F is for Football *
Το ποδόσφαιρο ως πολιτισμικό φαινόμενο
#(Σημ. της Σύνταξης) Το κείμενο που ακολουθεί μας το παραχώρησε ο επιμελητής της εικαστικής έκθεσης “F is For Football”, Κωνσταντίνος Αργιανάς, σε συνέχεια της συνέντευξης – συνάντησης που είχαμε μαζί του, με αφορμή την έκθεση που επιμελείται και το θέμα της, το ποδόσφαιρο. Εν τω μεταξύ στη φωτογραφία παραπάνω βλέπουμε τον Πιερ Πάολο Παζολίνι με κοστούμι, μπάλα και φόντο ένα από τα τοπία που προτιμούσε και συνέδεε με το ποδόσφαιρο: τις αλάνες, τα εργοτάξια, τις εργατικές πολυκατοικίες…
Το ποδόσφαιρο είναι η τελευταία ιερή παράσταση των καιρών μας.
Κατά βάθος πρόκειται για ιεροτελεστία, αν και είναι μια απόδραση.
Ενώ άλλες ιερές παραστάσεις βρίσκονται σε παρακμή,ακόμα και η θεία λειτουργία,
το ποδόσφαιρο είναι η μοναδική που μας έχει απομείνει.
Είναι το θέαμα που αντικατέστησε το θέατρο. [1]
Πιερ Πάολο Παζολίνι
Η ρήση του Ιταλού κινηματογραφιστή, ποιητή και μεγάλου ποδοσφαιρόφιλου, φαίνεται αιρετική, ωστόσο δεν μπορεί να θεωρηθεί καθόλου τυχαία. Μια ανάλογη σύγκριση κάνει και ο Γάλλος εθνολόγος και θεωρητικός του ποδοσφαίρου Κριστιάν Μπρομπερζέ, ο οποίος υποστηρίζει πως ένας ποδοσφαιρικός αγώνας ακολουθεί την κλασική θεατρική τριλογία, δηλαδή χαρακτηρίζεται από ενότητα χώρου, χρόνου και πράξης.[2] Μάλιστα, ο Μπρομπερζέ εντοπίζει την -αδιαμφισβήτητη είναι η αλήθεια- δημοφιλία του πρώτου σε σύγκριση με το δεύτερο στη μη δεδομένη έκβασή του,[3] στην «εγγενή αβεβαιότητα»[4] που αυτό (το ποδόσφαιρο) εμπεριέχει.
Εγγενές είναι στο ποδόσφαιρο και το στοιχείο της σωματικής εμπειρίας και της σωματικότητας, είτε πρόκειται για το ποδοσφαιρικό υποκείμενο είτε για το αντίστοιχο οπαδικό. Έτσι λοιπόν, το ποδόσφαιρο συνδέθηκε -και εξακολουθεί να συνδέεται- αναπόφευκτα με την κουλτούρα του σώματος (Körperkultur), το ωραιότερο -κατά τον Μποντριγιάρ- καταναλωτικό αντικείμενο.[5]
Για ποιο σώμα όμως μπορεί να μιλήσει κανείς αναφορικά με το ποδοσφαιρικό θέαμα; Για το ανδρικό ή το γυναικείο σώμα; Ή και τα δύο; Αν συμφωνήσει κανείς με την εδραιωμένη άποψη ότι το ποδόσφαιρο είναι ένα κατεξοχήν ανδρικό άθλημα, (συν)αποτελώντας, μαζί με το στρατό, ένα από τα δύο «αρχετυπικά προπύργια της ανδροπρέπειας», [6] τότε δεν χωράει καμία αμφισβήτηση για την απάντηση: το ποδόσφαιρο είναι γένους αρσενικού.
Αυτή ακριβώς η παραδοχή, και η συνακόλουθη αμφισβήτησή της, αποτελούν τα αφετηριακά σημεία για αρκετούς σύγχρονους εικαστικούς, οι οποίοι διερευνούν ζητήματα ταυτοτήτων και βιοπολιτικής στο έργο τους, ώστε να καταπιαστούν (και) με το ποδοσφαιρικό πεδίο.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Nicola Costantino, η οποία κατασκευάζει μπάλες ποδοσφαίρου από σιλικόνη τοποθετώντας πάνω της γυναικείες θηλές (εικ. 2). Η Αργεντινή καλλιτέχνιδα, εκθηλύνοντας ένα ανδρικό φετίχ, κάνει ένα εύστοχο κοινωνικοπολιτικό σχόλιο σχετικά με τον ανδροπρεπή χαρακτήρα του αθλήματος.
Και ο Αμερικανός εικαστικός Alexis Rockman φιλοτεχνεί μια σύνθεση με ποδοσφαιριστές-υβρίδια (εικ. 2), κατασκευάζοντας μια εικόνα από ένα, όχι και τόσο μακρινό, μεταποδοσφαιρικό μέλλον. [7]
Στόχος της παρούσας έκθεσης είναι να εξετάσει το ποδόσφαιρο ως πολιτισμικό φαινόμενο, με όλες τις αντινομίες και αμφισημίες που αυτό εμπεριέχει, τόσο διαχρονικά όσο και σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ένα φαινόμενο που, απ’ ότι φαίνεται, όσο και αν αλλάξουν οι καιροί, η δομή του παραμένει αναλλοίωτη.
Εκτός και αν στη μεταποδοσφαιρική του εκδοχή, το ποδόσφαιρο «θα είναι ηχογραφημένα χειροκροτήματα και κραυγές, ηλεκτρονικοί διαιτητές, παίκτες με εμφυτευμένα μικροτσίπ και εικονικοί σπορτκάστερ». [8]
Κωνσταντίνος Αργιανάς
* (Ο τίτλος είναι δανεισμένος από το ομώνυμο έργο του Βρετανού καλλιτέχνη Peter Blake F is for Football, 1991)
[1] Πιέρ Πάολο, Παζολινι, «Το ποδόσφαιρο», Monthly Review, 18 (2006).
[2] Κριστιάν Μπρομπερζε, Ποδόσφαιρο: Σύμβολα, αξίες, φίλαθλοι, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007, σ.36.
[3] Στο ίδιο, σ.39.
[4] Στο ίδιο, σ.66
[5] Ζαν, Μποντριγιάρ, Η καταναλωτική κοινωνία. Οι μύθοι της, οι δομές της, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2005, 153.
[6] Κώστας Καλφόπουλος, «Ποδόσφαιρο και ομοφυλοφιλία», Η Καθημερινή, 19 Ιανουαρίου 2014.
[7] Για τα δύο έργα βλέπε στο: Sally O’ Reilly, The Body in Contemporary Art, Thames and Hudson, Λονδίνο 2009, σ.73-74 και σ.143 αντίστοιχα.
[8] Μαζωμένος Βασίλης, «Πόλεμος και ειρήνη», Highlights, τ.20, 2006, σ.88