Άδωνις: Η θεοκρατική κοινωνία του Κορανίου

Ο Αλί Αχμάντ Σαΐντ Εσμπέρ, παγκόσμια γνωστός ως Άδωνις – ο  πιο σημαντικός εν ζωή Άραβας ποιητής – γεννήθηκε στην βόρεια Συρία πριν 86 χρόνια και σπούδασε φιλοσοφία και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Δαμασκού. Έχει γράψει εξαιρετική ποίηση, έχει μεταφράσει γνωστούς Ευρωπαίους λογοτέχνες, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού αλλά το 1980, καταφεύγει στο Παρίσι λόγω του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο. Δίδαξε ποίηση στην Σορβόννη, στην Γενεύη και στις ΗΠΑ, με πολλές διακρίσεις και ήταν αρκετές φορές υποψήφιος για Νόμπελ λογοτεχνίας. Στο βιβλίο του «Βία και Ισλάμ» (Εκδ. Πατάκη) – σε  ρέουσα μετάφραση του Ανδρέα Παππά – συνομιλεί με την μαροκινή ψυχαναλύτρια  και μεταφράστρια του στα γαλλικά Χουρία Αµπντελουάχεντ.

Μέσα από έναν  παθιασμένο διάλογο αναλύει και συνάμα αποκαλύπτει από διάφορα εδάφια του Κορανίου την βαθύτερη ουσία του Ισλάμ του οποίου ιδρυτικό κείμενο είναι το παραπάνω  βιβλίο. Είναι δε εντυπωσιακό πως  από τα 3.000 χωρία του Κορανίου, τα 518 αναφέρονται στην τιμωρία ενώ η Κόλαση  μνημονεύεται 80 φορές. Κατά τον  Άδωνι  και την  Αµπντελουάχεντ  η βία είναι εγγενής στο βιβλίο που έγραψε ο Μωάμεθ που θεωρείται, βεβαίως, ο τελευταίος προφήτης του Θεού πάνω στην Γη. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες – του Χριστιανισμού και του Εβραϊσμού συμπεριλαμβανομένων – αποτελούν τροχοπέδη στην ουσιαστική  ανάπτυξη του ανθρώπου, στην απελευθέρωση του πνεύματος και στην δημιουργικότητα του. Καθότι δόγματα, με την εκ θεού αποκάλυψη της αλήθειας και την άρνηση να δείξουν την παραμικρή ανοχή σε άλλες θρησκείες εγκλωβίζουν το άτομο σε ένα σκληρό τελετουργικό, απειλώντας, στην περίπτωση του Ισλάμ, με ανελέητη τιμωρία αν παραβεί το θεσπισμένους κανόνες. Αυτό ίσχυε και στις άλλες δοξασίες αλλά οι «δυτικοί» με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό ανέγνωσαν εκ νέου τα δόγματα τους. Δεν συνέβη το ίδιο με το Ισλάμ. Ο Άδωνις σημειώνει πως στην κουλτούρα του  Ισλάμ  κυρίαρχο ρόλο παίζουν το εμπόριο και ο πόλεμος. Ξεκίνησε από τις απέραντες ερήμους, ενστερνίστηκε την Αραβική γλώσσα κάνοντάς την πολύ πιο συντηρητική και ανέδειξε το θεοκρατικό κράτος. Χωρίς να είναι  ενάντιος σε κάθε πίστη, ο Άδωνις θεωρεί πως η θρησκεία είναι ιδιωτική υπόθεση του καθενός και δεν μπορεί να είναι επίσημο κρατικό δόγμα. Ο Άδωνις σημειώνει ότι, «αυτοί που προσπάθησαν κατά καιρούς να αναπτύξουν την σκέψη στο πλαίσιο του Ισλάμ, μυστικιστές, φιλόσοφοι και ποιητές, ωθήθηκαν  στο περιθώριο ή πολεμήθηκαν. Όσοι προωθούσαν τον αναστοχασμό, την ερμηνεία, την λογική προσέγγιση, τη δημιουργικότητα εξοστρακίσθηκαν ή εξοντώθηκαν».

Δεν υπάρχει κανείς μεγάλος διανοούμενος που να ασπάστηκε το Ισλάμ και να πρόσφερε καλλιτεχνικό έργο. Όλοι οι ποιητές αρνήθηκαν την μουσουλμανική  πίστη και πήγαν πίσω στην ποίηση προ του Ισλάμ και στην ανεμπόδιστη φόρμα της. Όπως γράφει ο μέγιστος άραβας ποιητής  Αλ Μαάρι: “Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων επί γης: αυτοί που έχουν θρησκεία αλλά στερούνται λογικής και αυτοί που δεν έχουν θρησκεία αλλά διαθέτουν λογική”. Στην συζήτηση παρατίθενται αρκετά εδάφια αφορισμών και απειλών: «Σύντομα θα ρίξουμε στην Κόλαση / αυτούς που δεν πιστεύουν στα Σημάδια μας./ Κάθε φορά που το δέρμα τους θα καίγεται, / θα τους το αλλάζουμε με νέο/ ώστε να νιώθουν την αιώνια τιμωρία.» Και αλλού, «Μην αφήσεις επί γης ούτε έναν από τους απίστους». Όσοι θα τολμήσουν να μην υπακούσουν, «θα συρθούν αλυσοδεμένοι στο νερό που βράζει και έπειτα θα ριχτούν στη φωτιά.» Υπάρχουν έτερες σκληρότερες απειλές όπως επίσης και οι ανταμοιβή των πιστών στον παράδεισο με τους ποταμούς γάλακτος, κρασιού και μελιού και το πλήθος των παρθένων αποκλειστικά και μόνο για την σεξουαλική ικανοποίηση των αποδημησάντων. Επίσης αναλύονται, ψυχαναλυτικά,  τα επίθετα του Αλλάχ ως τιμωρού και εκδικητή. Στην ουσία όποιος διαβάζει τούτα τα ανελέητα λόγια και «τα  κείμενα των σχολιαστών τους νιώθει κάτι αντίστοιχο με εκείνο που περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι όταν αναφέρεται  στον πίνακα του Χανς Χολμπάϊν  του Νεότερου Ο Χριστός  στον Τάφο…: Κοιτάζοντας τον  πίνακα μπορείς να χάσεις την πίστη σου» ( Χούρια Αμπντελουάχεντ).

Το θέμα της γυναίκας στο Ισλάμ αγγίζει τα όρια του παραλογισμού. Όπως διαβάζει κανείς στο Κοράνι, ο πιστός δρα με πλήρη αίσθηση πως το θηλυκό μέρος της ανθρωπότητας υπάρχει για να εξυπηρετεί της ανάγκες του αρσενικού: τεκνοποιία, ανατροφή, νοικοκυριό. «Το Ισλάμ… μετέτρεψε την γυναίκα σε «κτήμα» του άντρα, ενώ στη σεξουαλικότητα  έδωσε «νομική» υπόσταση. Η θηλυκότητα είναι κάτι το αυστηρά κωδικοποιημένο, υπακούει απόλυτα στο τι είναι θεμιτό και τι αθέμιτο. Πρόκειται για το απόγειο της παραμόρφωσης και της άρνησης της θηλυκότητας, της γυναικείας υπόστασης, της επιθυμίας. Η θρησκεία έχει στρεβλώσει την επιθυμία, τη σεξουαλικότητα, τον έρωτα. Θα μπορούσα μάλιστα να ισχυριστώ πως έχει ακυρώσει τον έρωτα» ( Άδωνις).

Ισχυρίζεται ο ποιητής πως το Ισλάμ ακύρωσε, επίσης, την πνευματικότητα και ήλθε η επανάσταση των μυστικιστών να αλλάξει τα πράγματα. Στο δόγμα του θεού ως υπέρτατης δύναμης η οποία και ορίζει εσωτερικά και εξωτερικά τον κόσμο, αντιπαρέθεσαν την άποψη πως ο θεός βρίσκεται μέσα σε όλα τα πράγματα και πως ο κόσμος και ο άνθρωπος είναι ένα και το αυτό. Στο τελευταίο κεφάλαιο, ο Άδωνις διερωτάται: «Μπορεί ο Άραβας να απαλλαγεί, να ελευθερωθεί από το κυρίαρχο σήμερα Ισλάμ; Μπορεί η αραβική γλώσσα να απελευθερωθεί από το στοιχείο της εξ αποκαλύψεως αλήθειας; Είναι δυνατή μια άλλη ανάγνωση του Ισλάμ, που να θεωρεί όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους ίσους; Μπορεί να υπάρχει μια κουλτούρα που να αναφέρεται στην θρησκεία χωρίς να την ταυτίζει με την απόλυτη αλήθεια; Η αλήθεια που επιβάλλεται με την βία είναι καταστροφή  για την ανθρώπινη συνείδηση και για τη ζωή. Μια κοινωνία που δεν τολμά να εκφράζεται ελεύθερα δεν είναι ανθρώπινη κοινωνία. Ο άνθρωπος είναι άνθρωπος στο μέτρο που έχει δικαίωμα στην ελευθερία και στην γνώση. Αν του αφαιρέσεις αυτό το δικαίωμα, του αφαιρείς την ανθρώπινη υπόστασή του».

info: Άδωνις, Βία και Ισλάμ, Μετάφραση Ανδρέας Παππάς, Εκδόσεις Πατάκη.