Η φρικιαστική δολοφονία του ΕΑΜίτη παπά Νικολή

Ο Κώστας Νταντινάκης μιλάει με αφορμή το ντοκιμαντέρ του "Ο ελκόμενος επι κρημνού"

| 08/03/2017

Ο Εμφύλιος πόλεμος μπορεί να τελείωσε στην χώρα μας, αλλά τα χώματα αυτού του τόπου μοιάζουν να θέλουν ακόμα να μιλήσουν. Να μιλήσουν για ανθρώπους που έμειναν στο περιθώριο της Ιστορίας. Τέτοιος ήταν και ο ιερέας Νικόλαος Αποστολάκης στην Κρήτη. Ήταν Αύγουστος του 1947 κοντά στα Χανιά όπου παρακρατικοί φασίστες του Παύλου Γύπαρη δολοφόνησαν με τον πιο φρικιαστικό τρόπο ως μάθημα «πατριωτισμού» τον ιερέα. Τον διαμέλισαν και τον πέταξαν στον γκρεμό. Λόγος; Ήταν μέλος του ΕΑΜ. Τα χώματα της Κρήτης, μοιάζουν να μην βρίσκουν ησυχία.

Η κάμερα όμως ίσως μπορεί να επαναφέρει την πραγματικότητα στις σωστές της διαστάσεις. Την αλήθεια ξεκάθαρη. Ο Κώστας Νταντινάκης, ντοκιμαντερίστας, νιώθει χρέος και με στόχο την απελευθέρωση της Ιστορίας από την φρίκη και την λήθη, πιάνει δουλειά. Το ντοκιμαντέρ ««Ο Ελκόμενος επί κρημνού» αποτελεί μια μαρτυρία. Άνθρωποι που ζήσανε τα γεγονότα, κοιτάζουν την κάμερα, κοιτάζουν τον ελληνικό λαό στα μάτια 70 χρόνια μετά.

«Εμείς διαβάζαμε την ιστορία του κόσμου σε μικρά ονόματα» είχε γράψει ο Ρίτσος. Αυτή ήταν η πρώτη μου εντύπωση με το που είδα την ιστορία που διηγείστε. Σε αυτή την λογική υπηρετείτε;

Ναι. Ο ανώνυμος ήρωας, ιδίως όταν είναι επί ξύλου κρεμάμενος, χωρίς πλάτες, όταν οι πράξεις του δεν εξυπηρετούν ή δεν κολακεύουν την ιδεολογία της όποιας εξουσίας, δεν απασχολεί τους μελετητές, παρά ίσως μετά από παρέλευση αιώνων, όταν το έντιμο αίμα έχει πια στοιχειώσει και, αναγκαστικά, η σιωπή που το περιβάλλει γίνεται εκκωφαντική. Αυτό ως προς τον παπά Νικολή Αποστολάκη, τον ελκόμενο επί κρημνού από παρακρατικούς εν έτη 1947 στην Κρήτη.  Όμως, στο ντοκιμαντέρ μου με απασχολεί και η φαμίλια του, μετά την φρικτή θανάτωσή του. Ο Ρίτσος διαβάζει την ιστορία του κόσμου και μέσα από αυτήν, παράδειγμα η μάνα στον Επιτάφιό του, που υπέστη τις συνέπειες των γεγονότων. Στην «Ηλέκτρα» του Χόφμανσταλ λέει ο Ορέστης στην αδερφή του, «Πώς σου κατάντησαν τις μέρες σου Ηλέκτρα μου;»  Αυτό το ερώτημα δεν απασχολεί την επίσημη Ιστορία.

Ποιος γράφει εν τέλει την ιστορία, οι νικητές ή οι νικημένοι; Ποιοι είναι ποιοι μέσα στην πάροδο του χρόνου;

Ο Ναπολέων, τον οποίο ανενδοίαστα η Ιστορία αποκαλεί μέγα, ισχυρίζεται ότι γράφεται από τους νικητές, δηλαδή από επηρμένους χασάπηδες που προκαλούν πολέμους με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς! Ωστόσο, στις Θερμοπύλες, Ιστορία έγραψαν τριακόσιοι εναντίον μυρίων. Ποιον τιμάει άραγε σήμερα ως νικητή το συλλογικό ασυνείδητο;

Η εκκλησία παραδοσιακά, όπως είναι γνωστό, έπαιζε οπισθοδρομικό ρόλο πάντα στις κοινωνικές διεργασίες. Εδώ όμως, ένας ιερέας γίνεται «μάρτυρας» του λαού. Πως εξηγούνται τέτοιες εξαιρέσεις;

Η Εκκλησία με κεφαλαίο, ναι, ανέκαθεν έπαιζε αντιδραστικό ρόλο!  Ωστόσο, όπως σε κάθε κοινωνική ομάδα, έχουμε – ευτυχώς – και τα μαύρα πρόβατα! Θυμηθείτε τους μητροπολίτες Κοζάνης και Ηλείας επί Εμφυλίου που πέρασαν στις τάξεις του Ε.Α.Μ. και καθαιρέθηκαν! Μαύρα πρόβατα υπήρξαν και στον κατώτερο κλήρο. Είναι οι ιερείς που έβλεπαν τους εαυτούς τους ως εργαλεία του Θεού στην υπεράσπιση του Δίκιου. Δίκιο γι’ αυτούς ήταν η υπόθεση των φτωχών και ανυπεράσπιστων απέναντι στην τότε κρατική αλητεία.

Λήθη. Τα γεγονότα ξεχνιούνται. Οι άνθρωποι ξεχνιούνται. «Οι πεθαμένοι δεν απασχολούν πιότερο από ένα χρόνο τους ανθρώπους του 20ου αιώνα», είχε γράψει ένας άλλος ποιητής, ο Χικμέτ. Ποιον μπορούμε να θεωρήσουμε υπαίτιο; Την ίδια την παρέλευση του χρόνου ή τις συνειδητές πολιτικές αποφάσεις;

Μετά τον Εμφύλιο, ο ελληνικός λαός χειραγωγείται ακατάπαυστα από κυβερνήσεις αστικών κομμάτων, τα οποία ουδέποτε θέλησαν μια Ελλάδα ανεξάρτητη, δίχως την κηδεμονία των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήδη, η ευρωβουλή ψηφίζει σήμερα αντικομμουνιστικούς νόμους, κατάργηση κομμουνιστικών συμβόλων κλπ, εμείς την εκλιπαρούμε για νέα μνημόνια ενώ το αυγό του φιδιού επωάζεται γοργά. Επομένως, μόνο τον χρόνο δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ως υπαίτιο. Σημασία έχει να μην ξεχνάμε το καθήκον μας. Στην «Εφηβεία της Λήθης» η Κική Δημουλά μας επισημαίνει:  «Ένα μόνο δεν μου δίνει το όνειρο. / Το όριο. Ως πού να κινδυνέψω. / Γιατί τότε πια δεν θα ήταν όνειρο. / Θα ‘ταν γεράματα.»

Από την πλευρά των ενόχων η δολοφονία αποτελεί προσπάθεια να δημιουργηθεί τρόμος στους ανθρώπους. Από την άλλη, στις μαρτυρίες, βλέπουμε «ζεστά βλέμματα» ανθρώπων. Τι κάνει το άνθρωπο, άνθρωπο και τι τέρας;

Ο καθηγητής Γιώργος Μαργαρίτης, ο οποίος θέτει το ιστορικό πλαίσιο στην ταινία, λέει ότι το κομμάτιασμα των αγωνιστών, κομμένα κεφάλια, χέρια κλπ, το πέταγμά τους στον γκρεμό, ήταν ακριβώς για να τρομοκρατήσει τους αναποφάσιστους και να μην ακολουθήσουν το παράδειγμα των αγωνιστών. Δεν νομίζω ότι πέτυχε αυτός ο στόχος αν και ο κατάλογος των νεκρών αγωνιστών είναι μεγάλος. Από την άλλη, τα ζεστά βλέμματα στις μαρτυρίες τι άλλο να εκφράζουν παρά αλληλεγγύη προς τον μάρτυρα ιερέα; Εξάλλου όσοι δέχτηκαν να μιλήσουν ήσαν άνθρωποι προοδευτικοί. Τι κάνει τον άνθρωπο τέρας; Ο Μαρξ φοβόταν τον άνθρωπο που δεν έχει ταξική συνείδηση. Και η συμμορία των Γυπαραίων, ήταν ένα συνονθύλευμα από κακοποιούς, αγράμματους και κουρελήδες οι οποίοι πολεμούσαν κατά διαταγήν του αρχηγού τους εναντίον όσων οραματίζονταν μια κοινωνία πολιτισμένη.

Οι Γυπαραίοι, που είναι στην ταινία; Μήπως αυτά τα εμβόλιμα πλάνα λύκων ή τσακαλιών που θα μπορούσα να χαρακτηρίσω και ως προσωπική σας άποψη, προσωπική σας σφραγίδα;

Συ είπας! Επ΄ ευκαιρία της ευαγγελικής μου αναφοράς, να εξηγήσω ότι τον τίτλο της ταινίας τον εμπνεύστηκα από την βυζαντινή εικόνα «Ο Ελκόμενος επί σταυρού» που είδα προ ετών στην Ιθάκη και αποδίδεται στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Ο ελκόμενος, δηλαδή αυτός που τον τραβολογούν με το ζόρι κάπου.

Θεωρείτε ότι οι ταινίες, οι μαρτυρίες – όπως θα μπορούσα να χαρακτηρίσω την ταινία σας – μπορούν να παίξουν αποτελεσματικά τον ρόλο τους ως μάθημα ιστορίας;

Εάν αξιοποιηθούν σωστά, ναι. Προς το παρόν, βλέπω τα προγράμματα αφηγήσεων «προφορικής Ιστορίας» να απευθύνονται σε ενηλίκους και όχι σε μαθητές. Πώς είχα την εντύπωση ότι επί ΣΥΡΙΖΑ θα αναλάμβανε κάποια σχετική πρωτοβουλία το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής;

«Τον σκότωσαν μόνο και μόνο για τις ιδέες του», ακούμε σε κάποια μαρτυρία. Το ακούμε συχνά μέσα στην μελέτη της Ιστορίας. Γιατί να σκοτώσει κάποιος για τις ιδέες; Τι μπορεί δηλαδή, να κάνουν οι ιδέες και πρέπει να σταματήσουν μέχρι και με αυτόν τον τρόπο;

Γιατί όπως λέει ο Πλάτωνας, οι ιδέες αντιπροσωπεύουν την αλήθεια, ενάντια στην πλάνη των αισθήσεων που είναι το ψέμα. Οι ιδέες, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη είναι σταθερές, αιώνιες και αμετάβλητες, θέλουν κότσια να τις υπηρετείς. Το ψέμα όμως είναι εύκολο, βολεύει, σε αντίθεση με την αλήθεια που είναι δύσκολη και πανάκριβη. Επόμενο λοιπόν να την μισούν οι οπαδοί του ψεύδους δηλαδή οι οπαδοί της υποκειμενικής κρίσης, του συμφέροντος, της ιδιοτέλειας και της υποταγής.

FYLLO EFHMERIDAS KYRHKAS THS 3-8-1947

*Η ταινία προβάλλεται στα πλαίσια του 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Ο Χρήστος Σκυλλάκος είναι κριτικός και θεωρητικός κινηματογράφου, φωτογράφος, εικαστικός, επιμελητής εκδόσεων και εισηγητής σεμιναρίων θεωρίας & ιστορίας κινηματογράφου. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) και μέλος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) και του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ). Γεννημένος το 1984 σπούδασε Νομική.