4 Μάη 1970: «Πώς γίνεται να το βάζεις στα πόδια όταν γνωρίζεις;»
Η σφαγή του Kent και το «Four Dead in Ohio» των Crosby, Stills, Nash & Young
Στις 4 Μάη 1970, εθνοφρουροί περικυκλώνουν διαδηλωτές φοιτητές στην πανεπιστημιούπολη του Kent State University του Ohio. Η διαμαρτυρία των φοιτητών ξεκινάει ως άμεση απάντηση στην απόφαση του προέδρου Νίξον στις 30 Απρίλη, τα στρατεύματα των ΗΠΑ να εισβάλουν στην Καμπότζη: μια ενέργεια κλιμάκωσης του πολέμου στο Βιετνάμ. Η σύγκρουση φοιτητών και οργάνων καταστολής ήταν θανάσιμη. Ονομάστηκε η σφαγή του Kent State. Αυτή η ημέρα γέννησε ένα μαζικό κίνημα αντίστασης. Ταυτόχρονα ένα τραγούδι γράφτηκε: απέκτησε ύπαρξη, ουσία και πολιτικό εκτόπισμα.
«Δεν γίνεται να είσαι άνθρωπος και να αδιαφορείς για αυτό» θα πει ο David Crosby.
Ο Graham Nash θα προσθέσει: «Θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανή την συνείδηση, στο νου όλων των φοιτητών, όχι μόνο στην Αμερική, μα και παγκόσμια. Να είναι άγρυπνοι και έτοιμοι να σηκωθούν και να γίνουν υπολογίσιμοι».
Και ο τρίτος της παρέας, ο συνθέτης και στιχουργός του τραγουδιού Neil Young περιγράφει πως τα γεγονότα του Kent αποτέλεσαν «ίσως το πιο σπουδαίο μάθημα που πήρα ποτέ μου σε ένα αμερικάνικο τόπο εκπαίδευσης». Έτσι, οι Crosby, Stills, Nash & Young κυκλοφορούν ένα από τα πιο σημαντικά και γνωστά τους κομμάτια: Το οργισμένο «Four dead in Ohio».
Αυτοί οι καλλιτέχνες πήραν τον ρόλο τους στα σοβαρά. Βάλανε στην άκρη αναφιλητά και συμφωνίες, ενοχικές συμπεριφορές, συμβιβασμούς, υποχωρήσεις και απολιτίκ ρητορικές. Αντιθέτως μάλιστα. Στείλανε τις ηχογραφήσεις του τραγουδιού στην Atlantic Records μαζί με ένα αντίγραφο του Συντάγματος των ΗΠΑ αλλά με μια μικρή παρέμβαση: το στείλανε τρυπημένο από τέσσερις σφαίρες.
Το τραγούδι αναρωτιέται: «Τέσσερις νεκροί στο Ohio, πως μπορείς να το βάζεις στα πόδια λοιπόν, όταν γνωρίζεις;» Γράφτηκε ακαριαία και ηχογραφήθηκε σε μια ώρα μπροστά στη συγκλονιστική φωτογραφία μιας νεαρής φοιτήτριας πάνω από το πτώμα του συναδέλφου της. Μια άμεση συνδήλωση, μια αναφορά: Θυμίζει την μάνα του «Επιτάφιου» πάνω από το πτώμα του γιού της, 1η Μάη 1936, Θεσσαλονίκη. Η τέχνη επέλεξε πλευρά. Ηθική και πολιτική. Αποφάσισε όπως αυτή ξέρει καλύτερα. Απρόσβλητη διαπερνάει έκτοτε τον χρόνο.
Αναφορά μάχης
Tόπος: Kent State University του Ohio
Χρόνος: 4 Μάη του 1970
Εμπόλεμες πλευρές: 77 εθνοφρουροί ενάντια σε 2000 φοιτητές
Απώλειες: 4 νεκροί και 9 σοβαρά τραυματισμένοι φοιτητές
Casus belli: Αντίσταση ενάντια στον πόλεμο
Λίγες μέρες μετά και οι σοβαρές συνέπειες της κρατικής καταστολής γίνονται εμφανείς:
Ξεκινά η πρώτη πανεθνική φοιτητική απεργία στις ΗΠΑ με συμμετοχή 4 εκατομμυρίων φοιτητών και 175.000 καθηγητών.
850 σχολές και πανεπιστήμια καταλαμβάνονται από φοιτητές.
100 μουσεία κατεβάζουν ρολά αλληλέγγυα στο φοιτητικό κίνημα,
και 150 χιλιάδες φοιτητές περικυκλώνουν τον Λευκό Οίκο, τους Νίξον και Κίσινγκερ ενώ αυτοί έγκλειστοι και πολιτικά έντρομοι προστατεύονται από τον στρατό.
Χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά στις ζούγκλες και στους τάφους του Βιετνάμ και της Καμπότζη, ολόκληροι λόχοι, φορώντας ως ένδειξη πένθους μαύρα περιβραχιόνια, αρνούνται να πολεμήσουν.
Ταυτόχρονα γίνονται διαδηλώσεις και κινητοποιήσεις σε 22 στρατιωτικές αμερικάνικες βάσεις.
Σύνοψη: Δυο μήνες από το αιματοκύλισμα της 4ης του Μάη, οι Αμερικάνοι φεύγουν από την Καμπότζη και ο Νίξον γίνεται ο μοναδικός πρόεδρος στην ιστορία των ΗΠΑ που παραιτείται. Το μεγάλης κυκλοφορίας περιοδικό Business Week αναφέρει και ταυτόχρονα προειδοποιεί πως «αυτή είναι μια επικίνδυνη κατάσταση που απειλεί το σύνολο της οικονομικής και κοινωνικής δομής του έθνους».
Σαράντα έξι χρόνια μετά, μια δήλωση προκαλεί άμεσα αποστροφή σε όποιον έχει μνήμη και λίγη ευαισθησία. Βγαίνει ανατριχιαστικά και καθόλου τυχαία από το στόμα του Donald Trump και λίγους μήνες πριν εκλεγεί πρόεδρος. Βρίσκεται στο πανεπιστήμιο του Kent. Τόπος που του θυμίζει προφανώς πολλά. Γι’ αυτό δεν χάνει την ευκαιρία να επισημοποιήσει το χρόνιο αμερικάνικο δόγμα: με ανεκδιήγητο εξουσιώδες θράσος στρέφεται προς όποιον σκέφτεται οποτεδήποτε να αντιδράσει κατά αυτόν τον τρόπο. Δηλώνει πως θα του απαντήσει με «Boom, boom, boom»…
Boom, boom, boom… ακούστηκε όταν το 1970 οι τέσσερις νεκροί φοιτητές του Πανεπιστήμιου Kent State πέσανε νεκροί. Τότε, Νίξον και Σία αποκάλεσαν την δολοφονία, ατύχημα. Η δημοκρατία άλλωστε δεν νοείται να δολοφονεί. Ένα ατυχές «δημοκρατικό» μακελειό θα ήταν. Τα χρόνια ωστόσο πέρασαν, η ιδεολογική διαπάλη στις ΗΠΑ αμβλύνθηκε, η κρίση ανέπτυξε εκ νέου λαϊκίστικα και φασίζοντα αντανακλαστικά στην κοινωνία και τα σύγχρονα εντολοδόχα «μολυβένια στρατιωτάκια» της Εθνικής Φρουράς υπό Trump ίσως δεν χολοσκάνε. Κάτι μελλοντικά ανάλογο δεν χρειάζεται να ονομαστεί ατύχημα, μα μια ξεκάθαρη κυβερνητική πρόθεση. Αλλά πάλι καλά που έχει και η τέχνη τις δικές της προθέσεις…
Ο Picasso δήλωνε πως η τέχνη είναι «ένα εργαλείο πολέμου για να επιτίθεται αλλά και για να αμύνεται ενάντια στον εχθρό». Ο Picasso ήταν ιδιοφυΐα. Από την άλλη ο Νίξον, που «μνημονεύεται» με το όνομα του στο τραγούδι, μέσα στα τόσα πνευματώδη λέει μονίμως και διαπαντός: «Ο κομμουνισμός δεν κοιμάται. Όπως πάντα, συνωμοτεί, δολοπλοκεί, εργάζεται, μάχεται». Ο Νίξον ήταν ηλίθιος. Άλλα ένας ηλίθιος με όπλο είναι προφανώς πολύ επικίνδυνος.
Ομοίως και το ερώτημα: Ο εχθρός που έβλεπαν οι ΗΠΑ ήταν εν τέλει μόνο στο Βιετνάμ, ο εχθρός ήταν ένας δαιμονικός κόκκινος ασιάτης «still in Saigon» -όπως έλεγε ο αμερικάνος στρατιώτης στην εισαγωγική σκηνή της «Αποκάλυψη τώρα»- ή έβλεπαν ταυτόχρονα και δαιμονικούς κόκκινους φοιτητές πίσω από τα δικά τους σύνορα; Οι συνεχιζόμενες επεμβάσεις όπου γης μήπως έβαζαν θεμέλια για μια εσωτερική και απρόβλεπτη αναταραχή που δύσκολα θα μπορούσαν να διαχειριστούν; Όποια και να είναι η απάντηση της ιστορίας, πράγματι οι σφαίρες πέφταν στο ψαχνό και έξω και μέσα από τα σύνορα τους.
Οι καλλιτέχνες μπρος σε τέτοιες καταστάσεις και γεγονότα επιβάλλεται να απαντούν πιο απλά, αν και παρομοίως δύσκολα: θα επιλέγουν να στοιχίζονται δίπλα από τα πινέλα της ιδιοφυΐας ή πίσω από την χυδαιότητα της εξουσίας;
Τελική επιστροφή στο τραγούδι: Δέκα όλοι και όλοι οι στίχοι. Ήχος σκληρός, ωμός, μονολιθικός και ταυτόχρονα ευαίσθητος. Θα μπορούσε να είναι ένα δικό μας «τραγούδι της φωτιάς» γραμμένο το 1973 μέσα από τις πύλες του Πολυτεχνείου. Σκληρά και ευαίσθητα και εκείνα. Ο Neil Young θα μπορούσε να είναι ένας δικός μας Λοϊζος. Πράγματι, δίνουν συναδελφικά τα χέρια και κλείνουν το μάτι σε όλους, καλλιτέχνες και μη. Διαπερνούν και καταργούν τα εθνικά σύνορα, κάνουν υπέρβαση στον χωροχρόνο, μπλοκάρουν την όπισθεν και πατάνε συνειδητά γκάζι μπρος στην κάθε φορά ημερήσια διάταξη και ευθύνη.
Μνήμη δεν σημαίνει να πασπατεύεις το παρελθόν, αλλά να διεγείρεις το μέλλον. 1886, 1936, 1970. Ημερομηνίες, πρωτομαγιές, Kent και Πολυτεχνεία, οι τέσσερις φοιτήτες έχουν πάρει τα «πτυχία» τους και μια νέα αναφορά μάχης ακούγεται:
Τόπος: Παντού
Χρόνος: Κάθε μέρα
Εμπόλεμες πλευρές: Παρελθόν ενάντια στο μέλλον
Casus Belli: Ανατροπή
Αποτελέσματα: Θαυμάσια!
