίστη και συμφωνία μεταξύ των ανθρώπων για το τι Είναι και το τι Όχι, τους κώδικές με τους οποίους μπορούν τελικά να αναγνωρίσουν και να αλληλεπιδράσουν με τον κόσμο γύρω τους αλλά και ο ένας με τον άλλον.
«H επιστήμη πηγάζει από κάτι που το πιστεύουμε, επειδή το πιστεύουμε. Και το πιστεύουμε, επειδή το πιστεύουμε και δεν έχουμε απόδειξη για αυτό. Είναι σαν θρησκεία» ανέφερε ο γεννημένος καθολικός και βαπτισμένος βουδιστής συγγραφέας.
Στην εποχή μας, την εποχή της μετα-αλήθειας, των fake news και της κορύφωσης των θεωριών συνομωσίας, αυτή η παραδοχή μοιάζει να έχει ξεφύγει εντελώς από την αρχική της βάση, που ήταν μια απόπειρα απελευθέρωσης της σκέψης. Αντίθετα, πλεόν το Dune ίσως και να τονίζει έναν αυταρχικό, μακιαβελικό σχεδόν χαρακτήρα της εξουσίας, αν διαβαστεί υπό το πρίσμα της εποχής μας. Όμως, η έρημος που διανύουμε δεν είναι τόσο νεκρή όπως φαίνεται, και ας καραδοκούν μυριάδες κίνδυνοι και σκουλήκια, δυστυχώς όχι τόσο μεγαλοπρεπή…
Αυτή η διάχυτη πνευματικότητα είναι τελικά που καθιστά και το Dune τόσο δύσκολο στην μεταφορά σε άλλο μέσο. Αυτή η ισορροπία μεταξύ του γιγαντόφωνου επικού στοιχείου, που σίγουρα πρέπει να υπάρχει, και του πιο ψιθυριστού εσωτερικού μονολόγου που βγάζει το περιδιάβασμα στην έρημο, η αμφιταλάντευση μεταξύ προσωπικού και κοινωνικού, η άγρια μάχη της επιστήμης και της μαγείας για την κοινή τους ρίζα και ριζικό είναι πράγματα που ελάχιστοι θα μπορούσαν να χωρέσουν σε 2,3 ώρες. Ο Lynch απέτυχε, τον Jodorowsky δεν τον άφησαν οι συνθήκες και η μεγαλομανία του. Θα τα καταφέρει άραγε ο Villeneuve;
Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι πως τα κατάφερε, στην ελληνική απόδοση του έργου ο Ορέστης Μανούσος, πράγμα πάρα πολύ δύσκολο όχι μόνο λόγω των συνηθισμένων γλωσσικών προβλημάτων. Το έργο του Herbert κουβαλά μια εντελώς δική του φιλοσοφία και ιστορία, η οποία αντικατοπτρίζεται τόσο στις μοναδικές λέξεις που δημιούργησε ο συγγραφέας όσο και στη μεταξύ τους διασύνδεση. Γλώσσες, θρησκείες και πολιτισμοί συναντιούνται στο χωνευτήρι του διαστήματος και το τελικό αποτέλεσμα είναι τελικά κάτι πολύ μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του. Kαι είμαστε τυχεροί που (ξανά) έχουμε την ευκαιρία να το γνωρίσουμε αυτό στα ελληνικά.
Τελικά, το Dune είναι λυδία λίθος στην επιστημονική φαντασία και βιβλιοθήκες από τις οποίες λείπει μάλλον θεωρούνται ορφανές…