GROSSRAUM C21

Μια ασυνήθιστη φωτογραφική έκθεση/πολιτική παρέμβαση με τίτλο “GROSSRAUM C21” λαμβάνει χώρα τις μέρες αυτές στο ιστορικό κτήριο Γκίνη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στο κέντρο της Αθήνας. Μια παρέμβαση που διερευνά συλλογικούς τρόπους έκφρασης και δράσης απέναντι στις σύγχρονες μορφές κυριαρχίας. Συναντήσαμε τους φωτογράφους Γιώργο Καραηλία, Γιάννη Καρπούζη, Γιώργο Πρίνο και Παύλο Φυσάκη, οργανωτές και συμμέτοχους της παρέμβασης αυτής και συζητήσαμε μαζί τους για τη σύγχρονη πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική πραγματικότητα.

[hr]

Ας ξεκινήσουμε από το όνομα που έχετε δώσει στην έκθεση/παρέμβασή σας. Γιατί Grossraum C21;

Πρόκειται για την έννοια που εισήγαγε ο σημαντικός γερμανός νομικός Καρλ Σμιτ. Σημαίνει «μείζων χώρος» και αναφέρεται στο πραγματικό, αλλά και στο άυλο, πεδίο κυριαρχίας ενός κράτους εντός και εκτός συνόρων. Κατά τον Σμιτ, το Grossraum θα έπρεπε να υπάρχει ως μια παγκόσμια νομική έννοια και να προστατεύεται θεσμικά. Θεωρούμε ότι σήμερα –επιτέλους για τον Σμιτ!- αυτό έχει υλοποιηθεί από την Νέα Παγκόσμια Τάξη. Για παράδειγμα, σύγχρονες μορφές Grossraum θα λέγαμε είναι οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Και η Γερμανία ως κυρίαρχη εντός της Ε.Ε. παίζει αυτό το ρόλο που πάντα οραματιζόταν ο Σμιτ. Με ένα πανίσχυρο δίκτυο, άυλο και νομικά θωρακισμένο, επιβάλλεται σε άλλες χώρες καλύτερα από ό,τι θα το έκανε με όπλα και ξιφολόγχες. Η έννοια έχει σαφώς μεταλλαχτεί στον 21ο αιώνα από την σύγχρονη τάξη πραγμάτων σε κάτι φαινομενικά πιο άμορφο, νεφελώδες και αόρατο.

Επίσης,  έχει αξία να τονιστεί ότι το Grossraum δεν ήταν ποτέ ένα αφηρημένο, θεωρητικό τεχνούργημα ούτε την εποχή που εισήχθη, αλλά κάτι που από νωρίς ήταν πράξη. Ο ίδιος ο Σμιτ στον καιρό του είχε πει ότι το «δόγμα Μονρόε» υπήρξε η πρώτη ιστορικά εκπεφρασμένη μορφή Grossraum. Δεν είναι τυχαίο, θεωρούμε, ότι σύγχρονες μελέτες αναφέρονται στις αναλύσεις αυτές του Σμιτ που φαίνεται να επανέρχονται στο προσκήνιο.  Αυτό, όμως, που ενδιαφέρει εμάς ιδιαίτερα είναι ότι σήμερα, με βάση τις προσεγγίσεις αυτές του Σμιτ, δικαιολογείται η επιβολή καθεστώτων «εκτάκτου ανάγκης». Θεωρούμε ότι αυτό που βιώνουμε είναι ένα θεσμοθετημένο καθεστώς «εκτάκτου ανάγκης» το οποίο εδράζεται σε αυτή τη θεωρία.

Οι φωτογραφίες λοιπόν της παρέμβασής μας γενικά αποτυπώνουν χώρους-Grossraum. Και είναι είτε πραγματικά τοπία, μέρη, καταστάσεις είτε, με τους όρους του Φουκώ, μέρη που δεν είναι μέρη, τόποι που δεν είναι τόποι: βιοτεχνολογία, χρηματοπιστωτικό σύστημα, μεταναστευτικές «ροές», στρατόπεδα συγκέντρωσης, καταστολή, πολεμικές προετοιμασίες. Και εδώ μπορείτε να μάθετε πώς να φοράτε σωστά σκουλαρίκια.

Γιατί στο κτήριο Γκίνη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και όχι αλλού;

Επειδή το κτήριο Γκίνη έχει ένα ειδικό βάρος και πραγματικά και συμβολικά. Είναι ο χώρος στον οποίο έλαβε χώρα η βασική συνέλευση της εξέγερσης του 1973 που κατεστάλη με την επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας. Από τότε παραμένει ένας ζωντανός χώρος αντιεξουσιαστικής δράσης και ορμητήριο ευρύτερων κοινωνικών αγώνων και διεκδικήσεων. Συνδέεται άρρηκτα με την έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου, έννοια εξαιρετικά σπάνια στην υπόλοιπη Ευρώπη –αν και εν πολλοίς δεν λαμβάνει πλέον χώρα εκπαιδευτική δραστηριότητα εντός του- αλλά και γενικότερα του ασύλου ανάπτυξης πολιτικών ιδεών και πρακτικών, που μπορεί να λειτουργεί και ως όπλο στα χέρια του λαού. Επιπλέον, στις μέρες μας αποτελεί και άσυλο με μια ακόμα έννοια, καθώς αξιοποιείται και ως χώρος στέγασης προσφύγων. Θέλαμε, λοιπόν, να γίνει ένας διάλογος ανάμεσα στην προβληματική που μας απασχολεί και σε όλο αυτό το φορτίο που κουβαλάει ο χώρος, με σεβασμό προς αυτόν να δούμε πώς μπορεί να επενδυθεί, χωρίς να παρέμβουμε με τρόπο που να αλλοιώσει το χαρακτήρα του ή να «σκεπάσει» τα στρώματα της ιστορίας που έχει επάνω του. Μέρος του έργου είναι η ιστορία του κτηρίου, τα σημάδια, τα συνθήματα και οι αφίσες στους τοίχους. Οι φθορές του κτηρίου, η παρέμβαση συλλογικοτήτων εντός αυτού, η εσκεμμένη εγκατάλειψή του από το κράτος ώστε να απαξιωθεί, όλα αυτά εντάσσονται στο έργο. Μιλάμε συνεπώς για μια site specific δράση που θεωρούμε ότι δεν θα μπορούσε να λάβει χώρα αλλού https://joy-pup.com/interesting/gostinica-vozle-zhd-vokzala-kieva-plyusy-i-kriterii-vybora/.

Μιλάτε για διάλογο της έκθεσης με τον χώρο και τον χαρακτήρα του. Αυτό προβλέπει και υποδέχεται και παρέμβαση επάνω στην ίδια την έκθεση από ανθρώπους που βρίσκονται και δραστηριοποιούνται εκεί μέσα; Ήταν αυτό εξαρχής και ένα ζητούμενο για την παρέμβασή σας;

Έχουμε από την αρχή πει ότι η διάρκεια της δράσης είναι άγνωστη, καθώς άγνωστη ήταν και για εμάς η υποδοχή που αυτή θα είχε σε έναν τέτοιο ανοιχτό χώρο. Αυτό σημαίνει ότι έχει προβλεφθεί και το ενδεχόμενο παρεμβάσεων, πράγμα απόλυτα θεμιτό για εμάς ως τρόπος συμμετοχής του οποιουδήποτε στο έργο, πέρα από εμάς τους τέσσερις.  Το καταγράφουμε αυτό και μας ενδιαφέρει ως ένα έργο ανοιχτής παρέμβασης και ανοιχτής καταστροφής. Λέξη κλειδί θα λέγαμε είναι η λέξη παλίμψηστο. Layer upon layer. Για εμάς δεν είναι απλά μια έκθεση φωτογραφίας αλλά μια δράση, μια εγκατάσταση, μια παθητική performance, μια παρέμβαση στο δημόσιο χώρο και μια εκ νέου νοηματοδότηση των τρόπων χρήσης του. Και εδώ μπορείτε να μάθετε ποιες καρφίτσες είναι στη μόδα το 2023.

Έχουμε ήδη δει στις μέρες αυτές κάποιες φωτογραφίες να έχουν υποστεί παρέμβαση ή και μερική «καταστροφή». Και δεν ήταν οι αναμενόμενες, ας πούμε. Πώς σας απασχολεί αυτό;

Μέρος του έργου είναι και αυτό το ερώτημα για εμάς. Το με ποια σειρά οι εικόνες αυτές θα καταστραφούν και το τι συμπεραίνουμε από αυτό είναι μέρος του έργου, καθώς και το ποιες φωτογραφίες ίσως να μην καταστραφούν και ποτέ λόγω του ότι κατάφεραν να είναι πλήρως εναρμονισμένες με το χώρο και ίσως να μην είναι από κάποια στιγμή και μετά αντιληπτό ότι ήταν κάποτε μέρος μιας έκθεσης. Η συγκεκριμένη υλικότητα της έκθεσης αυτής είναι συμβατή με τις πρακτικές εικονοποιητικής παρέμβασης που συνήθως πραγματοποιείται σε τέτοιους χώρους. Είναι συνειδητό εκ μέρους μας το ότι πολλές από τις φωτογραφίες έχουν μέγεθος αφίσας ή αυτοκόλλητου, έχουν κολληθεί όπως οι αφίσες, δεν είναι τυπωμένες σε fine art χαρτί υψηλής ευκρίνειας ούτε καδραρισμένες, καθώς και το ότι είναι τοποθετημένες σε αρκετά μη αναμενόμενα για έκθεση σημεία. Και επομένως είναι κάπως κρυπτικό το αν πολλές από αυτές ήταν ήδη μέσα στο χώρο πριν την παρέμβασή μας.

Ωστόσο, όντως σε κάποιες εικόνες υπήρξαν συγκεκριμένες παρεμβάσεις. Αυτό είναι το απρόβλεπτο στοιχείο.  Μία από αυτές τις εικόνες ήταν μια πραγματική διαφημιστική φωτογραφία από τη Βουλγαρία που αφορούσε προϊόντα διατροφής και όντως χρησιμοποιούσε σεξιστικές αναφορές στο γυναικείο φύλο. Η φωτογραφία αυτή συνδεόταν με ένα έντυπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα εισαγόμενα-εξαγόμενα εμπορεύματα αλλά επίτηδες αποφύγαμε να το παραθέσουμε ακριβώς δίπλα. Η φωτογραφία εκλήφθηκε λοιπόν ως σεξιστική και καταστράφηκε. Αποδεκτό! Μία άλλη φωτογραφία που απεικόνιζε ένα αεροπλανάκι με τη λέξη «ΕΛΛΑΣ» επίσης καταστράφηκε και τα κομμάτια χαρτιού αφέθηκαν στο πάτωμα μπροστά της. Άρα, μάλλον θα λέγαμε όχι τόσο ότι καταστράφηκε όσο ότι τροποποιήθηκε το νόημά της με μια νέα μορφή installation. Είναι και αυτό κομμάτι της ίδιας διαδικασίας.  Σε μια άλλη φωτογραφία επικολλήθηκε ένα νόμισμα και γράφτηκε με μαρκαδόρο μια υπογραφή και δίπλα σε μια άλλη αφέθηκε διακριτικά ένα σημείωμα με αναφορά ενάντια στην Documenta. Γι’ αυτό και λέμε ότι το εγχείρημα αυτό απέχει πολύ από το να είναι απλά μια έκθεση φωτογραφίας, στην οποία έχουμε συνηθίσει να διακρίνουμε ποια είναι τα έργα της έκθεσης και είναι γνωστό εκ των προτέρων το πόσο αυτή διαρκεί. Πρόκειται για εγχείρημα, επαναλαμβάνουμε, ανοιχτής παρέμβασης και καταστροφής.

Είναι τυχαίο ότι τα εγκαίνια της έκθεσης αυτής έγιναν δυο-τρεις μέρες πριν από την έναρξη της Documenta; Θα μπορούσε η έκθεση αυτή να είναι μέρος της Documenta;

Καθόλου τυχαίο. Για εμάς υπήρχε η ανάγκη έκφρασης κάποιων πραγμάτων που δεν καλύπτονταν ούτε σε επίπεδο περιεχομένου αλλά ούτε και σε επίπεδο φόρμας από το πλαίσιο των δρώμενων της Documenta. Το Grossraum C21 παράγεται και ως έναν βαθμό ως ανάδραση στο κλίμα της Documenta και ταυτόχρονα πρόκειται για ένα παράλληλο και μη συμβατό σύμπαν.

Συνδέεται επομένως το Grossraum και η επιλογή του συγκεκριμένου τίτλου (που είναι και γερμανική λέξη) με την παρουσία της Documenta στην Αθήνα; Δημιουργεί αυτή εκ μέρους της Νέας Παγκόσμιας Τάξης όπως λέτε έναν μείζονα χώρο;

Η Documenta είναι εν πολλοίς το Grossraum στο επίπεδο του πολιτιστικού εποικοδομήματος. Δεν είναι τράπεζα, δεν είναι κυρίαρχο κράτος, δεν είναι Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν είναι διακρατική ολοκλήρωση που προωθεί χίλιους δυο νόμους για τη λειτουργία των μελών της, αλλά στο επίπεδο του εποικοδομήματος η Documenta, όπως και άλλοι θεσμοί, αποτελούν κυρίαρχες μορφές Grossraum. Άυλος χώρος κυριαρχίας.

Σε αυτό το μήκος κύματος πιστεύετε πως κινείται και η δήλωση του Adam Szymczyk, καλλιτεχνικού διευθυντή της Documenta, που υπερασπίζεται το ότι η διοργάνωση δεν ασχολείται με την εγχώρια καλλιτεχνική παραγωγή της Ελλάδας και ότι αν θέλουν οι έλληνες δημιουργοί να ακουστούν περισσότερο θα πρέπει να κάνουν οι ίδιοι κάτι;

Ενώ είναι γενικά αρνητικού προσήμου η δήλωση, υπάρχει σε αυτήν ένα πράγμα που έχει νόημα. Το να αναρωτηθούν οι καλλιτέχνες για ποιο λόγο δεν αντιπροσωπεύονται. Σε ένα βαθμό, αυτό που κάνουμε εμείς είναι ένα reflection, ένας προβληματισμός, στο γιατί αυτό το πράγμα έρχεται από έξω και τι αυτό σημαίνει για την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Και το κάνουμε εμπράκτως. Με εκπεφρασμένο καλλιτεχνικό, πολιτικό λόγο.

Στην έκθεση είναι αισθητά δυο χαρακτηριστικά που είναι βασικά στη σύγχρονη φωτογραφική παραγωγή, η οικειοποίηση και η επαναπλαισίωση παλαιότερων εικόνων. Τι ρόλο παίζουν αυτά στο χαρακτήρα της δράσης;

Όντως αυτό υπάρχει σε ένα μέρος των εικόνων της έκθεσης, ωστόσο κάνει αισθητή την παρουσία του περισσότερο ως ιδίωμα. Και έχει αξία να πούμε ότι, πέρα από αυτή καθεαυτή την επιβλητική λειτουργία του χώρου, υπάρχει μια σύνθεση ιδιωμάτων τα οποία έχουμε οικειοποιηθεί στο όλο εγχείρημα, που προέρχονται από το ιστορικό αρχείο, τη διαφήμιση, το διοικητικό αρχείο, το ρεπορτάζ, την πολιτική προπαγάνδα, την επιστημονική φωτογραφία, την κοινωνία του θεάματος. Μας ενδιαφέρει να σμίξουμε τον προβληματισμό που βγαίνει από εικόνες που αυθεντικά παράγονται στο σήμερα με έναν ιστορικό διάλογο προς τα πίσω, έχοντας υπόψη μας ότι οι οικειοποιημένες και επαναπλαισιωμένες εικόνες δίνουν συχνά τον τόνο σε αυτό που σήμερα ορίζεται ως φωτογραφική παραγωγή.  Θέλουμε να καταδείξουμε ότι το ίδιο το μέσο έχει μια ευρύτητα τόσο ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά όσο και ως εκφραστικό ιδίωμα. Ότι οι πηγές έκφρασης βρίσκονται σε όλο το φάσμα των εικόνων και όχι μόνο στην ατόφια ας πούμε καλλιτεχνική παραγωγή.

Μιλώντας για συγκεκριμένα παραδείγματα, βλέπουμε στην έκθεση μια εικόνα με τον Τσε Γκεβάρα η οποία φυσικά είναι φωτογραφία που έχει τραβηχτεί στο παρελθόν και στην οποία τον βλέπουμε να κρατάει ένα πιστόλι σε μία πόζα που δεν τον έχουμε συνηθίσει. Συνήθως τον βλέπουμε ονειροπόλο, ενώ σε αυτήν την εικόνα σκοπεύει σαν έτοιμος να δολοφονήσει. Πιθανότατα, από όσο γνωρίζουμε,  είναι μια φωτογραφία παραποιημένη από τους Αμερικανούς προς χρήση για αντικομμουνιστική προπαγάνδα. Ωστόσο, μια τέτοια κατασκευασμένη εικόνα, εντός αυτού του πλαισίου στο κτήριο Γκίνη αποκτά θετικό φορτίο. Μια χειρονομία που μας ενδιαφέρει, καθώς θεωρούμε ότι ο χώρος στον οποίο δείχνει κανείς μια εικόνα μετασχηματίζει το νόημά της. Επίσης, κάτω από τη συγκεκριμένη φωτογραφία μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι είναι γραμμένο ένα σύνθημα με μαρκαδόρο «Χίλιες ώρες θεωρίας ισοδυναμούν με ένα λεπτό δράσης». Το σύνθημα προϋπήρχε και θεωρήσαμε ταιριαστό να τοποθετηθεί εκεί η συγκεκριμένη εικόνα.

Να προσθέσουμε και το εξής… Κοιτώντας το συνολικό αφήγημα της έκθεσης, μπήκαν δύο βασικοί άξονες τους οποίους προσπαθήσαμε να συγκεράσουμε. Ο ένας είναι μια συμπτωματολογική παρουσίαση του Grossraum, τα επιφαινόμενα συμπτώματά του. Ωστόσο, αυτό κρύβει την παγίδα μιας απλής καταγραφής των αποτελεσμάτων. Ο δεύτερος, λοιπόν, άξονας ήταν η ανάλυση των μηχανισμών παραγωγής και εδραίωσης ενός Grossraum από το θεωρητική σύλληψη του Σμιτ μέχρι τη σύγχρονη υλοποίησή του. Μηχανισμοί με ιστορικό βάθος. Η οικειοποίηση εικόνων λοιπόν οδηγεί  σε μια ιστορική, νοηματική σύνδεση με τους μηχανισμούς αυτούς. Συνδυάζεται, άρα, η συγχρονική, συγκυριακή παραγωγή εικόνας με οικειοποίηση και αναπλαισίωση εικόνων οι οποίες σε βάθος χρόνου αλλά και σε βάθος νοήματος εξηγούν κάπως και τους μηχανισμούς αυτούς. Λαμβάνοντας υπόψη πάντα ότι η φωτογραφία ή ακόμα και τα στοιχεία installation που χρησιμοποιούμε ενέχουν μια εγγενή αδυναμία να αφηγηθούν συγκριτικά με άλλες μορφές έκφρασης, όπως ο γραπτός λόγος.

Έχουμε από την άλλη και φωτογραφίες όπως αυτή της Wall Street η οποία είναι αυθεντική λήψη, δεν είναι οικειοποιημένη εικόνα, και συνειδητοποιούμε πόσο διαφορετικό νόημα θα είχε κορνιζαρισμένη και τοποθετημένη σε μια γκαλερί ας πούμε της Νέας Υόρκης.

Καταρχάς, όλες οι φωτογραφίες σε άλλο πλαίσιο (είτε αυτό λέγεται γκαλερί είτε οτιδήποτε άλλο) ή με λεζάντα μπορεί να αποκτήσουν διαφορετικό νόημα. Εδώ έχουμε μια διαφορετική περίπτωση αναπλαισίωσης, μολονότι η εικόνα και η κλίμακά της θα μπορούσαν να ήταν ίδιες σε μια γκαλερί.  Η συγκεκριμένη φωτογραφία ναι μεν ήταν ατόφια, ας το πούμε, φωτογραφικά ως εικόνα, αλλά δεν ήταν ατόφια ως παρέμβαση στον τρισδιάστατο χώρο. Υπήρχαν μπροστά της στο opening κάποια αντικείμενα που τροποποιούσαν το νόημα της.  Επίσης, η λεπτή χειρονομία της μεταφοράς ενός ιδιώματος fine art σε ένα τέτοιου είδους πλαίσιο ήταν ένα στοίχημα, ένα πείραμα για το πώς θα μπορούσε αυτή εκεί να σταθεί. Και όχι μόνο αυτή η εικόνα. Επρόκειτο για ένα γενικότερο στοίχημα που αφορά την έκθεση εν συνόλω. Το κεντρικό νόημα βέβαια και λόγος που μπαίνει αυτή η εικόνα αφορά στη σχέση οικονομίας και πολέμου και στο ότι βρισκόμαστε στην «καρδιά του Κτήνους». Εκεί βρίσκεται και ένας από τους λόγους του μεγάλου μεγέθους της. Στον φυσικό χώρο της Wall Street, η αρχιτεκτονική του χώρου σε κάνει να νιώθεις πολύ μικρός, είναι σαν να βρίσκεσαι στους δρόμους ενός μεγάλου κάστρου. Η συγκεκριμένη εικόνα επιπλέον νοηματοδοτείται και σε σχέση με τις υπόλοιπες εικόνες της παρέμβασης που κατά κάποιον τρόπο μέσα στο χώρο καταλήγουν σε αυτήν. Αξίζει να σημειώσουμε και κάτι ακόμα για αυτήν την εικόνα. Ενώ στο μυαλό μας η Wall Street αντιπροσωπεύει όλον αυτόν τον στυλιζαρισμένο κόσμο των γραβατωμένων και είναι από τους πιο πολυσύχναστους δρόμους, εδώ βλέπουμε να είναι εντελώς άδεια, σαν να βρισκόμαστε σε ένα μετα-αποκαλυπτικό τοπίο, σαν να έχει συμβεί κάτι. Και όντως, έχει προηγηθεί αυτός ο ξεσηκωμός με το κίνημα Occupy. Και η φωτογραφία μέσα κιόλας στο κτήριο Γκίνη, βγάζει αυτήν την αίσθηση ότι να… τα καταφέραμε, μπορούμε, το πράμα έπεσε, διαλύθηκε! Έχει ανατιναχτεί το άυλο υπόστρωμα που συνοδεύει αυτά τα κτήρια. Νικήσαμε! Και αυτό το πράμα μένει άδειο, εκτός της συνήθους λειτουργικής του συμπεριφοράς. Απενεργοποιήθηκε, απονευρώθηκε. Έχουν απομείνει μοναχά μερικές πέτρες και ένα οδόφραγμα στο βάθος. Τα απομεινάρια μια μεγάλης μάχης στην οποία ηττήθηκαν οι εκπρόσωποι της Wall Street.  Το έργο έχει ένα στοιχείο αταξίας, αναταραχής, ένα απομεινάρι της ιστορίας μεταφορικοποιημένο που συμβαδίζει με το αφήγημά μας περί λειτουργικής αταξίας.

Οι δυο αίθουσες στις οποίες βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος των εικόνων αποπνέουν κάτι αρκετά διαφορετικό μεταξύ τους.

Ξεκινήσαμε από την πρόθεση να αφήσουμε τον χώρο να αναπνεύσει και δεν κοιτάξαμε να αναπνεύσουμε εμείς μέσα στο χώρο ως δημιουργοί. Και ναι, υπάρχει μια αντίστιξη. Η μια αίθουσα είναι γεμάτη με εικόνες-Grossraum, ενώ η άλλη είναι σχεδόν άδεια και παραπέμπει, όπως σχολίασε ο Σάββας Μιχαήλ, σε «Ουτοπία». Είναι βέβαια μια ψευδής ουτοπία, καθώς όλες οι εικόνες είναι ψεύτικες αναπαραστάσεις -το πανέμορφο τοπίο προέρχεται από μια εικόνα σε ένα μουσείο, ο Τσε Γκεβάρα όπως είπαμε είναι αλλοιωμένη εικόνα, το αεροπλανάκι «ΕΛΛΑΣ» είναι παραποιημένο αρχείο- ωστόσο… ουτοπία. Αξιοσημείωτο εδώ είναι και το γεγονός ότι στα εγκαίνια ήταν εντελώς διαφορετική η στάση του κόσμου καθώς περνούσε από την πρώτη στη δεύτερη αίθουσα. Στην πρώτη παρατηρούσε τις εικόνες τη μία μετά την άλλη, ενώ στη δεύτερη καθόταν σαν να μην υπήρχε κάτι συγκεκριμένο που πρέπει με μια σειρά να δει, σαν να ήταν ολόκληρο ένας χώρος τον οποίο θα μπορούσε να ανακαλύψει.

Δεν είδαμε καμία υπογραφή και κανένα όνομα φωτογράφου κάτω από τις εικόνες.

Η παρέμβαση αυτή γίνεται συλλογικά από τέσσερις ανθρώπους και αποτελεί μια κοινή συνισταμένη τους. Μας απασχολεί το πολιτικό νόημα της και για εμάς δεν έχει σημασία ποια εικόνα είναι ποιανού. Όλες είναι όλων στο βαθμό που αυτές μπήκαν από κοινού στο συγκεκριμένο πλαίσιο ύστερα από πολύωρες συζητήσεις.

*Το documentation της έκθεσης που απεικονίζεται στις παραπάνω φωτογραφίες έγινε από τον Δημήτρη Κεχρή