"Η Eλιά/El Olivo", έστω και για ένα καρπό, θα συγκρουστούμε

Ένα μικρό κορίτσι, η Alma, στην γλώσσα μας «Ψυχή», σκαρφαλώνει σε ένα λιόδεντρο, το αγκαλιάζει, κλαίει σπαραχτικά σαν να αγκάλιαζε την μάνα του λίγο πριν την αρπάξουν οι δήμιοι. Από την άλλη, ένας γέρος θλιμμένος μα και αγέρωχος συνάμα, σιωπηλός και σταθερός σαν βράχος, ριζωμένος στο χώμα που πατά, την προστατεύει και την κατεβάζει στην αγκαλιά του. Είναι ο παππούς της. Ανάμεσα σε αυτούς μια μπουλντόζα και οι δυο γιοί του που πουλάνε το πιο παλιό δέντρο της έκτασης του σε μια εταιρία με αντάλλαγμα κάποια χρήματα που θα τους βοηθήσουν να γίνουν μικροί επιχειρηματίες. Μικροί. Επιχειρηματίες. Και… χρεοκοπημένοι. Η ταινία έχει ήδη ξεκινήσει και γνωρίζω ασυνείδητα πως μια πανέμορφη μα και σκληρή ιστορία θα ξεδιπλωθεί με τρυφερότητα μπρος μου. Δεν πέφτω έξω. Αδυνατώ να στρέψω βλέμμα.

Θυμάμαι έτσι, να τριγυρνώ με ένα λεωφορείο στην Ανδαλουσία, ένα καλοκαίρι πριν κάποια χρόνια και να βλέπω εκείνες τις ατέλειωτες συστοιχίες λιόδεντρων να στέκονται ασάλευτα κάτω από τον ήλιο, στις στέρφες κοιλάδες της Κόρδοβα. Θυμάμαι τους ανθρώπους να χτυπάνε με ματσούκια τα κλαδιά για να πέσουν οι καρποί. Λάδι. Φαγητό. Ψωμί στο καθημερινό τραπέζι. Σκέφτομαι αυτό το δέντρο. Ενώνει όλη την μεσόγειο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ενώνει τους ανθρώπους μέσω της ίδιας παραγωγικής διαδικασίας. Σκέφτομαι την υπομονή του. 2000 χρόνια ζωής. Τη στέρεα στάση του μπρος σε όλο τον ανθρώπινο πολιτισμό μα παράλληλα και σε όλη την κοινωνική βαρβαρότητα. Σκέφτομαι την υπεράνθρωπη υπομονή των ανθρώπων να κρατήσουν και το τελευταίο καρπό του. Η παραμικρή έλλειψη του, σημαίνει μαρασμός. Σημαίνει πείνα. Και ενώ σκέφτομαι όλα αυτά η συγκεκριμένη ισπανική ταινία μου επιβεβαιώνει όλες μου τις σκέψεις. Και όντως αυτό συμβαίνει.

Το φιλμ συνεχίζει. Το δέντρο έχει ήδη μετατραπεί σε πρεστιζιάρικο λογότυπο, σε έκθεμα βιτρίνας στα λουσάτα και αποστειρωμένα lobby μιας πολυεθνικής εταιρίας ενέργειας και πράσινης ανάπτυξης. Πώς να επιβιώσει μακριά από το σκληρό χώμα και τον ήλιο; Υποκρισία και εγκεφαλική πλύση, λοιπόν. Ευρώπη. Ισπανία, Γερμανία, Ελλάδα. Χώρες «οικολογικά και ανθρωπιστικά ευαίσθητες» και κουραφέξαλα. Η ταινία ξεμπροστιάζει. Η Γη δεν μπαίνει σε βιτρίνες. Οι άνθρωποι τις σπάνε και φτου ξελεφτεριά.

Η ταινία τιμά και εκτιμά αυτό το δέντρο με μεταφορική και συνειρμική δυναμική. Μετατρέπει το απλό, το καθημερινό, το ασήμαντο, σε ιδιαίτερο, σε οικουμενικό, σε ουσία ιδεολογικής συνειδητοποίησης. Μια τέτοια λειτουργία θέλει ευφυΐα, δεινότητα, ακρίβεια. Και το σενάριο όπως και η σκηνοθετική υλοποίηση του τα καταφέρνει απόλυτα. Ανθρωποκεντρικά αποφεύγει τα κλισέ της μικροαστικής κλάψας και της μελοδραματικής αφήγησης και μετατρέπει μια μη πομπώδη ιστορία σε σκληρό δράμα. Άξονας, η ανθρώπινη φύση σε διαλεκτική σύνδεση με την ηθική και πολιτική μας στάση στο όποιο ξεπούλημα του χθες. Η ζωή δεν μπαίνει σε υποθήκη.

Η ταινία έχει φυσιογνωμίες. Η Alma είναι επιβλητική. Ο παππούς της τραχύς και επιβλητικός επίσης. Καρποί του επιβλητικού δέντρου. Καρποί της επιβλητικής πραγματικότητας. Δεν είναι ρομποτικά και συμβιβασμένα τσιράκια ποταπών συμφερόντων. Δεν είναι δούλοι του χρήματος και του ξεπουλήματος που μάθαμε εκ γενετής.

Η Ελιά αποτελεί την αφορμή και την αιτία. Αποτελεί την αφορμή και την αιτία μιας επιστροφής και μιας μετάβασης. Μιας επιστροφής και μιας μετάβασης σε μια πρότερη και αθώα κατάσταση, σε μια φυσική και κοινωνική ισορροπία, στις αναφαίρετες ανθρώπινες αξίες. Η Ελιά αποτελεί έννοια. Έννοια του ανθρώπινου σθένους και του ενστικτώδους στοιχείου της αντίστασης. Η Ελιά αποτελεί το απόλυτο αντίβαρο στην σημερινή κοινωνία. Μιας κοινωνίας «ξένης», χρηματοθηρικά και κερδοθηρικά εδραιωμένης και δομημένης. Η Ελιά μιλάει λοιπόν, για το σύστημα. Ο καπιταλισμός είναι μια αιμοβόρα βδέλλα. Μάθε να την ξεκολλάς από πάνω σου. Ο καπιταλισμός είναι ένα δημιούργημα. Μάθε να το σπας όπως ο θείος της Alma κάνει συντρίμμια με μια βαριοπούλα το «Άγαλμα της Ελευθερίας» που βρέθηκε στον δρόμο του. «Το σύστημα της ελεύθερης αγοράς είναι το μεγαλύτερο κακό στην ιστορία της ανθρώπινης βαρβαρότητας» σκέφτομαι. Και άξαφνα συμπεραίνω πως η φύση έχει εξ ορισμού αντικαπιταλιστική ιδιότητα και τίποτα δεν μπορεί να της την λειάνει. Βλέπω στο πανί λοιπόν, την εξιστόρηση της αθλιότητας, του ξεπουλήματος αξιών μα και μια μικρή, όμορφη γυναίκα. Η ταινία, την ονομάζει Ψυχή. Εγώ, σπορά και ελπίδα.

Η ταινία φτάνει στο τέλος της. Σε έχει ήδη αναγκάσει να βγάλεις ρίζες στην συναίσθηση μπρος στον εαυτό σου όπως και στον συνάδελφο σου, στον φίλο σου, στον πατέρα σου, στον άνθρωπο εν γένει, στο παρελθόν και στο μέλλον. Ο καθένας μας είναι φτιαγμένος από το σύνολο αυτής της στόφας. Σε έχει ήδη κερδίσει με την πολυεπίπεδη δυναμική της. Με το σεναριακό βάθος της και την σκηνοθετική της θαλπωρή που συνταιριάζει την γλύκα και την πίκρα, την σκληρότητα με την γήινη ομορφιά. Σε έχει ήδη επηρεάσει ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά. Πώς να γίνει εξάλλου, όταν έχουμε μπρος μας ένα ιδιόμορφο road movie που συγκρούεται με την καπιταλιστική αθλιότητα, με την «οικολογολαγνική» αθλιότητα, την αισθηματική αθλιότητα θυμίζοντας μου τα λόγια του Τάσου Λειβαδίτη πως οι «ευαίσθητοι γίνονται οι καλύτεροι επαναστάτες». Η σύγκρουση έχει μνημονευτεί, η σύγκρουση έχει ήδη ετοιμαστεί. «Πως θα είναι η ζωή σε 2000 χρόνια;» αναρωτιέται η Alma και καταλήγει «ας τα καταφέρουμε καλύτερα την επόμενη φορά.». Δεν μας λέει επακριβώς πως. Αλλά σίγουρα αλλιώς. Πρέπει και ο υπνωτισμένος, από την αντιαξιακή επίθεση του αστικού συστήματος ιδεών, θεατής να βγάλει κάποιο συμπέρασμα. Η ταινία μας δίνει όλα τα υλικά. Ας μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε.

Η ταινία θα προβάλλεται στους κινηματογράφους από 2 Ιούνη.