«I 'm Not your Negro» | καθηλωτικός αντιρατσιστικός κινηματογράφος
Η ιστορία των μαύρων της Αμερικής είναι η ιστορία της ίδιας της Αμερικής
Καθώς η προσπάθεια του συστήματος είναι να θεωρηθεί πως το ντοκιμαντέρ, ως είδος, είναι μια τηλεοπτική εκλαϊκευμένη μεταφορά γνώσεων σε επιστημονικό, ιστορικό ή… ζωολογικό επίπεδο και επιπλέον πως ο αγώνας των μαύρων της Αμερικής ξεκινάει και τελειώνει στον Obama, τότε ο καταφατικός και επιθετικός τίτλος «I’ m Not Your Negro» στοχεύει και ακριβώς εκεί, ερχόμενο να μας ενημερώσει πως αμφότερα τα δυο προηγούμενα είναι αντιλήψεις απολύτως άστοχες.
Το ντοκιμαντέρ είναι το πρώτο, επιδραστικότερο και πιο ανεξάντλητο είδος της κινηματογραφικής τέχνης, η πιο ανοιχτή και ελεύθερη στο πειραματισμό μορφή του, η πιο ανόθευτη και ευθεία άποψη του δημιουργού του που δεν παράγει -στον ίδιο βαθμό όπως η όποια μυθοπλασία- χοντροκομμένες ψευδαισθήσεις. Ταυτοχρόνως καθώς ο συγγραφέας, στοχαστής και αγωνιστής των πολιτικών δικαιωμάτων James Baldwin (1924 – 1987), που είναι και ο κυριολεκτικός δημιουργός αυτής της ταινίας (που σαφώς δίχως τη δουλειά του ριζοσπαστικού σκηνοθέτη Raoul Peck, θα αποτελούσε μια αγιογραφία στη καλύτερη, ενώ εδώ μιλάμε με όρους μανιφέστου), μας μιλάει μέσα από τις γραμμές των γραπτών του και μέσα από τον δυνατό του και επιδραστικό του προφορικό λόγο, φτάνουμε εκ νέου στην επίγνωση πως ένας μόνιμος και ασταμάτητος πόλεμος μαίνεται εδώ και 400 χρόνια μέσα από τα σύνορα των ΗΠΑ με εκατομμύρια θύματα, αυτούς που διαρκώς μαζεύανε μπαμπάκι, τους μαύρους. «Λευκό» άλλωστε όπως μας δηλώνει ο Baldwin, «είναι μια μεταφορά για την λέξη εξουσία, ένας τρόπος δηλαδή να περιγράφεται η Chase Manhattan Bank1».
«Remember this house» ονομάζονται τα ανολοκλήρωτα απομνημονεύματα, στα οποία ο Peck βάσισε τη ταινία, και αποτελούν τις σκέψεις της σχέσης του συγγραφέα με το κίνημα, την εποχή, τον κραταιό θεσμικό ρατσισμό και τους ηγέτες του αγώνα εναντίον του: Malcolm X, Martin Luther King, Medgar Evers. «Δεν γινόταν να κάθομαι στο Παρίσι και απλά να συζητώ για το πρόβλημα της Αλγερίας και των μαύρων της Αμερικής. Όλοι ξεπλήρωναν το χρέος τους και έπρεπε και εγώ να ξεπληρώσω το δικό μου» δηλώνει επιστρέφοντας στην χώρα του. Οι ηγέτες του κινήματος δολοφονούνται άγρια. Ο Baldwin παραμένει ζωντανός και ακούραστος δίπλα στους προαναφερθέντες καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του, κρατώντας το νήμα ανέπαφο άλλοτε κριτικά, άλλοτε αντιπαραθετικά δίχως όμως να το αφήνει να ξεφτίσει στη μέγγενη του συμβιβασμού και της επίδρασης της ρατσιστικής αμερικάνικης ηθικής. Είναι μέρος του μαύρου –και του συνολικά ταξικού- κινήματος. Η ισχυρή του παρουσία μαρτυρά την θέση του στην πολιτική ετούτη υπόθεση.
Η μορφή αφήγησης αυτού του ντοκιμαντέρ καθηλώνει και επαναφέρει πολιτικές ιδέες και ευθύνες στον θεατή. Ο Baldwin αναπτύσσει τις απόψεις του -με ταυτόχρονη «αόρατη» αφήγηση από τον Samuel L. Jackson- ενώ ακολουθούμε την πορεία ανάπτυξης του ίδιου μέσα στη δεδομένη συνθήκη του ρατσισμού, μέσα από την πρώτη του επίγνωση «να κοιταχτεί στον καθρέπτη και να δει πως δ ε ν είναι λευκός» αλλά νέγρος και ομοφυλόφιλος, όπως αρέσκεται το FBI να τον αποκαλεί μειωτικά καθώς τον παρακολουθεί ως απειλή για την δημόσια ασφάλεια των ΗΠΑ. Από τη μία η υποτίμηση, λοιπόν, και από την άλλη ο φόβος του συστήματος. Οι δυο πλευρές δράσης για την ύπαρξη και την διαρήρηση του ρατσισμού.
Η διεισδυτική, σταθερή και βαθιά ριζοσπαστική διαύγεια της συλλογιστικής του συγγραφέα βάζει μπρος στον καθρέπτη το ίδιο το σύστημα, όχι μόνο σε σχέση με τον ρατσισμό του, αλλά σε όλο του το βάθος. Γοητεύει και εκπλήσσει αυτή η στοχαστική του επιρροή στη νόηση καθώς επαναφέρει την Ιστορία της Αμερικής και του δομικού της ρατσισμού όχι ως υπόθεση μελέτης αλλά από την μία ως εξευτελιστική, νοσηρή και βολική επινόηση ενός οικονομικο-κοινωνικού συστήματος και από την άλλη ως εμπειρία για άμεση δράση: «Δεν είναι παράνοια του μυαλού μου (σ.σ. ο ρατσισμός) μα ένας κοινωνικός τρόμος και ένας κίνδυνος ορατός σε κάθε μπάτσο, κάθε αφεντικό, στον καθένα». Μιλάει για ένα κοινωνικό σύστημα που γκετοποιεί και νομικά –το «segregation (διάκριση)» αποτελούσε μια νομικά κατοχυρωμένη έννοια στις ΗΠΑ– τους μαύρους τοποθετώντας τους εκτός κοινωνικού, πολιτικού, πολιτισμικού κάδρου. Που τους έχει ανάγκη ως θύμα και ως δικαιολογία για κάθε λογής διάκριση, εκμετάλλευση και καταπίεση.
Ταινία, ασφαλώς, σκληρή και πικρή. Όπως ο ίδιος στοχαστής λέει «έχει λόγους για να είναι» ακριβώς επειδή η κοινωνική πραγματικότητα την οποία βιώνει έχει βασιστεί και δομηθεί στο «ψέμα του προσποιητού ανθρωπισμού». Ταυτόχρονα, ταινία συγκρουσιακή. Ακριβώς γι’ αυτό, έχει διαχρονική αξία: διότι κρατάει αναμμένη μια ισχυρή φλόγα και αποτελεί ένα σύγχρονο βήμα για να επανέλθουν οι, ιστορικής κλίμακας, πολιτικές τοποθετήσεις και «διαθήκες» ανθρώπων τις οποίες το κυρίαρχο σύστημα θέλει να κρατάει ως «ακαδημαϊκό ζήτημα», ως νοσταλγία και σαν ενατένιση, παρά ως μια πραγματική και παρούσα υπόθεση μάχης.
