Βγάλτε τις κλειδαριές από τις πόρτες! Βγάλτε τις πόρτες από τους μεντεσέδες!
Περί παγκόσμιας μέρας ποίησης
«Δεν υπάρχει τίποτα στο γράψιμο. Το μόνο που κάνεις είναι να κάθεσαι στην γραφομηχανή και να αιμορραγείς» θα γράψει ο Ernest Hemingway. Αυτός ίσως είναι ο μοναδικός σωστός ορισμός της. Πως μπορεί αυτή η μόνιμη επανεφεύρεση της σκέψης και της γλώσσας που την εκφέρει, να έχει ορισμό; Κάθε τι το ακαδημαϊκό θα ερχόταν σε σύγκρουση με την ίδια της την δυναμική και την ίδια της την λειτουργία.
Η ποίηση, λοιπόν. Η θεμελιακή και άχρονη μορφή επικοινωνίας με συγκεκριμένους και μη αποδέκτες και με τον κόσμο όλο, εν τέλει και εν γένει. Ο υπαινιγμός και η αφαίρεση ως δήλωση του πιο γενικευμένου. Η έκφραση που ενυπάρχει στα πρώτα λαϊκά τραγούδια της ανθρωπότητας – και σε κάθε τέχνη μετέπειτα -. Το προσωπικό (ή το συλλογικό;) ημερολόγιο ενάντια στην λήθη, ενάντια στην καταστολή και την ηθική υποστολή, ενάντια στον φόβο, ενάντια στο παρελθόν, στο παρόν, στο αύριο. Η τελετουργία που δομείται αυθόρμητα καθώς και σκόπιμα στο νου του κάθε ανθρώπου από την στιγμή που αρχίζει να μαθαίνει να γράφει και να συντάσσει λέξεις και εκφράσεις και την ιδρύει, την δημιουργεί ακόμη και χωρίς να σκέφτεται να την αποκαλέσει «ποίηση». Τα γράμματα που στάλθηκαν και στέλνονται. Οι φράσεις, οι λέξεις, η σύνθεση και η αντίθεση που πάντα γράφεται ή και δεν απασχολείται να γραφτεί. Που μπαίνει σε συρτάρια ή σκίζεται ή απλά διαβάζεται από ένα άνθρωπο μονάχα. Μια φράση σε ένα τοίχο. Μια σκέψη που χάθηκε. Το σύνθημα, το παρασύνθημα, το σινιάλο του κρατούμενου. Ποίηση. Η αρχέγονη, πρωτόπλαστη, καθοριστική και κυρίαρχη τέχνη. Η τέχνη των πάντων. Η δημιουργία του νου. Ποιώ σημαίνει δημιουργώ.
Δημοκρατικότατη. Όλοι υπήρξαν ποιητές έστω για μια στιγμή. Η επικοινωνία, η έκφραση και η δημιουργία του νέου – με εργαλεία του παλιού, τις λέξεις – είναι αναγκαία συνθήκη ύπαρξης. Η ποίηση δεν είναι φόρμα, ίσως δεν είναι τέχνη καν «γιατί η ζωή δεν είναι παράγραφος κι ο θάνατος νομίζω δεν είναι παρένθεση»1 και σαφώς δεν είναι αντικείμενο προς «έκδοση». Είναι η απόλυτη υπέρβαση των πάντων, για μια όσο τον δυνατόν μεγαλύτερη προσέγγιση του καθολικού.
Η ποίηση είναι βαθιά αντικαπιταλιστική. Παρομοίως με την αγάπη. Εργασία επίπονη και απελευθερωτική, ατομική και συλλογική, δημιουργική, δίχως ωράριο και με παραγόμενο αντικείμενο δίχως εμπορική αξία. Καλλιεργεί ηθική, αλληλεγγύη, σεβασμό, αισθήματα, επαναστατικότητα, δράση, αγκιτάτσια πολιτική, κοινωνική, συναισθηματική, γεννιέται «άνευ ορίων και άνευ όρων»2 από αυτά τα υλικά της και τα μεταποιεί ξανά και ξανά και αναπροσαρμόζεται, αναδιαμορφώνεται, εξελίσσεται ένα σκαλί μονίμως παραπάνω και παράγεται ακούραστα, εξάγοντας την ουσία από την μάζα, μετατρέποντας τον δημιουργό και τον δέκτη της σε μέτοχο μιας νέας τάξης πραγμάτων. «Το ποιητικό αγκάλιασμα καθώς τ’ αγκάλιασμα το σαρκικό, όσο διαρκεί απαγορεύει την πτώση στη μιζέρια του κόσμου»3. Παράγεται ακούραστα για να επιστρέψει στους ανθρώπους ανιδιοτελώς, μονάχα την ευτυχία της δημιουργίας μπρος στην μόνιμη αλλοτρίωση. Ακριβώς σαν την αγάπη. Που κολλάει σε όλα τούτα, η «αγιοβαλεντίνικη» 21η Μάρτη, οι αγορές, τα bazaar, οι εμποροπανηγύρεις των εκδοτών και των βιβλιοπωλών και οι «ευχές» των κυβερνώντων;
Και τώρα, σε αντίθεση των παραπάνω. Εκδοτικός οργασμός, διαγωνισμοί, φιλόδοξη στιχοπλοκία, βραβεία, φήμη και ναρκισσισμός, καριέρα και επάγγελμα (!) και το αίμα του Hemingway στέγνωσε ή νέρωσε. Δομήθηκε. Συγκεκριμενοποιήθηκε. Συστηματοποιήθηκε. Παίρνει σειρά για στρογγυλοποίηση, λείανση. Ονομάζεται δημιουργική γραφή. Διπλωματούχος ποιητής. Σεμινάρια ποίησης. Ονομαστική εορτή. Το «μπητ, που έγινε μπητίαση, μικρό μικρούλικο μπητάκι» όπως δήλωνε ο Ferlinghetti. Πως μπορεί κάτι που υπάρχει παντού, στο βλέμμα, στην γλώσσα, στις εκφράσεις, στις κινήσεις, στην οργή, στην στοργή, στις τέχνες, στον δρόμο, στον αέρα, στην αμυδρή κίνησης της σκόνης του δωματίου, στον ήχο, στην σιωπή, στις ανθρώπινες κραυγές, στην ίδια την πρόσληψη της φύσης και στην ίδια την οντολογία μας, να χωρέσει σε μια μέρα, κατοχυρωμένη, ως θεσμό; Ποιος ο λόγος; Πως η «εξόριστη» μακρονησιώτικη δουλειά του Γιάννη Ρίτσου, που διασώθηκε κρυμμένη σε μπουκάλια ώστε να μην χαθεί και να επιτελέσει τον ιστορικό της ρόλο, να αποτελεί ταυτόχρονα μέρα εμπορευματοποιημένης – ή και μη, ίσως διαφωνήσει κάποιος, μα παρόλα αυτά – ανάμνησης;
«Η τέχνη είναι ένα υπέροχο μάθημα ειλικρίνειας. Ο αληθινός καλλιτέχνης, εκφράζει πάντα αυτό που σκέφτεται μη δειλιάζοντας να ανατρέψει κατεστημένες προκαταλήψεις. Διδάσκει έτσι την ευθύτητα στους συνανθρώπους του» έλεγε ο Rodin μετά από 63 χρόνια τριβής με την τέχνη, στις τελευταίες γραμμές της διαθήκης του. Μεγάλες λέξεις η ειλικρίνεια, η ευθύτητα μα και σαφέστατες. Σωστά δοσμένες σε ένα κόσμο βολέματος, υποκρισίας και συνειδησιακού αποκεφαλισμού. Ενός κόσμου – που ευτυχώς για όλους μας – τον γκρέμιζε, τον αποδομούσε και τον αναδομούσε υποχθόνια αλλά και ξεκάθαρα η γενναιόδωρη παγκόσμια ποίηση, αυτά τα στιχάκια που σε κάθε θάνατο, δηλώνουν και υποστηρίζουν την ζωή.
Η ποίηση δεν χωράει σε «παγκόσμιες μέρες». Τον στόχο της, τον έχει θέσει ο Walt Whitman 150 χρόνια πριν. «Βγάλτε τις κλειδαριές από τις πόρτες! Βγάλτε τις πόρτες απ’ τους μεντεσέδες!» και σε αυτή την γραμμή οι ποιητές (πρέπει να) ανταποκρίνονται. Γιατί αν πεθάνει η ποίηση, θα έχει ήδη πεθάνει ο άνθρωπος.
«Εγώ δεν έχω ουδέ μια άσπρη τρίχα στην ψυχή μου
κι ουδέ σταγόνα γεροντίστικης ευγένειας.
Με την τραχιά κραυγή μου κεραυνώνοντας τον κόσμο,
ωραίος τραβάω, τραβάω,
εικοσιδυό χρονών λεβέντης»
(Vladimir Mayakovsky)
«ΜΙΣΩ ΤΟΥΣ ΓΕΡΟΥΣ ΠΟΙΗΤΕΣ!
ειδικά τους γέρους ποιητές που ανακαλούν
που συμβουλεύονται άλλους γέρους ποιητές
Ω θα μπορούσα να τους κάνω να σωπάσουν
Και μες στη νύχτα και την αυτοπεποίθηση των σπιτιών τους
Θα ξεσκίσω τις απολογητικές τους γλώσσες
Και θα τους κλέψω όλα τους τα ποιήματα»
(Gregory Corso)
«Εάν η Ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση, και δη στους καιρούς τους φτηνούς, είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ’ όλ’ αυτά βρίσκεται στα χέρια μας»
(Οδυσσέας Ελύτης)
«Το νου σας, σύντροφοι ποιητές, – ένας ποιητής
είναι ένας εργάτης στο πόστο του, ένας στρατιώτης στη βάρδια του,
ένας υπεύθυνος αρχηγός μπροστά στις δημοκρατικές στρατιές των στίχων του»
(Γιάννης Ρίτσος)
«Το γράψιμο δεν είναι δουλειά της πλάκας
Έχω κάνει ένα κάρο δουλειές της πλάκας […]
Ένα ποίημα είναι μια πόλη γεμάτη δρόμους και υπόνομους
γεμάτη αγίους, ήρωες, ζητιάνους, παλαβούς,
γεμάτη κοινοτοπίες και ποτά,
γεμάτη βροχές κι αστραπές κι ανεμοθύελλες,
ένα ποίημα είναι μια πόλη εμπόλεμη.
ένα ποίημα είναι μια πόλη κρεμασμένη από τα ρολόγια,
ένα ποίημα είναι μια πόλη παραδομένη στη φωτιά.
ένα ποίημα είναι μια πόλη κατεχόμενη. […]
Πάρε μια μεγάλη γραφομηχανή
και καθώς τα βήματα έρχονται και φεύγουν
κάτω από το παράθυρο σου,
πάλαιψε την, άγρια, δωσ’ της να καταλάβει.
Βάρα στο ψαχνό»
(Charles Bukowski)
«Ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να βρει ίσως αλλού την γαλήνη παρά μες στις φλόγες της μάχης»
(Albert Camus)
«Η ποίηση δέχεται επίθεση από ένα τσούρμο ανίδεων και φοβισμένων, πληκτικών ανθρώπων, οι οποίοι δεν κατανοούν τον τρόπο δημιουργίας της και το πρόβλημα με αυτούς τους μίζερους είναι πως δεν θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν την ποίηση ακόμη κι αν εμφανίζονταν μπροστά τους και τους πηδούσε μέρα μεσημέρι»
(Allen Ginsberg)
«Λέγεται συχνά πως ο ποιητής πρέπει να προσπαθεί να είναι σαφής και διαυγής. Εγώ θα πρόσθετα πως πρέπει να εισχωρήσει βαθύτερα μέσα στον ίδιο του τον εαυτό και να αφουγκραστεί με μεγαλύτερη πιστότητα τη μυστική φωνή του. Να ακονίσει τα νύχια, όχι να τα λιμάρει.»
(Octavio Paz)
«Έχουμε δει τα μεγαλύτερα κεφάλια της γενιάς μας τσακισμένα από την βαρεμάρα σε ποιητικές εκδηλώσεις.
Η ποίηση δεν είναι μια κρυφή κοινωνία ούτε εκκλησία.
Ποιητές βγείτε από τα ντουλάπια σας
Ανοίξτε τα παράθυρα, τις θύρες ανοίξτε
Το Σαν Φρανσίσκο,
η Μόσχα του Μαγιακόφσκι καίνε
τους λιθάνθρακες της ζωής.
Το να μην κουνάς την βάρκα δεν σε γλιτώνει από το ναυάγιο.»
(Lawrence Ferlinghetti)
«Μόνο οι ποιητές είναι ικανοί να τον κολλήσουνε στον τοίχο και να τον κάνουνε ολόκληρο κόσκινο με τα πιο θανατερά τρίστιχα. Χρέος της ποίησης είναι να το κάνει με την δύναμη μια ριπής ρυθμικής και ομοιοκατάληκτης, ένα άμορφο σφουγγαρόπανο. Και τώρα προσοχή, πυροβολώ!»
(Pablo Neruda για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Nixon)
«Για τους παλιότερους
η ποίηση ήταν ένα είδος πολυτελείας
Για εμάς ωστόσο
πρώτης ανάγκης είδος είναι:
Αδύνατο χωρίς αυτή να ζήσουμε. […]
Απέναντι στην ποίηση των νεφών
εμείς στήνουμε
την ποίηση της στέρεης γης
– κρύα κεφαλή, ζεστή καρδιά
είμαστε αποφασισμένοι στερεογηίτες –
απέναντι στην ποίηση του καφενείου
στήνουμε την ποίηση της φύσης
απέναντι στην ποίηση του σαλονιού
την ποίηση της δημόσιας πλατείας
την ποίηση της κοινωνικής διαμαρτυρίας.»
(Nicanor Parra)
1 e.e cummings
2 χρήση ρήσης από ποίημα του Ανδρέα Εμπειρίκου
3 André Breton
