Η «απαγωγή» της κουλτούρας και το παράδειγμα του Αλγερίνικου ραπ.

Σήμερα η στήλη παραχωρεί το βήμα στον Luc Sébastien Alain Chauvin, ερευνητή στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία, ο οποίος ασχολείται επιστημονικά με την Αλγερίνικη ραπ. Η μετάφραση έγινε από τον Λεωνίδα Οικονομάκη ο οποίος αναλαμβάνει και την ευθύνη για τυχόν…παρανοήσεις.

[br]

[hr]

Hip hop και πολιτική: Η «απαγωγή» της κουλτούρας και το παράδειγμα του Αλγερίνικου ραπ.

[hr]

Toυ Luc Sébastien Alain Chauvin*

To hip hop είναι πλέον μια παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα. Το αποδεικνύει το γεγονός ότι η στήλη με προσκαλεί να γράψω ένα άρθρο στα αγγλικά –το οποίο μετά θα μεταφραστεί στα ελληνικά- για το Αλγερίνικο χιπ χοπ.

Το χιπ χοπ, σαν παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα, έχει επαναπροσδιοριστεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Μέσω της διασποράς των τελευταίων 30 χρόνων έχει δημιουργηθεί ένα «Έθνος του χιπ χοπ», τόσο πλούσιο και διαφορετικό, όσο και τα αστικά περιβάλλοντα στα οποία έχει βρεθεί. Αυτό όμως το «Έθνος του χιπ χοπ» μας αναγκάζει να είμαστε ειλικρινείς όταν γράφουμε γι’ αυτό. Η μεγάλη πορεία των χιπ χοπ καλλιτεχνών φέρνει στο επίκεντρο τα δυο πρόσωπα της παγκοσμιοποίησης: τη μπουρζουά ομογενοποίηση , και την αντικουλτούρα της ίδιας, ή για να είμαστε πιο ακριβείς: την εκτροπή της.

Το έθνος του χιπ χοπ μεγάλωσε χάρη στην «απαγωγή» και οικειοποίηση της κυρίαρχης κουλτούρας από μειονότητες.  To χιπ χοπ δημιουργεί περιθώρια μέσα στα οποία η κλεψιά, ο δανεισμός, η επανοικειοποίηση, και η αυτονομία μπορούν ευρέως και εύκολα να εξασκηθούν, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην καθημερινή ζωή των αποκλεισμένων από την μπουρζουά ομογενοποίηση της ζωής. Από το ξεκίνημά του στις αρχές της δεκαετίας του ’80, στο σταυροδρόμι που συναντιούνται μουσικές της Καραϊβικής και της Τζαμάϊκα με το λαϊκό πολιτισμό της Μαύρης ζωής και αντίστασης στην εσωτερική Αμερικάνικη αποικιοποίηση, το χιπ χοπ πάντα χαρακτηρίζονταν από την τέχνη της  οικειοποίησης και επανατοποθέτησης σε διαφορετικά λαϊκά περιβάλλοντα.

Η ραπ υπήρξε και είναι ακόμα ένα από τα καλύτερα παραδείγματα της αυτονομίας στην κουλτούρα και στη δράση. Η μουσική ραπ συμβολίζει την «απαγωγή» όλων των τομέων της ζωής, αλλά και την φραστική της απόδοση, την παραγωγή, και τη διάδοσή της. Με χαμηλό κόστος. Χωρίς κανόνες, εκτός από τους λίγους κώδικες του χιπ χοπ που έχουν να κάνουν με την κεντρικότητα της κυρίαρχης γλώσσας.

Όταν μιλάμε για το ραπ και την πολιτική λοιπόν πρέπει να αναγνωρίζουμε αυτή την ιδιομορφία: αυτή η παγκόσμια τάση δεν έρχεται από το πουθενά. Το να μιλάμε λοιπόν για την πολιτική στο χιπ χοπ θα πρέπει να είναι συνώνυμο με το να φτιάχνουμε ή να διηγούμαστε ιστορίες πλαισιωμένων και επαναπλαισιωμένων ραπς. Όλες αυτές οι ιστορίες δείχνουν σημάδια πολιτικής αυτονομίας, σε σχέση και με την κουλτούρα αλλά και με τους κώδικες του χιπ χοπ που επιτρέπουν στους ανθρώπους να εκφραστούν. Επιτρέπουν επίσης στους ανθρώπους να συμπεριλάβουν και τις δικές τους ιστορίες στην Ιστορία, ιστορίες που είναι φτιαγμένες από χαρακτήρες που αποκλείουν τόσο  η επίσημη κουλτούρα όσο και η επίσημη Ιστορία.

Παρά το γεγονός ότι τα μηνύματα της ραπ έχουν αλλάξει από τα πρώτα χρόνια της κουλτούρας του χιπ χοπ το 1980, κάθε διερεύνηση του χιπ χοπ θα πρέπει να ασχολείται και με το πώς αυτή η «απαγωγή» της κουλτούρας είναι ακόμα παρούσα στη ραπ μουσική. Έχει να κάνει με την παραδοχή αυτού του «άλλου προσώπου» της παγκοσμιοποίησης: αυτού που προσπαθεί να εξισορροπήσει εξουσιαστικά συστήματα, αρνούμενη τη φωνή σε όσους αποκλείονται από αυτά, είτε λόγω φυλής, είτε λόγω κοινωνικής τάξης, είτε λόγω φύλου.

[hr]

Αλγερίνικη ραπ

[hr]

Θα πεθάνουμε όρθιοι ακόμα κι αν το κράτος μας θέλει νεκρούς/ θα πεθάνουμε όρθιοι και με ένα μεγάλο τσιγαριλίκι στο στόμα/  οι μαφιόζοι στρατηγοί δε θα μας έχουν ήσυχους/ θα διαλύσουμε τα λάστιχα αυτού του βαρέως φορτηγού που είναι η ιστορία μας

Μιλώντας λοιπόν για το Αλγερίνικο χιπ χοπ συμπεριλαμβάνει και τα δυο αυτά μαθήματα, και είναι συγχρόνως και μια  προειδοποίηση. Και πραγματικά, το Αφρικανικό χιπ χοπ συνήθως περιγράφεται ως μια επαναπλαισιοποίηση: αυτή του Αμερικάνικου χιπ χοπ υιοθετημένου στην Αφρική. Παρολαυτά κάποιος που προτιμάει να βλέπει τα πράγματα από τη σκοπιά του έθνους του χιπ χοπ, μπορεί να εντάξει τη ραπ εντός της παγκόσμιας έκφρασης και δημιουργίας ανθρώπων που πάντα εξέφραζαν κοινωνικές πραγματικότητες χωρίς την άδεια των κατά τόπους ηγεμόνων ή ελίτ. Το Αλγερίνικο ραπ είναι λοιπόν μια πραγματικότητα που πάει πολύ πιο πέρα από την απλή αντιγραφή της Αμερικάνικης ή της Γαλλικής ραπ.

Η Αλγερίνικη ραπ δεν είναι πολύ γνωστή, παρά το γεγονός ότι ήταν η πρώτη Αφρικάνικη ραπ που απέκτησε παγκόσμια αναγνώριση  στα τέλη της δεκαετίας του 1990 με γκρουπ όπως τους  INTIK ή τους  MBS (Micro Brise le Silence.) Οι τελευταίοι το 1998 και το 1999 εξέδωσαν το πρώτο τους άλμπουμ στο Αλγέρι και στο Παρίσι υπό το label της Universal. To βίντεο του τραγουδιού « ouled el badja » προβάλλονταν στο ημίχρονο του Μουντιάλ του 1998 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία στη χώρα, παρόλο που αυτή η μουσική παρέμενε μυστήριο για μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας.

Ενώ η γαλλική ραπ μεγαλουργούσε τη δεκαετία του ’90 τόσο από άποψη επιτυχίας όσο και δημιουργίας, η ιδιομορφία των Αλγερινών ράπερ, επηρεασμένων από τη Γαλλική ραπ αλλά ραπάροντας στην Αλγερίνικη καθομιλουμένη γλώσσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, πολιτικό, και πολιτισμικό πλαίσιο, ανέδειξε την πολιτική διάσταση αυτής της επαναπλαισιοποίησης:

Οι Αλγερίνοι ραπερ είχαν και έχουν ακόμα τις δικές τους πορείες ζωής και καριέρας, και δεν είχαν ανάγκη το παγκόσμιο ή το γαλλικό ντουμπλάρισμα για να αρχίσουν να ραπάρουν και να μεταμορφώνουν την ίδια τους την πολιτιστική κληρονομιά με ρυθμούς, samples, και flows.

Η πολιτική διάσταση της Αλγερίνικης ραπ ξεκινάει λοιπόν με αυτήν την επιβεβαίωση: είναι μια επέκταση του «χιπ χοπ έθνους» η οποία αναγνωρίζει πάνω απ’ όλα το δικαίωμα στην αυτονομία, την αυτό-διάθεση, και την αυτό-έκφραση. Η πρώτη πολιτική πράξη του χιπ χοπ είναι η «απαγωγή» της πολιτισμικής βιομηχανίας, δηλαδή μιας τεράστιας γκάμας δανεισμού, ερμηνείας, και έκφρασης σε ένα μετα-αποικιακό πλαίσιο  όπου η Αλγερίνικη κουλτούρα πολύ σπάνια γινόταν κατανοητή σαν αυτό που είναι:  μια αυτόνομη μορφή αυτό-έκφρασης, συνδυάζοντας την αντίσταση στην ομογενοποίηση, χάρη στον πολιτισμικό υβριδισμό και την διασταύρωση της λαϊκής κουλτούρας.

Σήμερα, ένας ραπερ από την πρώην μπάντα MBS, μπορεί ακόμα να παράγει αυτόνομα τραγούδια που εξιστορούν την καθημερινή ζωή ενός «πολίτη σε μια στρατιωτική χώρα»  (Diaz MBS / #Civil fi bled el 3askar / 2015)

με τον ίδιο τρόπο που ένα τραγούδι από τη μπάντα Beton Bled από το Tizi Ouzou αφηγείται:

«Θα πεθάνουμε όρθιοι ακόμα κι αν το κράτος μας θέλει νεκρούς/ θα πεθάνουμε όρθιοι και με ένα μεγάλο τσιγαριλίκι στο στόμα/  οι μαφιόζοι στρατηγοί δε θα μας έχουν ήσυχους/ θα διαλύσουμε τα λάστιχα αυτού του βαρέως φορτηγού που είναι η ιστορία μας» (K’a ZED / Beton Bled / On crevera debout)

Και τα δυο τραγούδια αναφέρονται στην αδικία στην μετα-αποικιακή Αλγερία, καταγγέλλοντας διακρίσεις ενάντια στους Kabyle (φυλή Βερβέρων στην Αλγερία) ή  κατάχρηση εξουσίας από τις ελίτ.

 Παρολαυτά πολλοί νέοι ράπερ όπως οι El Hass, Oucci ( Qaa El Bir), Icosium (Bled Art), ή η παλιότερη μπάντα Τ.Ο.Χ από την πόλη του Οράν, επιβεβαιώνουν αυτό που η πολιτική επιστήμη πολλές φορές αποτυγχάνει να παρατηρήσει: σε μια στιγμή μετα-αποικιακής έκφρασης και ολοένα αυξανόμενου ελέγχου της μουσικής βιομηχανίας, το γεγονός ότι ραπάρουν στην Αλγερίνικη καθομιλουμένη, παίρνοντας την ευθύνη του υβριδισμού της καταστάσεώς τους με όλα τα μέσα που διαθέτουν, είναι δείγμα αντίστασης και δυνητικής χειραφέτησης. Το πρώτο βήμα για την πολιτική ανάλυση του χιπ χοπ είναι λοιπόν η ειλικρίνεια απέναντι σε αυτό το ακόμα αυτόνομο πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης. Έχει πλουραλισμό και συνθετότητα: η μουσική ραπ είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό sample (μουσικό δείγμα) ή ένα απλό flow. Αποτελεί ένα πολιτικό πεδίο από μόνη της.

 * O  Luc Sébastien Alain Chauvin είναι ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο. Ασχολείται επιστημονικά με το Αλγερίνικο χιπ χοπ.